Kərimov Tofiq Mirzə oglu
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
364
ci il dekabrın 7-də açılan Azərbaycan Parlamentinə millət vəkili seçilmiĢdi. Onlar eyni zamanda Bakı qubernatorunun köməkçiləri (Ə. Zizikski böyük köməkçi (1-ci müavin), Həmdulla əfəndi isə köməkçi (müavin) təyin edilmiĢdilər... Əli bəyin millət vəkili seçil- məsi erməniləri bərk narahat etmiĢdi. Onlar Əli bəyi aradan gö- türmək üçün terror aktı planı hazırlamıĢ və onun həyata keçirilməsi Erməni Milli ġurasının üzvü Armikə və Vartanın qızı HaykanuĢa tapĢırılmıĢdı... Əli bəy parlamentdə “Ġttihad” partiyasını və fraksiyasını təm- sil edirdi. Parlamentdə “Ġttihad” fraksiyasının 13 nəfər üzvü içəri- sində Əli bəyin adı sayca 10-cu çəkilirdi... Əli bəy Zizikski doktor Qara bəy Qarabəylinin (Qarabəyovun) sədr olduğu “Ġttihad” parti- yasının 1919-cu ilin aprelində olmuĢ 1-ci və 1920-ci ilin yanvarında keçirilmiĢ 2-ci qurultayında partiyanın Mərkəzi Komitəsinə üzv seçilmiĢdi... Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra yeni quruluĢa qarĢı müqavimət hərəkatında iĢtirak etsədə, təqibdən yaxa qurtarmaq üçün Ġrana keçib bir müddət orada yaĢamıĢdı. Ġrana- Cənubi Azərbaycana mühacirətə gedəndə atası Harun bəy (1843- 1915) kimi qayğılarını onlardan əsirgəmədiyi Quba əhalisi onu Quba-Xaçmaz yoluna qədər müĢayiət etmiĢ, “Yolunu gözləyirik, bəy!”, - demiĢdilər. Ġranda olarkən Əli bəy ġimali Azərbaycanda baĢ verən hadisələr barədə ögey qardaĢı Hacıbala Məmmədyarovun Ġrana tez-tez gəlib gedən tanıĢları vasitəsilə xəbərdar olurdu. ġah rejiminə uyğunlaĢa bilməyən Əli bəy Hacıağa Ġbrahim oğlunun köməkliyi ilə 1922-ci ildə Vətənə qayıtmıĢdı... Vaxtıilə onun köməkçisi olmuĢ M.C. Bağırov Azərbaycan SSR FK-nın sədri və xalq daxili iĢlər komissarı təyin edildikdən sonra 1922-ci ildə Əli bəyin Vətənə qayıtmasına kömək etmiĢdi. M.C. Bağırov Əli bəy Zizikskinin Qubada üzə çıxmasaı və Bakıda yaĢaması üçün qanuni sənədlər düzəltmiĢdi. Beləliklə, Ə. Zizikski leqal imkan əldə etmiĢdi. Lakin Ə. Zizikskini M.C. Bağırov da həbs olunmaqdan xilas edə bilməmiĢdi. O, Əli bəyi yalnız 1928-ci ilədək müdafiə edə bilmiĢdi və Azərbaycan Cümhuriyyətinin digər gör- kəmli xadimləri kimi onu da həbs etmiĢdilər. Bu, belə baĢ vermiĢdi.
365
...Əli bəy Bakıda Köhnə Qəbristanlıq küçəsi, 79 nömrəli evdə ailəsi ilə birlikdə yaĢayır və Ģəxsi mülkünü kirayiyə verməklə dola- nırdı. 1927-ci ilin axırlarında M.C. Bağırovun göndərdiyi adam Əli bəyə xəbər verdiki, onun baĢı üzərində qara buludlar sıxlaĢmaqdadır və yüksək vəzifədə çalıĢan A. Mikoyan onunla ciddi maraqlanır. Təcili Bakıdan getsin. Bu xəbərdarlıqdan sonra Əli bəy Zizikski hara gedəcəyi barədə götür-qoy etməyə və hazırlaĢmağa baĢladı. Təzədən Ġrana qayıda bilməzdi, orada Ģah rejimi (fars Pəhləvilər) tə- rəfindən azərbaycanlılara qarĢı aparılan ifrat millətçi siyasətinə görə Rusiyada yaĢaya bilməzdi, oranın psixologiyasına, həyat tərzinə və dini mənsubluğuna görə, Türkiyəyə getməyi qərarlaĢdırdı...Bu fik- rini bacıları Umra xanıma və Sona xanıma, həyat yoldaĢı Fatma xanıma bildirdikdən sonra vaxt itirmədən ev əĢyalarını sataraq yol pulu və sənədlər hazırlamıĢdı. SərniĢin gəmisində ailə üzvləri buraxılıĢ məntəqəsindən keçsə də, onu özünü gözlərinə qara eynək taxmıĢ 4 nəfər hündürboy Azər- baycan DSĠ əməkdaĢı həbs edib, qollarına qandal vuraraq, öz ida- rələrinə gətirmiĢdilər. Əli bəyi fikir götürmüĢdü ki, Türkiyəyə gedə biləcəyini bacıları və həyat yoldaĢından baĢqa heç kəs bilmirdi... DSĠ əməkdaĢları, baĢ müstəntiq Andrey Andreyev və müs- təntiq AĢot Sumbatyan Əli bəylə pis və amansız rəftar edib onu ələ salır, keçmiĢini təhqir esdir, rezin dəyənəklə döyür, vaxtı ilə Qubada ermənilərin “qəhrəmanı” Amazaspın qoĢunlarını darmadağın etdiyi- ni, Bakı üzərinə Xırdalana qədər yürüĢünü və s-ni xatırlayırdı... Sorğu-sualı əl-qolu bağlı Əli bəyin üzünə siqaret üfürə-üfürə aparan A. Sumbatyan və A. Andreyev bu mərd Ģəxsin yenilməzliyi və cəsa- rətli cavabları qarĢısında mat qalmıĢdılar. Onu millətçilikdə günah- landırırdılar. Əli bəyə dostu, Gəncənin general-qubernatoru Xu- dadat bəy Rəfibəyliyə böhtan dolu yazılmıĢ kağıza qol çəkməsini, əvəzində yaxĢı vəzifə verəcəklərini təklif etmiĢdilər. Lakin o, bundan qəti imtina etmiĢdi. Odur ki, Əli bəyin dırnaqlarını da çıxar- mıĢdılar. Rezin dəyənəklə vurulan zərbələrdən qanla dolmuĢ ağzın- dan qan süzülsə də, o, bütün ağır iĢgəncələrə mərdliklə dözmüĢ, ona qarĢı irəli sürülən ittihamı qətiyyətlə rədd etmiĢ və demiĢdi: Əgər günahım varsa, Qubadakı meydanda xalqın qarĢısında mühakimə edin, təqsirim hamıya əyan olsun ”. 366
1928-ci ildə Azərbaycana rəhbərlik edən Levon Mirzoyan, Əli Heydər Qarayev və Hüseyn Bala Ağaverdiyev üçlüyü onlara düĢ- mən olan M.C. Bağırovu Azərbaycandan “çıxardıqdan” sonra (M.C. Bağırov onların əlindən Tiflisə, keçmiĢ dostu və vaxtıilə onun Azərbaycan FK-da müavini olmuĢ, həmin vaxt Zaqafqaziya partiya komitəsinin 1-ci katibi vəzifəsində iĢləyən Lavrenti Beriyanın ya- nına “qaçmıĢdı”) Əli bəyi Bakıda Çəmbərəkənddəki həmin evində həbs etmiĢdilər. Onu M.C. Bağırovun yerinə təyin edilmiĢ, Novruz Rizayev (1883-1941) Ģəxsən həbs etmiĢdi. Ə. Zizikskini N. Riza- yevin sədr olduğu Azərbaycan SSR DĠSĠ Kollegiyasının 1928-ci il 6 avqust tarixli qərarına əsasən güya “erməni qırğını törətmək” ittihamı ilə həbs etmiĢdilər... 1928-ci il avqustun ortaları idi. Bacısı Umra xanım (1907-ci ildə Zizik kəndində anadan olmuĢdu. O, kəndin ilk alimlərindən idi...Sonralar Azərbaycan Tibb Universitetini bitirib adlı-sanlı ginekolq olmuĢdu. 1987-ci ildə dünyasını dəyiĢmiĢdir) həbsxanaya qardaĢına növbəti dəfə çörək gətirəndə ona bildirmiĢdilərki, Əli bəy daha burada yoxdur. Haraya aparıldığı da bəlli deyildir... Ə. Zizikskini 1928-ci il sentyabrın 17-də güllələmiĢdilər... Bu zaman onun ömrünün yetkin yaĢı idi. Beləliklə, Əli bəyi cəmi 50 yaĢı olarkən güllələmiĢdilər...(Qeyd: Əli bəy Zizikskinin ölüm
Azərbaycan Ġstiqlal Hərəkatının və Azərbaycan Xalq Cümhu- riyyətinin görkəmli xadimi Əli bəy Zizikskinin adına Qubada küçə vardır...
Yüklə 3,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|