Kiş 2012 / sayi 60 01-18 bilig
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
• Demircan, XV-XVII. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Hâkimiyetinde Limni Adası Manastırlarının Durumu • 97 • KIŞ 2012/ SAYI 60 bilig Yukarıda manastır mülkleri açısından değerlendirilen, bu sekiz mufassal tahrir defterinden başka Limni Adası’nın vergi gelirlerini gösteren bir Ge- libolu Sancağı icmal defteri bulunmaktadır (BOA Td. nr. 680: 4-5, 7-8). 1595 tarihli (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi 2000: 109) bu defterdeki verilerden manastırların tamamına ulaşılamamaktadır. Yalnızca Limni’den tahsil edilen vergi gelirlerinin kim tarafından tasarruf edildiği sorusuna cevap verilen bu defterde, kaptanpaşa hassı olarak gösterilen Pandokra- tor, 37 Dionysiou 38 ve Ayiou Pavlou 39 manastırları zikredilmiş, geliri padi- şaha ait manastırlar için yalnızca toplam bir meblağ 40 gösterilmiştir. Adada mülkü bulunan manastırlar arasında Athos manastırı Karaka- lou’nun da yer aldığı düşünülmektedir. Bununla birlikte defterlerdeki manastır kayıtlarına bakıldığında Karakalou’ya tesadüf edilmemektedir. Yine de bu manastır isminin defterlerde Palaiokastron (Palukasrı) kalesine bağlı bir mahalle olarak kaydedilmesi 41 Karakalou’nun varlığını sürdürdü- ğünün bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Limni’de arazisi bulunan manastırların yalnızca halkın ihtiyaçlarını karşı- layan birer dini ve sosyal kurum olarak işlev yüklendikleri düşünülmeme- lidir. Manastır mülklerinde yürütülen tarım ve hayvancılıkla önemli ölçü- de iktisadî katma değer üretilmekteydi. Tablo IV’teki veriler dikkate alın- dığında öncelikle XVI. yüzyılın sonlarına kadar manastır mülklerinden elde edilen vergi gelirinin artış temayülü gösterdiği anlaşılmaktadır. Buna karşın metohlardan tahsil edilen vergi gelirinin, toplam gelir içinde teşkil ettiği oranın düşük düzeyde kaldığı görülmektedir. Bu durumun ortaya çıkmasında, Limni’nin son iki sayımında (Td. 490 ve 141) küçükbaş hay- vancılıktan sağlanan adet-i ağnâm ve resm-i ağıl gelirlerinin yerleşim ya da manastır mülklerinin hâsılına yansıtılmaksızın 40.000 akçe olarak tayin edilmesinin etkili olduğu düşünülebilir. Dolayısıyla adanın toplam vergi geliri içinde koyun ve ağıl vergisi bulunmasına rağmen hangi manastır mülkünden ne miktarda koyun ve ağıl vergisi tahsil edildiği belirlenemedi- ği için Tablo IV’te son iki defter (Td. 490 ve 141) adına manastır mülkle- rinin toplam geliri olarak gösterilen sayılar tam olarak bu mülklerin top- lam vergi gelirini yansıtamamaktadır. • Demircan, XV-XVII. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Hâkimiyetinde Limni Adası Manastırlarının Durumu • 98 • bilig KIŞ 2012 / SAYI 60 Tablo IV. Manastır Mülkleri Vergi Gelirlerinin Yüzde Cinsinden Katkısı Defterler Manastır Mülklerinin Toplam Vergi Geliri Adanın Top- lam Vergi Geliri Manastırların Ada Ekonomisine Yüzde Cinsin- den Katkısı I. Td. 25 (1490) ─ ─ ─ II. Td. 75 (1519) 8.534 107.156 7,9 III. Td. 434 (Kanuni dönemi) 7.675,5 174.361 4,4 IV. Td. 307 (1558) 11.262 187.951 5,9 V. Td. 490 (1568) 24.057 427.306 5,6 VI. Td. 141 (1591) 22.996 628.788 3,6 * 1558 tarihli 307 numaralı defterden –kayıt usulü sebebiyle- adanın toplam vergi geliri tespit edilememektedir. Sonuç Limni Adası’nda Osmanlı fethinden sonra da varlıklarını sürdüren manastır- ların, yaklaşık bir yüzyıllık bir süre zarfında nasıl bir gelişim gösterdiklerinin anlaşılmasında tahrir defterlerinin şüphesiz önemli bir rolü bulunmaktadır. Defterlere bakıldığında adadaki manastırların bir önceki sayıma göre arttığı gözlemlense de temelde manastır sayısından çok deftere kaydedilen metohla- rın yani manastır mülklerinin sayılarının arttığı anlaşılmaktadır. Bu da ma- nastırların ya yeni topraklara sahip olduğunu ya da var olan topraklarında vergi alınabilecek ölçüde tarım yapacak duruma geldiklerini göstermektedir. Öte yandan ilk defa kaydedilen manastır mülkleri de yok değildir. Özetle adanın fethi başlangıçta manastırları menfi yönde etkilemişse de manastırla- rın zamanla toparlandıkları anlaşılmaktadır. Fethin akabinde yapılan ilk tahrirde adayı terk eden keşişlerin ikinci tahrirden önce dönmelerinin, hatta takip eden sayımlarda keşiş sayısındaki artışın manastırların toparlanmalarıy- la paralel olarak meydana geldiğini söylemek yanlış olmaz. Tahrir defterleri devletin manastırlara karşı tutumu hakkında bazı ipuçları sunmaktadır. Boş olmalarına rağmen mevcut manastır mülklerinin bağlı bulundukları manas- tırların isimleriyle 25 numaralı deftere kaydedilmiş olması devletin adadaki manastırların devamlılığından yana tavır sergilediğini göstermektedir. Sonuç olarak manastırları olumsuz etkileyebilecek herhangi bir tasarrufta bulunul- mamış olması, manastırların iktisadi, dini ve sosyal yönleriyle toplumsal yapının ayrılmaz bir parçası olduğunun Osmanlı idaresi tarafından anlaşıldı- ğına ve buna yönelik politikalar üretildiğine işaret etmektedir. • Demircan, XV-XVII. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Hâkimiyetinde Limni Adası Manastırlarının Durumu • 99 • KIŞ 2012/ SAYI 60 bilig Ekler Tablo 1. Limni’deki Manastır Mülklerinin (Metoh) İsimlerinin Defterlere Göre Yazılış Biçimleri Mülklerin defterlerdeki isimleri Mülklerin bağlı bulundukları manastırların orijinal isimleri* Sıra I. Td. 25 (1490) II. Td. 75 (1519) III. Td. 434 (Kanuni dönemi) IV. Td. 307 (1558) Mülk ismi Sayfa Mülk ismi Sayfa Mülk ismi Varak Mülk ismi Sayfa 1 Vatovidni 41 Vatoviti 160 Vatoviti 85/b Mondros** 81, 83 Vatopedi 2 3 Lavra 25 Yok Lavra 40/a Kondoya** 84 Lavra Gomatoz** 81, 83 4 Pandkraatera 32 Pandokrat 154 Mandokratora 81/b- 82/a, 40/a Pandokrato nâm-ı diğer Aleksi Pirgoz 84 Pantokrator 5 Ayo Pavlo 40 Ayo Pavlo 155 Ayo Pavlo 82/a- 82/b, 40/a Ayo Pavlo 84 Ayiou Pavlou 6 Diyonsio 40 Diyoniseo 155 Diyonsiyo 82/a, 40/a Diyonşad 84 Dionysiou 7 Filoseo 35 Filoseo 193 yok yok Philotheou 8 Balyanbelo 59 Palyanbelo 173 Palyanbelo 40/a yok Palaiampela 9 Kutlumus 61 Kutlumus 154 Kutlumus 82/b yok Koutlumus 10 yok Yok Plato 101/a yok yok 11 yok Yok Dapay 40/a yok yok 12 yok Yok yok Petri nâm-ı diğer Simo Petro 81, 83 Simono Petra 13 yok Yok yok Lastof(k)di 80, 83 yok 14 yok Yok yok Harke 81, 83 yok 15 yok Yok yok yok yok Mülklerin defterlerdeki isimleri Mülklerin bağlı bulundukları manastırların orijinal isimleri* Sıra V. Td. 490 (1568) VI. Td. 141 (1601) VI. Td. 702 VI. Td. 724 (1613) Mülk ismi Sayfa Mülk ismi Varak Mülk ismi Sayfa Mülk ismi Sayfa 1 Mondros 142 Mondros 49/b Mondros 96 Mondros 88 Vatopedi 2 Kondoya 169 Kondoya 64/b Kondoya 126 Kondoya 118 Lavra 3 Gomatoz 143 Gomatoz 50/a Gomatoz 96 Gomatoz 89 4 Pandokrato 168 Pandokrato 64/a Pandokralo 125 Pandokrato 117 Pantokratoros 5 Ayo Pavlo 168 Ayo Pavlo 64/b Ayo Pavlo 126 Ayo Pavlo 118 Ayiou Pavlou 6 Diyonşad 168 Diyonşad 64/b Diyonşad 126 Diyonşad 118 Dionysiou 7 yok yok yok yok Philotheou 8 yok yok yok yok Palaiampela 9 Kutlumuş 168 Kutlumus 64/b Kutlumus 126 Kutlumus 118 Koutlumus 10 yok yok yok yok yok 11 yok yok yok yok yok 12 Petri 142 Petri 49/b Petri 96 Petri 88 Simono Petra 13 Lastod** 142 Lastod 49/b Lastod 96 Lastod 88 yok 14 Hıraca** 142 Hıraca 50/a Hıraca 97 Hıraca 89 yok 15 Ayolaros 142 Ayoros** 50/a Ayoros 96 Ayoros 89 yok Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|