Kimyoviy texnologiya

 
5.
Portlandtsementning va mineral qo`shimchalar solingan portlandtsementning 
moddiy tarkibi qanday?
 
6.
Portlandtsement olish uchun ishlatiladigan asosiy xom ashyoning asosiy 
turlariga xarakteristika bering.
 
7.
Portlandtsement ishlab chiqarishning asosiy usullarini ayting. Ularni 
taqqoslang.
 
8.
Portlandtsementning mineralogik tarkibi qanday? Bu tarkib uning asosiy 
xossalariga qanday ta`sir ko`rsatadi?
 
9.
Portlandtsementning mustaxkamligi. Mustaxkamlik markasi va tsementning 
faolligi o`rtasida qanday farq bor?
 
10.
Portlandtsementning disperslik tavsiflari qanday?
 
11.
Maydalanish darajasi, portlandtsementning solishtirma sirt yuzasi kattaliklari 
qanday aniqlanadi?
 

---

38 
12.
Portlandtsementning dispersligi uning xossalariga qanday ta`sir ko`rsatadi.
 
13.
Oddiy shisha ishlab chiqarish. Maxsus xassaga ega bo`lgan shisha qanday 
olinadi?
 
12-Laboratoriya 
Elektralitik usulida nikel qoplamasini hosil qilish 
Metallarni nikellash texnikada mashinasozlik, asbobsozlik, iste`mol 
mollarini dekorativ himoyalash vositalarini tayyorlashda keng ishlatiladi. Bu, nikel 
elektramanfiy metallar sinfiga kirsa ham (
𝜑
Ni/Ni 2+
=+0,23V), lekin oddiy atmosfera 
sharoitlarida passivlanish hisobiga u uzoq vaqt davomida o`z yaltiroqligini 
yo`qotadi. 
Nikel-temir galvanik juftligida nikel katodli qoplama hisoblanadi, u temirni 
himoya qoplami bilan qoplashi uchun temirda g`ovaklar bo`lmasligi kerak. 
Shuning uchun nikelli qoplama minimal g`ovaklilikka ega bo`lishi kerak. Bu shart 
bajarilishi uchun nikellashjarayoni to`gri borishi va nikel qatlamining qalinligi aniq 
bo`lishi kerak. Po`latda qoplamaosti qatlami bo`lmasa nikelli qoplama 12-36 mkm 
bo`ladi. G`ovaklilikni kichraytirish uchun po`lat ustiga avval mis qoplanadi, so`ng 
nikel qoplanadi. Bu sharoitlarda nikelli qoplamalar qalinligi ingichka bo`ladi. 
Nikel va misning yig`indisi qalinligi qoplanishi kerak bo`ladigan nikelli 
qoplamaning qalinligidan kam bo`lmasligi kerak, nikel tashqi qatlamining qalinligi 
yig`indisi qalinligining yarmidan kam bo`lmasligi kerak. 
Nikelli qoplama yaxshi polirovkalaishi mumkin, ko`zgu yaltirog`igacha 
yetkazilishi mumkin. 
Nikellash usulidan kimyoviy uskunalarni ishqoriy eritmalarning ta`sidan 
himoyalashda, polyarografiyada yuza qattiqligini oshirish va xromlashda 
qoplamaosti tayyorlashda faydalaniladi. 
Nikellashni elektrakimyoviy va kimyoviy usullarda olib borish mumkin. 
Kimyoviy usulga ko`ra nikel sulfatning metallgacha qaytarilishi natriy gipofosfat 
yordamida amalga oshiriliadi. 
NiSO
4
+NaH
2
PO
2
+H
2
O=Ni+Na
2
HPO
3
+H
2
SO
4
Kmyoviy nikellashning asosiy afzalligi nikelni murakkab shakldagi 
maxsulot yuzasiga bir tekisda yotqizish imkoniyatining borligidir. Lekin bu usul 
qimmat, nikelni cho`ktirish asosan elektrakimyoviy usulda amalga oshiriladi. 
Elektrakimyoviy usul nikel tuzlarining suvli eritmalarini elektrolizga asoslangan. 
Ko`pincha asosiy komponentni NiSO
4
∙
7H
2
O bo`lgan nikelli elektrodlar ishlatiladi. 

---

39 
Elektr o`tkazuvchanligi oshirish uchun natriy, magniy, ammoniy sulfatlari berladi. 
Nikelli anodlarni passivlanishini yo`qotish uchun natriy, kaliy, nikel xloridlari 
beriladi. Nikelning asosiy birikmalarini cho`kmaga tushishini oldini olish uchun 
elektrolitga qo`shiladi. 
Ko`pincha quydagi tarkibga ega bo`lgan elektrolit qo`shiladi: