Kiş 2012 / sayi 60 01-18 bilig

•
 Demircan, XV-XVII. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Hâkimiyetinde Limni Adası Manastırlarının Durumu 
•
 
104 
• 
bilig 
KIŞ 2012 / SAYI 60 
bakınız (Lowry 1981: 122). Osmanlı fethinden önce Limni’nin yaklaşık 1/15’ine tekabül 
eden büyüklükte bir araziye sahip olan Lavra, adadaki manastır mülklerinden en büyü-
ğünü elinde bulundurmaktaydı. XIV. yüzyılda yaşanan korsan saldırılarından Lavra’ya 
ait mülkler de etkilenmiş ve 1356’da Lavra’ya adadaki Konteas kalesi ve kaleye bağlı ara-
zilerin verilmesi suretiyle, burada garnizon bulundurarak bölgenin müdafaasını üstlen-
mesi sağlanmıştır (Haldon 1986:169, 182-183).  
12.
 Mezra’a-yı manastır-ı Pandokraatera hâsılı cümlede mahsûbdır. (BOA Td. nr. 25: 32). Bu kayıt 
defterde Alexopyrgos köyünün (Karye-i  Aleksi Pirgos) hâsılı içinde bulunmaktadır. Böylece 
Alexopyrgos köyünden sağlanan vergi gelirinin bir kısmını söz konusu manastır mülkünden 
tahsil edilen vergi gelirlerinin teşkil ettiği bildirilmekte ve bu manastır mülkünün 
Alexopyrgos’un yakınında bulunduğuna işaret edilmektedir. Bu nedenle söz konusu manastır 
mülkünden elde edilen vergi gelirinin tespiti mümkün görünmemektedir. Buna rağmen 
1490’da gerçekleştirilen istihsal yönünden Pantokrator Manastırı’na ait araziyi Philotheou 
Manastırı’nın arazisi ile karşılaştıran John Haldon (1986: 174), Pantokrator’da 3 kat daha faz-
la ürün elde edildiğini bildirmektedir. Yazarın bu değerlendirmesinde doğrudan köy gelirlerini 
baz aldığı anlaşılmaktadır. Bunun dışında tarihçinin manastır dokümanlarına isnat ederek 
1392 ve 1396 tarihli kayıtlar hakkında dikkat çektiği hususlar, bu manastır mülkünün bulun-
duğu yerleşim hakkında bilgi vericidir. 1392’de manastırın Pesperagoz köyü yakınlarındaki 
Ano-Chorion’da mülkleri bulunmaktaydı. 1396 tarihli belgede ise Ano-Chorion’da manastıra 
ait tarlalar ve bir kule yani “pyrgos” ile Phakos olarak bilinen yerde bir mandra bulunduğu 
ifade edilmektedir (Haldon 1986: 174-190). Burada ki “pyrgos” kaydına dikkat çeken Heath 
Lowry (1997: 251-254), bu “pyrgos”un zamanla Ano-Chorion’un isimlendirilmesinde etkili 
olduğuna ve Ano-Chorio’nun “Alexopyrgos” (Aleksi Pirgos/Alex’in Kulesi) şeklinde anılmasına 
sebep olduğuna değinmektedir. Hatta tarihçi Pesperagoz köyünün de Türk idaresi boyunca 
defterlerde “Aleksi Pirgos” şeklinde adlandırıldığını ifade etmektedir. Ancak 75 numaralı def-
terde “Pesperegos” (BOA Td. nr. 75: 165), 307 numaralı defterde “Pişregos” (BOA Td. nr. 
307: 33), 490 numaralı defterde yine “Pişregos” (BOA Td. nr. 490: 119), 702 numaralı def-
terde “Bisregos” (BOA Td. nr. 702: 77), 141 numaralı defterde “Bisregoz” (KKA Td. nr. 141: 
40/a) ve nihayet 724 numaralı defterde ise “Pişregoz” (BOA Td. nr. 724: 69) şeklinde anılan 
köyün söz konusu Pesperagoz olduğu anlaşılmaktadır. Defterlerdeki bu kayıtların varlığı dik-
kate alındığında konuya ilişkin açıklamaları “Alexopyrgos”un (Aleksi Pirgos/Alex’in Kulesi) 
Ano-Chorion’u isimlendirdiği düşüncesiyle sınırlamak daha yerinde görünmektedir.  
13.
 Mezra’a-yı manastır-ı Filoseo hâsılı cümlede mahsûbdır. (BOA Td. nr. 25: 35). Defterde 
Philotheou’nun Laktovoidin köyünün (Karye-i  Ayo Raki) hâsılının içinde yer alması, 
manastırın vergi gelirinin söz konusu köyün hâsılının bir parçası olduğunu ve bu manas-
tırın Laktovoidin yakınlarında bulunduğunu ortaya koymaktadır. Philotheou, Athos 
manastırları arasında gösterilmektedir (Lowry 1986: 250-251).  
14.
 Mezra’a-yı manastır-ı Ayo Pavlo Mezra’a-yı Dionisio hâsılı cümlede mahsûbdır. (BOA Td. nr. 
25: 40). Kayıt Athos manastırlarından Dionysiou (Dionisio) ve Ayio Pavlou (Ayo Pavlo)’nun 
manastıra ait adada mülkleri bulunduğunu göstermektedir. Defterde bu iki manastıra ait kay-
dın Phalia köyünün (Karye-i Fala) hâsılı içinde zikredilmesi manastırların Phalia köyünün ge-
lirine katkı yaptığını ve bu köyün yakınlarında bulunduğunu açıklamaktadır.  

---

•
 Demircan, XV-XVII. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Hâkimiyetinde Limni Adası Manastırlarının Durumu 
•
 
105 
• 
KIŞ 2012/ SAYI 60 
bilig 
15.
 Mezra’a-yı manastır-ı Vatovidni hâsılı cümlede mahsûbdır. (BOA Td. nr. 25: 41). Defterde 
Vatopedi’den elde edilen gelire dair kaydın Moudros köyünün (Karye-i Mudros) hâsılının 
dâhilinde bildirilmesi, manastır mülkünün Moudros’tan sağlanan vergi gelirlerine belirsiz 
bir oranda katkı yaptığına ve Moudros köyünün yakınlarında yer aldığına işaret etmektedir. 
25 numaralı defterin sunduğu verileri dikkate alan John Haldon (1986: 174), bu manastı-
rın mülklerini arttırmış olduğunun net biçimde anlaşıldığını ifade etmektedir.  
16.
 Mezra’a-yı manastır-ı Balyanbelo hâsılı cümlede mahsûbdır. (BOA Td. nr. 25: 59). Bu 
kayda Karye-i Laniç’in gelirlerinin sıralandığı kısımda yer verilmiş olması öncelikle ma-
nastır mülkünden sağlanan vergi gelirinin Laniç’ten tahsil edilen vergi gelirinin belirle-
nemeyen bir kısmını teşkil ettiğini göstermektedir. Bunun dışında kaydın bulunduğu yer 
ise söz konusu manastır mülkünün Laniç köyünün yakınlarında bulunduğunu akla ge-
tirmektedir. Bu manastır mülkünün ismi olarak Palaiampela’yı gösteren Heath Lowry 
(1986: 251. dipnot 52) bu ismi taşıyan ne Athos’ta ne de Osmanlı fethinin öncesinde 
Limni’de bir manastır bulunduğunu ifade ederek, bu mülkü Lavra’nın bir metohlarından 
biri olarak göstermektedir.  
17.
 Mezra’a-yı manastır-ı Kutlumus hâsılı cümlede mahsûbdır. (BOA Td. nr. 25: 61). Defter-
de Ardeias köyünün (Karye-i Sardiyos) hâsılı bu son manastır kaydını ihtiva etmektedir. 
Dolayısıyla bu kayda göre Kutlumus adıyla anılan manastır mülkünden elde edilen vergi 
geliri, Ardeias köyünün vergi gelirinin belirlenemeyen bir bölümünü teşkil etmekteydi. 
Bunun yanı sıra söz konusu kayıt manastır mülkünün Ardeias yakınlarında yer aldığına 
işaret etmektedir. Ayrıca defterdeki Kutlumus isimli bu manastır mülkü ile Athos manas-
tırlarından olan Koutlumus kastedilmektedir.  
18.
 Manastır-ı Pandokrat der kurb-ı karye-i Aleksi Pirgoz. Keşişler oturur. Ekdüklerinin öşrin 
virirler. (BOA Td. nr. 75: 154).  
19.
 Manastır-ı Kutlumus der kurb-ı karye-i Sardiyos. Keşişler oturur. Ekdüklerinin öşrin virir-
ler. (BOA Td. nr. 75: 154).  
20.
 Manastır-ı Diyoniseo der kurb-ı karye-i Fala. Keşişler oturur. Ekdüklerinin öşrin virirler. 
(BOA Td. nr. 75: 155).  
21.
 Manastır-ı Ayo Pavlo der kurb-ı karye-i Fala. Keşişler oturur. Ekdüklerinin öşrin virirler. 
(BOA Td. nr. 75: 155).  
22.
 Heath Lowry, Limni’deki Pantokrator Manastırı’na ait metohun tahrir dönemleri arasın-
da gösterdiği değişimi tetkik ettiği çalışmasının ekinde söz konusu metohun defterlerdeki 
kayıtlarının transkripsiyonuna yer vermiştir. Burada 75 numaralı tahrir defterinin 154. 
sayfasındaki “ırgadan” kelimesini “reâyâ-i ki” şeklinde okumuştur (1997: 269). 
23.
 Manastır-ı Vatoviti der kurb-ı karye-i mezkûr (Modoros/Moudros). Keşişler oturur. Hâsılı 
karye hâsılı ile mahsûbdır.  (BOA Td. nr. 75:160).  
24.
 Manastır-ı Palyanb(p)elo. Keşişler oturur. Zirâat itdüklerinden öşr ve rüsûm virürler. An 
öşr-i gallat ve bagat ve âsiyâb ve gayrihi. Hâsıl 281. (BOA Td. nr. 75: 173).  
25.
 Manastır-ı Filoseo. Keşişler oturur. Zirâat itdüklerinden öşr ve rüsûm virürler. (BOA Td. 
nr. 75: 193).  

---