Kiş 2012 / sayi 60 01-18 bilig

•
 Demircan, XV-XVII. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Hâkimiyetinde Limni Adası Manastırlarının Durumu 
•
 
95 
• 
KIŞ 2012/ SAYI 60 
bilig 
Tablo III. 434 Numaralı Deftere Göre Adadaki Manastır Mülklerinde Yaşayan Keşiş ve 
Hizmetkâr (Irgadân) Sayıları 
Varak Manastırlar 
Keşişler
Hidmetkârân 
Papaz Kaloger
40/a 
Lavra*
─
─
─
40/a 
Dapay*
─
─
─
40/a 
Palaiampela*
─
─
─
81/b 
Pantokrator
10
─
─
82/a 
Dionysiou
1
5
5
82/a-82/b 
Ayiou Pavlou
1
3
─
82/b 
Koutlumus*
─
─
─
85/b 
Vatopedi
─
─
─
101/a 
Plato
─
─
─
Toplam
12
8
5
* işaretini taşıyan manastırlarda keşiş yaşamasına rağmen keşişlerin isimlerinin kayıtlı 
olmaması nedeniyle sayıları tespit edilememektedir.  
1558 tarihinde tutulan deftere göre Limni’de dokuz adet manastır mülkü 
bulunmaktadır. Defterdeki mülkler hem koyun vergisine ait listede hem 
de bağımsız kayıtlar halinde zikredilmişlerdir. Defterdeki Pantokrator, 
Ayiou Pavlou, Dionysiou ve Kondoya isimli manastır mülkleri yalnızca 
koyun vergisi listesinde geçenlerdir. Bu manastır mülklerinin tespiti için 
sadece koyun vergisi listelerine başvurulabilmesi, söz konusu mülklerdeki 
vergilendirilebilir ölçüde yürütülen yegâne tarımsal faaliyetin hayvancılık 
olduğunu düşündürmektedir.
35
 Hem koyun vergisi listesi içinde hem de 
yerleşimlerden bağımsız biçimde kaydedilen manastır mülkleri ise Petri,
36
 
Lastof(k)di, Harke, Gomatoz ve Mondros’tur. Defterde Pantokrator meto-
hunun diğer adının Aleksi Pirgoz (Alexopyrgos), Petri’nin de Simo Petro 
(Simono Petra) olarak gösterilmesi adada bu metohların hem bağlı oldukla-
rı manastırların ismiyle hem de sınırları içinde yer aldıkları yerleşimin 
adıyla anıldıklarını göstermektedir. Pantokrator isimli metoh için defterde 
açıkça belirtilen, metohun bulunduğu yerleşimin adıyla anılması durumu-
nun Kondoya, Gomatoz ve Mondros isimli manastır mülkleri için de ge-
çerli olabileceği akla gelmektedir. Çünkü 1558 tarihinde adada Kondoya 
(Kontias),  Gomatoz (Gomati) ve Mondros (Mondros) isimlerini taşıyan 
yerleşimler olduğu (BOA Td. nr. 307: 45, 75, 108) gibi daha erken tarihli 
25 numaralı deftere göre Lavra’nın Kondoya’da bulunduğu ile 25, 75 ve 
434 numaralı defterlerde Vatopedi’nin Mondros’ta yer aldığı yukarıda 
ifade edilmişti. Gomati köyünde ise Lavra’ya ait bir mülk bulunduğu bi-
linmektedir (Haldon 1986: 171). Bu husus Osmanlı idaresinde manastır-
ların durumunun tetkikinde önemli bir ayağı teşkil etmektedir. Yani öte-

---

•
 Demircan, XV-XVII. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Hâkimiyetinde Limni Adası Manastırlarının Durumu 
•
 
96 
• 
bilig 
KIŞ 2012 / SAYI 60 
den beri Limni’de varlığını koruyan Vatopedi ve Lavra gibi manastırların 
1558’de açık birer kayıt şeklinde gösterilmemesine rağmen, hâlâ adada 
toprak sahibi oldukları, yani ellerindeki mülkleri yitirmedikleri anlaşılmak-
tadır. Kısaca Vatopedi ve Lavra’ya ait topraklar diğer defterlerde görüldü-
ğünün aksine 307 numaralı defterde kendi isimleriyle değil, bulundukları 
yerleşimlerin isimleriyle tesmiye olunmuşlardır. 
Defterde tesadüf edilen Petri, Lastof(k)di ve Harke isimli mülkler ise ilk 
defa 307 numaralı defterde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar içinde Petri bir 
tarafta tutulursa “Lastof(k)di” ve “Harke” isimlerine ne yerleşimler arasın-
da ne de Athos manastırları arasında tesadüf edilmektedir. Bunun dışında 
söz konusu metohlarda yaşayan keşişler hakkında defterdeki kayıt usulü 
nedeniyle rakam göstermenin mümkün olmadığına yukarıda değinilmişti.  
1558’de manastır kayıtlarında keşişlerin bulunduğuna dair bir kayıt mevcut 
değildir. Tahririn gerçekleştirildiği döneme gelinen süreçte keşişlerin Lim-
ni’yi terk ettiğini gündeme getirecek her hangi bir bilgiye rastlanmamıştır. 
Bu nedenle defterde keşişlerin oturduğuna dair bir kaydın bulunmayışını 
adada keşiş yaşamadığının bir delili olarak değerlendirmek güçtür. Keşişle-
rin fethin ardından Limni’yi terk ettikleriyle ilgili tespite yukarıda yer ve-
rilmişti. Önemli sayılabilecek genişlikteki topraklarda yürütülen üretim 
işlerinin idaresini üstlenmiş olan bu keşişlerin, adayı terk etmeleri için böy-
lesine büyük bir gelişmenin meydana gelmesi gerektiği düşünüldüğünde, 
Limni’de Osmanlı idaresi altında istikrarlı yapının hiç bozulmadığı, dolayı-
sıyla manastırların boşalmasına yol açacak bir olayın cereyan etmemiş olma-
sı gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır. Ancak tahrir verilerinin bu konuda 
sarih karineler sunmaması karşısında keşişlerin adayı terk etmiş olmalarının 
tamamıyla ihtimaller dışında tutulamayacağı da ifade edilebilir. 
Adada tertiplenen 1568 ve 1591 tarihli tahrirler kapsamında tutulan defter-
lerin (Td. 490 ve 141) her birinde toplam 11 manastır kaydı bulunmakta-
dır. Söz konusu defterlerde manastır kayıtlarının tamamına bağımsız biçim-
de yerleşimlerden ayrı yer verilmiş ve elde edilen ürünlerle bu ürünlerden 
alınan vergiler yazılmıştır. Her iki tahrir döneminde de Mondros, Petri, 
Lastod, Hıraca, Ayolaros, Gomati, Pantokrator, Dionysiou, Ayiou Pavlou, 
Koutlumus ve Kontias isimli manastır mülklerinde üretim faaliyeti sürdü-
rülmüştür. Buna karşın yaklaşık yarım yüzyıllık (1558-1591) bir dönemi 
kapsayan son üç defterde keşişlerin varlığına değinilmemiştir. Sonuç olarak 
ziraî faaliyetlerin sürmesi keşişlerin çok büyük olasılıkla adada yaşamaya 
devam ettikleri yönünde hâsıl olan kanaate kuvvet kazandırmaktadır. 

---