Kiş 2012 / sayi 60 01-18 bilig
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
• Demir, İlhan Berk’in Şiirlerinde Toplumcu Gerçekçiliğin İzdüşümü • 73 • KIŞ 2012 / SAYI 60 bilig İlhan Berk toplumcu gerçekçi anlayışla yazdığı şiirlerinde halka dönük edebiyatı benimser, ezilen, sömürülen işçilerin, köylülerin yaşamını top- lumculuk ruhu içinde dikkate sunar ve onların sözcülüğünü yapar. “Va- tandaş”ın, “küçük insanları”n hayatını ekonomik düzeyde anlatmayı gaye edinir, onların hayatı bilinsin ister. Şiir(ler)i “şehirlerin yüreğini dinler” ve “küçük insanlar” için “daha iyi bir hayat adına” konuşur: Bir şiir başını alıp çıkmıştı Bir şiir şehirlerin yüreğini dinledi Senin bulunduğun şehrin yüreği paramparçaydı. Bir sabah hava dayanılmayacak kadar güzeldi Bir sabah kaya oyuklarında yaşayan insanların Yürekten dostu bir kişi Bir sabah daha iyi bir hayat adına Başını alıp çıkmıştı (Berk 1982: 52-54) Diğer pek çok toplumcu gerçekçi çizgideki şiirinde olduğu gibi “İstanbul” şiirindeki dizelerde de geniş halk kitlelerinin içinden biri olmak, onlara katılmak isteği sezilir. Kapitalist düzenin dişlileri arasında öğütülen, sömü- rülen, yoksulluğa mahkûm edilen insanlar adına gören, duyan, konuşan ve üzülen şairin kendisidir (Özcan 2009: 39, Oktay 2002: 208). Berk, emeği yücelten bir tavırla açıkça, bir sosyalist olarak yoksulların, alın terinin, sömürülen işgücünün safındadır (Koçak 1992: 166): Vatanları milletleri hudutları birleştiren bir akşamüstüdür İstanbul çalışmaktan yorulmuş dönüyor Her yerde sıcak bir ter kokusu halkımın Her yanda gürültüler Dört yanın akşam Üsküdar’da gaz lambaları yandı Fatih daha yakınına sokulmuş insanların Daha çözülmez olmuş insanlar Yeniden açlığımızın şehri İstanbul’dasın ................................................................. Elini uzatsan fakir Üsküdar’dasın (Berk 1994b: 47-48). İlhan Berk, toplumcu gerçekçi anlayışı benimsediği dönemde, kitlelerin sözcülüğünü yaptığı; kitlelerin anlayacağı bir sanat yaratmanın peşinde koştuğu gibi kitle hareketlerini ve kitleleri ilgilendiren olayları da eserleri- • Demir, İlhan Berk’in Şiirlerinde Toplumcu Gerçekçiliğin İzdüşümü • 74 • bilig KIŞ 2012 / SAYI 60 nin konusu hâline getirmiştir. Özellikle toplumsal güçlerin aralarındaki çatışmalara odaklanmış, tarihin toplumsal güçlerin bir savaş alanı olduğu tezini ortaya koymaya çalışmıştır. “Tarih” adlı iki dizelik şiiri, toplumsal yapıyı tarihî süreç içerisinde değerlendirişinin özeti niteliğindedir: “ Neler çekmiş halkım / Türküler şahit” (Berk 1982: 111) İlhan Berk, “İstanbul” şiirinde kentin tarih boyunca toplumsal güçler ara- sında sürekli bir savaşıma sahne olduğunu ve bu savaşım içerisinde sosyo- ekonomik koşulların yarattığı sınıfların çatışıklığını ortaya koyar: Bir sen eskisin Bir eskimeyen çalışan insanların emeği Bir onların emeği göz nuru alın teri yenidir Bir onların elinde güzelsin ........................................... Sen çalışkan halkın şehri Devletler milletler vatanlar geçti, sade iyi olan kaldı Arabalar, sırmalar peşleri sıra boyunları buruk insanlar geçtiler Ticaret siyaset tarih bir avuç iyilik, her dölden insanlar geçtiler ………………………………………… Sen en bahtsızı şehirlerin Yığın yığın kötülükler pislikler kendine göre her yerde çözüldüler Krallar padişahlar imparatorluklar geçtiler ................................................................. Bir sen sonu gelmeyen kederler kinler zulümler içinde Bir sen aptalları budalaları uşaklarını peşin sıra sürüyorsun (Berk 1994b: 59-61) Bu dizelerden de anlaşılacağı üzere İstanbul’da Berk’in çizdiği kent, sömürü- nün, adaletsizliğin ve talanın egemen olduğu, yönetenlerin yönetilenleri ezdiği bir mekândır. Berk’e göre İstanbul’un bugünü de dün gibi yanlış kurulmuştur, bugün de çarpık bir düzen söz konusudur (Özcan 2009: 180). Bu bağlamda Berk, fabrika işçileri, yol ameleleri, duvarcılar, hamallar, ırgatlar, eskiciler, balıkçılar, kunduracılar, kısacası yoksul halk adına konu- şurken onların ayaklanmalarını, “dükaların” elindeki İstanbul’u almalarını ister. Bir yönüyle şiiriyle halka bilinç-kazandırma isteğindedir. Berk, bu isteğini şöyle ifade eder: “Biçim de içerik de değişiktir İstanbul Kitabı’nda. Asıl da yaklaşım. Sanki bir sosyal bilimci kesilmiştim: Marksist bir kitaptır o. İstanbul’un ayaklanmasını istiyordum. Yeni bir kılık taşımalı diyordum. • Demir, İlhan Berk’in Şiirlerinde Toplumcu Gerçekçiliğin İzdüşümü • 75 • KIŞ 2012 / SAYI 60 bilig Kısaca, ayaklansın, halkın bir kenti olsun diyordum. İçerikte, biçimde bunu yaptım.” (Andaç 2004: 21). ‘Ayaklanma’ya dair isteğin “Köroğlu”nda en açık biçimde dillendirildiğini görmekteyiz. “Köroğlu Kitabı’nda, İstanbul Kitabı’ndaki protestonun yerini ayaklanma fikri alır ve kahramanlar aktivist bir kimliğe bürünürler.” (Özcan 2009: 43). Ahmet Oktay’ın, şiirde Köroğlu’nun ezilen halkın gö- zünde neyi sembolize ettiğinin gösterilmediği; toplumculuğun verileri içinde onun halka bağlanmadığı şeklindeki tespitlerini (2001: 132) de dikkate alarak diyebiliriz ki Berk, “Köroğlu”nda bireysel bir öç alma olayı ile (Köroğlu’nun Bolu Beyi’nden babasının öcünü almak istemesi) zulme karşı yapılan bir halk ayaklanmasını ilişkilendirir. Zulmün kaynağı Köroğ- lu için de halk için de aynıdır: Bolu Beyi. Şair, Köroğlu’nun destansı öykü- sü içinde Çamlıbel halkının zulmü bitirmek, özgürlüğe kavuşmak, kardeş- liği tesis etmek adına Bolu üzerine yürüyüşünü anlatmıştır. “Köroğlu”nun “Ne Kadarsaydık Dağlarla Ovalarla Hep Birden Bolu Üstüne Yürüdük” başlıklı bölümünde, zulmün üzerine yürüyüş şöyle ortaya konur: Önümüzde dağlar, önümüzde Arkot, Sündürce, Seben Benli Ovası, Yünlü, Kızık Yaylası Yanımızda kestane, kayın ......................................... 1500 tezgâh, bez, çarşaf, heybe, çuval, kilim Hepsinden önce buğday gerimizde. Bizimle ovalar, gökyüzü, pirinç, orman, sapan demiri, örs, balta, çekiç bizimle. En önde Köroğlu’nun atı, Kiziroğlu Mustafa, Koca Arap, Tekeli Bey, Bıyıklı Yusuf. 700 at, 366 bey, en önde En önde Mudurnulu köylünün dört ölçek kendiri, yensiz gömleği Dul yetim hakkı En önde (Berk 1955: 23). Dağlar, ovalar, gökyüzü, balta, çekiç, çuval, kilim, heybe, buğday, kısacası bütün tabiat, bütün nesneler/şeyler zulme karşı “kutsal halk ayaklanma- sı”nın yanındadır. Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|