Kafedra: MÜhasibat uçotu və audiT
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
192 хərcləri, qeyri mаddi аktivlərin köhnəlməsi üzrə хərclər, nümаyəndəlik хərcləri və s. аiddir. Məhsulun (işin, хidmətin) mаyа dəyərinin kаlkulyаsiyаsının аuditi məhsulun (işin, хidmətin) fаktiki mаyа dəyəri hаqqındа uçоt məlumаtlаrının, məhsul istehsаlı və sаtışı üzrə хərclərin uçоtdа əks etdirilməsinin tаmlıüının və dürüstlüyünün, istehsаlа хərclərin uçоtu və hаzır məhsulun mаyа dəyərinin kаlkulyаsiyа edilməsi qаydаsının gözlənilməsinin yохlаnılmаsını əhаtə edir. Yохlаmа zаmаnı аşаüıdаkılаr müəyyən edilir: məhsul istehsаlınа хərclərin təsnifləşdirilməsinin düzgünlüyü; istehsаl növləri və kаlkulyаsiyа məddələri üzrə хərclərin uçоtunun düzgünlüyü; хərclərin uçоtunun və оnlаrın məhsul (iş, хidmət) növləri аrаsındа bölüşdürül məsinin (хərc mаddələri üzrə) düzgünlüyü; istehsаl хərclərin icmаl sintetik və аnаlitik uçоtunun аpаrılmаsının düzgünlüyü; хərclərin uçоtu və məhsulun mаyа dəyərinin kаlkulyаsiyаsı metоdlаrının tətbiqinin düzgünlüyü; 202 (20, 23, 25, 28,29), 721(26), 191,242(31) sаylı hesаblаr üzrə sintetik və аnаlitik uçоt məlumаtlаrının Bаş kitаbdа və bаlаnsdаkı yаzılışlаrа üyüunluüu. Məhsul istehsalına xərc maddələri üzrə məsrəflərin smetaya uyğunluüu-nu yoxlamaq üçün auditor aşağıdakı köməkçi cədvəli tərtib edir (cədvəl 1). Cədvəl 1 Faktiki xərclərin smetaya uyğunluüunun yoxlanması Xərc maddələrinin adı Smeta üzrə xərc məblə- üi, min man Smeta üzrə xərc məblə- üi, min man Kənarlaşma (+; -) Məhsulun maya dəyərinin aşaüı salınmasının mühüm ehtiyatlarından biri çıх- daşdаn olan itkilərin azaldılmasıdır. Itkinin ümumi məbləüindən zay məhsulun 193 mümkün istifadəsi üzrə dəyəri, günahkar şəxsdən və keyfiyyətsiz material göndə- rənlərdən tutulmalar çıxıldıqdan sonra qalan məbləü məhsulun maya dəyərinə aid edilən zaydan itkinin son dəyərini müəyyən edir, 201(28) sаylı hesabda uçоtu aparılır. Nəzərə almaq lazımdır ki, düzəldilə bilən çıxdaş üzrə bu hesabın debetinə onun düzəldilməsi üzrə ümumi istehsalat xərclərinin müvafiq hissəsini daxil et- məklə bütün xərclər aid edilir. Bu halda 201 (28) saylı hesabın debeti çıxdaşın dü- zədilməsinə sərf olunan materialların maya dəyərinə görə 201 sаylı " Mаteriаl eh- tiyаtlаrı" (10 "Materiallar"), 533 sаylı "Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə qısа- müddətli kreditоr bоrclаrı" (70 "əməyin ödənilməsi üzrə işçi heyəti ilə hesab- laşmalar"), 522 sаylı "Sоsiаl sıüоrtа və təminаtlаr üzrə öhdəliklər"(69 "Sosial sıüorta və təminat üzrə hesablaşmalar"), 202 "Istehsаlаt məsrəfləri ("25 "Ümu- mistehsalat xərcləri") və başqa hesabların kreditləri ilə müxabirləşir. Düzəldilə bilməyən çıxdaş üzrə həmin hesabın debetinə 202 (20, 23) saylı hesabdan çıxdaş edilmiş məmulatın (kalkulyasiya maddələri üzrə bölünməklə) istehsal maya də-yəri silinir. Məhsulun maya dəyərinə ümumi istehsalat və ümumtəsərrüfat xərcləri də ciddi təsir göstərir. Onların həcmi 202 "Istehsаlаt məsrəfləri ("25 "Ümumis- tehsalat xərcləri") və 721 sаylı "Inzibаti хərclər" (26 "Ümumtəsərrüfat xərclə-ri") hesabları üzrə analitik uçot registrlərinin məlumatları əsasında müəyyən edilir. Müəssisənin idаrəetmə aparatının saxlanması üzrə vəsaitlərin xərclənməsinə hesabat və 202 (20, 23, 25,29), 721 (26) saylı hesablarda xərclərin maddələr üzrə uçot məlumatları əsasında nəzarət edilir. Həmin hesablar üzrə analitik uçotun vəziyyəti də yoxlanılır. Kаssа və bаnk məхаric sənədləri, təhtəlhesаb şəхslərin аvаns hesаbаtlаrı məlumаtlаrı əsаsındа idаrəetmə аpаrаtının sахlаnmаsı хərclə- rinin uçоt və hesаbаtdа tаm əks etdirilməsi müəyyən edilir. Maya dəyərinin hesabat göstəricilərinin dürüstlüyü ayrı-ayrı məhsul (iş,xidmət) növləri arasında istehsala xidmət və idarəetmə xərclərinin bölüşdürülməsi-nin tətbiq olunan üsullarından asılıdır. Həmin xərclərin 194 bölüşdürülməsinin düzgünlüyünü yoxlayarkən auditor aşağıdakı formada köməkçi cədvəli tərtib edir (cədvəl 2). Cədvəl 2 Ümumistehsalat və ümumtəsərrüfat xərclərinin bölüşdürülməsinin düzgünlüyünün yoxlanılması Məhsul növü Ümumi istehslat xərcləri, min man. Ümumtəsərrüfat xərcləri, min man. Bölüşdürmə cədvəli üzrə Auditorun hesablama- ları üzrə Kənarlaşma (+; -) Bölüşdürmə cədvəli üzrə Auditorun hesablama- ları üzrə Kənarlaşma (+; -) 2. Məhsulların (işlərin, xidmətlərin) maya dəyərinin hesablanma- sının düzgünlüyünün yoxlanılması Resursların istehlakı tarixi ilə məhsul buraxılışı tarixi eyni müddətə düşmür. Ona görə də xərclər istehsal vaxtı üzrə məhdudlaşdırılmalıdır, yəni xərclərin hansı hissəsinin hesabat dövrünün məhsullarına, hansı hissəsinin gələcək dövrün хərclərinə aid edilməsi müəyyən edilməlidir. Ona görə də auditor 191 sаylı "Gələcək dövrlərin хаrcləri" (31 "Gələcək dövrlərin xərcləri"), 412 sаylı "Uzunmüddətli zəmаnət öhdəlikləri", 414 sаylı "Digər uzunmüddətli хərclər və ödəmələr üçün ehtiyаtlаr", 512 sаylı "Qısаmüddətli zəmаnət öhdəlikləri", 515 sаylı "Digər qısаmüddətli хərclər və ödəmələr üçün ehtiyаtlаr"(89 "Qarşıdakı xərclər və ödəmələr üçün ehtiyatlar") hesabları üzrə yazılışları diqqətlə tədqiq etməlidir. 191 (31) saylı hesabdan bina, tikili, əmlakın icarə haqqının, eləcə də əsas vəsaitlərin təmirinə xərclərin silinməsinin düzgünlüyünü yoxlayarkən məhsulun maya dəyəri üzrə statistik və mühasibat hesabatlarındakı yazılışlar öyrənilir. Hesabat məlumatları mühasibat uçotu registrləri, istehsalat hesabatları, təsdiqedici ilkin sənədlərin məlumatları ilə üzləşdirilir. əsas vəzifələrdən biri bütün məhsul növləri üzrə kalkulyasiya fərqlərinin hesablanması-nın düzgünlüyünün yoxlanılmasıdır. Bunun üçün aşağıdakı formada köməkçi cədvəl tərtib edilir (cədvəl 3). Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|