Kiş 2012 / sayi 60 01-18 bilig
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Osmanlı İdaresi Altında Limnili Keşişler ve Diğer Hristiyan Din Adamları
• Demircan, XV-XVII. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Hâkimiyetinde Limni Adası Manastırlarının Durumu • 89 • KIŞ 2012/ SAYI 60 bilig kadar ellerindeki geniş mali imkânlar dâhilinde finanse ettikleri hayır işle- riyle imparatorluk hazinesinin tasarruf edebilmesine olanak sağlamışlarsa (Talbot 1999: 173-174) da imparatorların zaman zaman manastırların bu işlevini göz ardı ederek yeni manastır kurulmasını ya da manastırların daha fazla arazi elde etmesini engelleme yoluna gittikleri de görülmüştür (Barker 1995: 129). Osmanlı idaresinin tesisinden sonra manastırların, Bizans döneminde görüldüğü gibi zengin olduğunu ya da zenginleşmeye devam ettiğini ifade edebilmek, bazı vergi ayrıcalıklarını yitirmelerinden dolayı mümkün gö- zükmemektedir. 3 Öte yandan Limni’deki toplam arazinin 1/6’sının sahibi konumunda olan (Haldon 1986: 186) ve bu geniş topraklarda yürüttükleri tarımsal faaliyetler neticesinde zaman zaman bazı köylerden daha yüksek vergi ödedikleri görülen manastırların, ürettikleri ürünler, sahip oldukları topraklar ya da hayvanlar için sıradan gayrimüslim reaya ile aynı vergi oranıyla yükümlü tutuldukları da vurgulanabilir. Osmanlı İdaresi Altında Limnili Keşişler ve Diğer Hristiyan Din Adamları Limni Adası manastırlarının iktisadî faaliyetlerini sürdürmesi ve toplumsal fonksiyonlarının devamlılığı için manastır mülklerinde yaşayan keşişler önemli bir rol üstlenmişlerdi. Limni’de yaşayan din adamları başlıca iki dini kurumda görev yapıyorlardı: Manastırlar ve kiliseler. Kilisede görevli papazlar sıradan raiyyet gibi cizye ve ispençe mükellefiydiler. Dolayısıyla Limni sakini papazların isimleri cizye ve ispençe mükellefi olmalarına bağlı olarak açık biçimde yaşadıkları yerleşimin ahalisi ile birlikte kaydedilmiştir. Limni’ye ait ikinci ve üçüncü defterde (Td. 75 ve 434) açık biçimde Hıris- tiyan din adamları manastırlarda yaşayan ve yaşamayan şeklinde birbirin- den ayrılarak kaydedilmişlerdir. Söz konusu iki defterde, manastır mülkle- rinin sakinleri olarak gösterilen keşişlerin isimlerinin 4 önüne bunların vazi- fesini bildirmek amacıyla “papas” ya da “papa” ibaresinin eklendiği görül- mektedir. 5 Dolayısıyla adadaki manastır mülklerinde yaşayan keşişler de birer papaz olarak gösterilmesine rağmen bunların manastır kaydıyla bir- likte zikredilmesi farklı bir statüyü haiz bulunduklarını ortaya koymakta- dır. Bununla birlikte manastır sakini bir papaz ile bir kilise papazı arasın- daki fark yalnızca keşiş isimlerinin ayrıca kaydedildiği defterlerde gözlem- lenebilmektedir. Keşişlerin yaşadığı manastır mülklerinin vergi gelirleri incelendiğinde vergi kalemleri arasında cizye ve ispençeye rastlanmaması, keşişlerin bu vergileri ödemekle yükümlü tutulmadıklarını göstermekte- dir. 6 Sonuç olarak köylerde yaşayan papazlar cizye ve ispençe ödemektey- • Demircan, XV-XVII. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Hâkimiyetinde Limni Adası Manastırlarının Durumu • 90 • bilig KIŞ 2012 / SAYI 60 ken, manastırlarda yaşayan papazların (keşişler) cizye ve ispençe ödemediği ifade edilebilir. XVI. yüzyılın ikinci yarısında tertiplenen sayımlarda (Td. 307, 490 ve 141) manastırlarda keşişlerin yaşadığı bildirilmemektedir. Burada keşişle- rin adayı terk ettiğini düşünmek için yeterli bilgi bulunmadığının altı çizilmelidir. Bununla birlikte defterlerde belirtilmemesine rağmen adadaki keşişlerin, manastır dışındaki papazlar gibi köy reayasıyla birlikte kayde- dilmiş olabileceği akla gelse de, XVI. yüzyılda keşişlerden cizye ve ispençe alınmaması, bu ihtimali zayıflatmaktadır. Keşişlerin 1558 sayımından önce yani 307 numaralı defterin tutulduğu dönemden önce adayı terk etmedik- leri varsayıldığında, son üç tahrirde (Td. 307, 490 ve 141) niçin keşişlerin sayılmadığı sorusuna kesin cevap verilmesi adına tahrir defterlerinde yeterli ipucu bulunmamaktadır. Bu durumda keşişlerin yılın belli dönemlerinde Athos’tan geldikleri ve geçici olarak adada ikamet ederek yürütülen zirai faaliyete nezaret ettikleri ihtimali gündeme gelmektedir Tahrir defterlerinden gözlemlenen papaz sayısındaki değişimler bazı değer- lendirmeler yapılmasına olanak sağlamaktadır. Örneğin adanın ikinci sa- yımını teşkil eden 1519 tarihli 75 numaralı defterdeki papaz sayısının bir önceki tahrire göre artması karşısında, Osmanlı fethinin ardından adayı Venedikliler ile birlikte terk eden papazların zamanla döndükleri yorumu getirilmektedir (Lowry 1986: 253). Kısaca 1490 ile 1519 arasında din adamı sayısındaki yaşanan değişim Limni’deki siyasal gelişmelerin parçası olarak değerlendirilmiştir. Kanuni dönemine tarihlenen 434 numaralı defterde ise papaz sayısının düşüşü karşısında aynı yorumu getirmek mümkün gözükmemektedir. Din adamlarının adadaki varlığı ile halkın dini gereksinimleri arasında doğal bir bağ olduğu dikkate alındığında, nüfus artışına paralel olarak din adamı sayısının da artacağı beklentisi oluşmaktadır. Nitekim Tablo I’de de görüle- ceği üzere, biri dışında her yeni tahrirde Limni’nin toplam nüfusu artma eğilimi göstermiştir. 1591 yılına ait tahrir kayıtlarında ise din adamı sayısın- daki önemli düşüşle karşılaşılmaktadır. Bu durumun açıklanması konusunda tahrir verilerinin yol gösterici olmaktan uzak olduğu vurgulanmalıdır. Öte yandan, 1591 tarihine gelinen süreçte din adamı sayısında gerçekleşen düşü- şün adadaki dini yaşamı olumsuz yönde etkilemiş olabileceği akla gelmekte- dir. Zira XIV. ve XV. yüzyıl manastır belgelerine dayanan Heath Lowry (2002: 143), Limni Adası’nda Hristiyan nüfus karşısında papaz sayısının düşük oranda kaldığını bildirmektedir. Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|