Jismoniy tarbiya nazariyasi va

Tezlik va uni rivojlantirish uslubiyoti
Harakatning tezlik tavsifi va faoliyatlar umum iy mashqlar 
bilan birlashtirilgan.
Qisqa vaqtda (10—20 soniya chegarasida) bajariladigan 
yuqori su r’atdagi harakat qobiliyatini tarbiyalashning sama-
62

---

Iadorlik manbayi, m etronom , ritmik musiqa, o'qituvchining 
ovozi, signali (qarsak, hushtak), topshirilgan sur’atda va muso- 
baqa sharoitida uni asta-sekin oshirib borish (m a ’lum vaqlda 
kim ko‘p takrorlaydi). U m um iy rivojlantirish va maxsuslash- 
tirilgan mashqlardan iborat.
M ana o ‘sha mashqlardan b a ’zi birlari:
— 5, 10, 15 soniya ichida, im koni boricha, k o ‘proq 
mashq bajarish (bosh ustida qarsak chalish, q o ‘lni aylantirish, 
bir joyda yugurganda qadam lar sonini k o ‘paytirish, bir joyda 
m a ’lum balandlikka sakrash, arqoncha bilan sakrash, o'tirib- 
turish, gantel va toshlarni bir vaqtda va uzluksiz k o ‘tarish);
— qisqa masofaga yugurish (10—80 m);
— to 'ld ir m a to 'p la r n i tashlash, gran ata, te n n is t o ‘pini 
m a’lum vaqtda m o ‘ljalga urish.
Harakat reaksiyasini tarbiyalash maqsadida, o ‘quvchilarni 
signalga tezda javob berishlari u c h u n maxsus m ash q lard an
foydalaniladi. Bunday mashqlar misoliga:
— d o ira b o ‘ylab yurish, yugurish. K u tilm a g a n signal 
(hushtak, qarsak) b o ‘yicha qaysidir m ashqni maksim al tez 
bajarish (o ‘tirib-turish, burilishlar, q o i bilan qarsak). H ar bir 
harakat tezlikka 2—3 m arotabadan bajariladi;
— t o ‘plarni signal bo'yicha tezlik bilan mo'ljalga urish;
— startdan signal bo'yicha tezlik bilan chiqish mashqlarini 
bajarish;
— u m u m iy rivojlantirish m ashqlarini bajarish ( q o ‘l va 
oyoq harakadari, o'tirib-turish, burilishlar va tanani engash- 
tirish) predmeti va belgilangan signal bo'yicha.
Tezlik reaksiyasini muvaffaqiyatli tarbiyalash (maksimal 
im koniyatdan 95— 100%) — harakatning jadalligidan m e ’yo- 
riga yaqin va m e ’yoridan ortiq foydalangandagina mumkin.
Tezlik reaksiyasini yaxshilash uclum o'quvchilarda vaqtni 
sezish hissini tarbiyalash katta ahamiyatga ega. Shu maqsadda 
shug'ullanuvchilarga m u n tazam ketma-kct uch xil vazifa taklif 
qilinadi:
1) tezkorlik mashqini bajargandan so'ng o'qituvchi shu­
g'ullanuvchilarga vazifani bajarishlarida sarllangan vaqtni e ’lon 
qiladi;
2) vaqt o'quvchiga e ’lon qilinmaydi, lining o'zi vaqtni 
aniqlashi kerak;
3) o'quvchi tezkorlik mashqini berilgan vaqtda bajarishi 
kerak.
63

---

Harakat tezlik reaksiyasini vujudga keltirishning eng asosiy 
mashqlari — harakatli va sport o ‘yinlaridir.