Kiş 2012 / sayi 60 01-18 bilig
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
• Demir, İlhan Berk’in Şiirlerinde Toplumcu Gerçekçiliğin İzdüşümü • 67 • KIŞ 2012 / SAYI 60 bilig ................................................. Ben Babarlık’tan bir garip kişi Bire bin veren toprağın bir fakir kulu (Berk 1982: 88). Tez açıktır: Ekonomik etkenlerin belirlediği toplumsal yapı, sınıfsal olarak köylüleri ‘fakir kullar’ haline getirmiştir. Geniş halk kitleleri, sınıfsal olarak ezen, sömüren sınıfın gücü karşısında yine çaresizdir ve yoksulluğa mahkûmdur. Berk, İstanbul/İstanbul Kitabı, Günaydın Yeryüzü, Türkiye Şarkısı kitapla- rındaki şiirlerinde ekonomik faktörler ile toplumsal yapı arasındaki ilişkile- ri yalnız sınıfsal olarak irdelemez. Toplumsal yapıdaki ekonomik değişim- lerin (üretim tarzının değişimi, tarımda makineleşme, sanayileşme gibi) yarattığı sonuçları -örneğin; göç olgusu- da ele alır ve dikkate sunar. Bu yönüyle toplumsal yapıda, kent ve köy yaşamında ekonomiye bağlı olarak ortaya çıkan olayların bütüncül bir fotoğrafını çekmeye çalışır ki bu da Berk’in kenti, kırsalı, yani coğrafyayı mekânsal formlar olarak değil, sosyo- lojik ve ekonomik formlar olarak gördüğünün bir başka göstergesidir. Örneğin “Massey Harris” tarımda makineleşmenin, traktörün köylere girişinin toplumsal yapıda ne tür sosyo-ekonomik sonuçlar doğurduğunun bir hikâyesidir. Köylere traktörlerin girişi, tarımda makineleşmenin başla- ması ve kırsal kesimde üretim tarzındaki değişim; toprağa bağlı, kol gücü- ne dayanarak iş üreten kırsal yaşam insanını zorunlu olarak gurbetin yolla- rına döker. “Massey Harris” makinelerin milyonarca insanın hayatını köklerinden sarsıp onları tavuksuz, köpeksiz, hayvansız, gökyüzüsüz, kaput bezsiz bıra- karak gecekondulara sürüşünün doğru biçimde kavrandığı, duyarlı ve etki- li bir anlatımla sunulduğu bir şiirdir (Nezir 1983: 120). Gelişen kapitaliz- min yerinden ettiği insanların öyküsüdür (118): Massey Harris gurbet demekti: İnsanı üşüten bir gökyüzü, yavan bir su, kel bir dağ demekti. Tavuksuzluk, köpeksizlik, hayvansızlık demekti, Ve her şeyden önce de bu demekti. Yani toprağı yok bilmek Yani topraksız, köpeksiz yaşamak Küçücük yüreğine anasının, karısının yüzünü koyup çıkmak demek Çıkmak demek boynu bükük Anası ölmüş gibi mahzun (Berk 1982: 84-87). • Demir, İlhan Berk’in Şiirlerinde Toplumcu Gerçekçiliğin İzdüşümü • 68 • bilig KIŞ 2012 / SAYI 60 Makineleşme, emeğe olan talebi azaltarak köylüyü işsiz bırakır ve köylüyü, kente göçe zorlar (Özcan 2009: 192). Toprağı işleyen makine, insanı çırıl- çıplak eder; Anadolu insanına göz yaşı, keder, ayrılık, umutsuzluk yükler. Maddi imkânsızlığın doğurduğu bu manevi yoksulluk, Marksizmin üst yapyı, alt yapı/ekonomi belirler anlayışının bir yansımasıdır (193). “Kızılırmak”ta da toplumsal yapıda hüküm süren ekonomik koşulların sonucu, göçtür. Orta Anadolu’nun yoksul insanı kendisi için kader olarak belirlenen ekonomik çıkmazdan, yoksulluktan kurtulmak için göç eder. Dolayısıyla yine toplumsal bir olayın (göçün) ekonomik boyutta nedensel- lik çerçevesinde dikkate sunulduğu görülür: 7 Ekim 1951 Bir soğuk, bir karanlık, bir ıssız geceydi Otuz kişiydik, ağzımızı bıçak açmıyordu Seni gördük kamyonun penceresinden Keyifli keyifli akıyordun Hepimiz tutup cıgaralarımızı yaktık Türkü söyledik (Berk 1982: 63). Böylece şair, toplumsal sorunların ekonomik ilişkilerin, ekonomik etkenle- rin belirleyici etkilerinden oluştuğunu ortaya koyar. Türkiye Şarkısı’nda “Kilim”, “Kızılırmak”, “Çarık”, “Massey Harris” gibi şiirlerde, nesneler/şeyler doğrudan doğruya ekonomik/politik düzeyde konumlandırılır (Oktay 2002: 214). Nesneler/şeyler, ekonomik/politik düzeyde emekçi sınıfın, yoksul köylülerin, geniş halk kitlelerinin sosyo- ekonomik durumlarını, toplumsal yapıda özellikle ekonomik nedenlerle ortaya çıkan olayları, olguları, sınıfsallaşmanın boyutlarını gözler önüne sermenin bir aracı niteliğindedir. Öyküleyici anlatımın öne çıktığı “Bir Dağın Kederi”, “Çarık” ve “Tohum”da nesneler/şeyler, konuşan-özne’dir. Nesneler/şeyler, konuşan-özne olarak sınıfsal boyutta yoksul halk kitleleri- nin yaşamına dair tespitleri aktarma işini gerçekleştirir. Bir taraftan da konuşan-özne olarak şairin duygu ve düşüncelerini vermekte aracı olur. Bu durumu somutlaştırması bakımından “Tohum”dan şu bölüme bakılabilir: Görür gibi oluyorum şimdi Bütün ev halkını Yedi kişi aç susuz kaldılar da Beni aş etmediler Koca kışta kıyamette • Demir, İlhan Berk’in Şiirlerinde Toplumcu Gerçekçiliğin İzdüşümü • 69 • KIŞ 2012 / SAYI 60 bilig Aklımda işte bütün konuşulanlar Bir gün bir toprağımız olur da Kıl çuvaldan kurtarıp beni Toprağın sıcaklığına Tutup koyuveririz dedikleri (Berk 1982: 64-65). İlhan Berk, İstanbul’da/İstanbul Kitabı’nda İstanbul’un geniş halk kitleleri- nin yaşamına dikkat kesilirken üzerinde durduğu temel faktör yine eko- nomidir. Her şeyden önce İstanbul, çalışan insanların şehridir ve çalışan insanların emeğinden, alın terinden mürekkeptir: İstanbul mahzun avare çıplak Bir ince gömlek arkasında Çalışan insanların alın terinden Çalışan insanların emeğinden (Berk 1994b: 43) İstanbul’daki/İstanbul Kitabı’ndaki şiirler, İlhan Berk’in sosyalist/popülist ütopyasını dışlaştırmakta, bu yanıyla dikkat çekmektedir. İstan- bul’un/İstanbul Kitabı’nın öne sürdüğü, yazınla siyaset arasındaki sırat köprüsü üstünde dengelenen sınıfsal boyut olmuştur. İstanbul ve Zongul- dak yaşamı, Berk’e insanlara yığın gözüyle bakmamayı, sınıf kavramını, toplum yapılarını, insan ilişkilerini öğretir (Oktay 1993: 385). Berk İstanbul’da/İstanbul Kitabı’nda bir toplumbilimci gibi hareket eder ve geniş halk kitlelerini anlatırken toplumsal yapıyı sınıfsal boyutuyla irdeler. Çalışan, alnının teriyle kazanç sağlayan, kapitalin, sanayileşmenin kenti İstanbul’un yoksul insanlarını, proletaryayı sosyo-ekonomik şartların belir- lediği bir sınıf olarak dikkate sunar: Bu defa aç fakir İstanbul’u Büyük surların dışından seyredeceğiz Bir anda fakirler işsizler sökün edecek Önünden yorgun düşünceli yüzleriyle geçecekler Yeniden açılacak köprü dükkânlar fabrikalar Yeniden katledilecek emeği Fukara halkın …………………………….. İşte 1944 sabahının insanları Balıkçılar işçiler çocuklar Çocukların kursakları ufacık Elleri şiş Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|