Jismoniy tarbiya nazariyasi va

Egiluvchanlik va uni tarbiyalash uslubiyoti
Egiluvchanlik bu — odam ning harakatni katta amplituda 
bilan bajara olish qobiliyatidir. Bu sifat harakatchanlikning 
rivojlanganligi bilan aniqlanadi. „E giluvchanlik41 te rm in id an
butun tana b o ‘g‘inlarida harakatchanlik mavjud b o ‘lgandagina 
foydalanish maqsadga muvofiqdir.
O dam da b o ‘g ‘inlar harakatchanligi vujudga kelishining ikkita 
asosiy shaklini ajratish mumkin: 1) passiv harakatlarda ish- 
chanlik; 2) faol harakatlarda ishchanlik. Passiv harakat tashqi 
kuchlar t a ’siri natijasida amalga oshiriladi. Faol harakatlar 
m a ’lum b o ‘g ‘in orqali o ‘tayotgan muskul guruhlarining ishi 
hisobiga bajariladi.
Oddiy sharoitda odam katta anatom ik (chegaralangan) qism 
harakatchanligidan foydalanadi va d oim o katta passiv h ara­
katchanlik ehtiyojini saqlab qoladi.
B o‘g ‘inlar harakatchanligi talab qilinadigan yengil atletika, 
gimnastika, suzish mashg‘ulotlari jarayonida anatom ik harakat-
66

---

chanlikning faqat 80—95 foizidan foydalaniladi, xolos. lio'g'in 
lar harakatchanligiga t a ’sir etuvchi maxsus jismoniy mashqlar, 
organizmning rivojlanish yoshini tabiiy borish bilan kclishilgan 
holda olib borilm og‘i zarur.
Egiluvchanlikni tarbiyalashni 10— 14 yoshlardan maqsadga 
muvofiq tarzda amalga oshirila boshlansa, katta samara beradi 
yoki 14 y o sh va u n d a n k e y in ro q b o s h la n s a , b o ‘g ‘in Iar 
harakatchanligini takomillashtirish katta qiyinchilik bilan amalga 
oshiriladi. B o‘g ‘inlar harakatchanligi 10—14 yoshlarda, katta 
o ‘quvchilarda esa nisbatan ikki m arta samaraliroq rivojlanadi.
Egiluvchanlik gavdani oldinga, orqaga, y o n to m o n larg a 
bukish darajasi bilan aniqlanadi.
G avdaning egiluvchanlik darajasini aniqlash u c h u n ska- 
meykaga chiqib turib, oyoqlar tizzasini bukm asdan oxirigacha 
oldinga engashish kerak. Masofa (sm) skameykaning chetidan 
q o ‘lning uchinchi barm o g ‘igacha o ‘lchanadi. Agar barmoqlar 
skameykaning chetiga yetmasa, harakatchanlik kattaligi minus 
belgisi bilan belgilanadi, agar pastga tushsa — plus belgisi bilan 
belgilanadi. B o‘g ‘inlar egiluvchanligining yaxshi k o ‘rsatkichi 
Q10 — Q16 sm katta-kichikligi bilan belgilanadi.
Egiluvchanlikni tarbiyalashning butun jarayonini uch bos- 
qichga b o ‘lish m um kin: ,,B o‘g ‘inlar gim nastikasi“ bosqichi; 
h ara k a tc h a n lik n i rivojlantirishning m axsuslashgan bosqichi; 
b o ‘g ‘inlar harakatchanligini erishilgan darajada ushlab turish 
bosqichi.