156
na
mışlar. Riyazi üsulların
və modellərin tətbiqi, sözün əsl mənasında,
t
əşkilatın əməliyyat problemlərinə elmin tətbiqidir.
Müasir idar
əetmə və ya kəmiyyət məktəbi modellərin qurulması,
kompüterl
ərin tətbiqi, yüksək rabitə texnologiyası, iqtisadi-riyazi üsulların
t
ətbiqini menecmentə gətirdi və çox böyük dəqiqliklə həyata keçirdi.
Bu m
əktəb:
-
kibernetikanı;
-
informatikanı;
- iqtisadi-
riyazi üsulları və modelləri;
-
kompüter texnologiyasını;
- mür
əkkəb rabitə texnologiyasını və s. elmi-texniki yenilikləri bərqərar
etdi.
Müasir dövrd
ə «menecment» termini altında daha çox rəhbərlik və
t
əşkilati sistemlərdə təsərrüfat fəaliyyətinin idarə olunması prosesləri,
perspektiv v
ə cari planlaşdırma, istehsalın təşkili və məhsulun realizə
olunmasının proqram-məqsədli idaretmə sistemi xarakterizə olunur.
Onun
t
əşkili və idarəolunması aşağıdakı məsələlərin həllinə yönəldilmişdir:
-
istehsalın və məhsulların
rəqabətqabiliyyətinin təşkili;
- istehsal prosesinnin t
əkmilləşdirilməsi;
-yeni elmi
əsaslandırılmış texnologiyaların tətbiqi;
-m
əhsulun keyfiyyətinin artırılması;
-istehsal x
ərclərinin azaldılması.
Menecmentin m
əqsədi gəlir əldə etmə və ya onu artırılması, təsərrüfat
f
əaliyyətinin səmərəliliyinin yuksəldilməsi, bazar tələbatının ödənilməsi,
sosial m
əsələlərin həlli vasitəsi kimi bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan bir neçə
f
əaliyyəti əks etdirir: Bunlar aşağıdakılardır:
-
istehsalın (kollektivin) təşkili və idarəolunması;
-v
əzifələrin qoyuluşu və təshih edilməsi;
-
iş mərhələlərinin hazırlanması;
- q
ərarların qəbulu;
-
kommunikasiyaların (informasiyanın metodları və ötürülmə formaları)
qaydaya s
alınması;
-prosesl
ərin tənzimlənməsi;
-
informasiyanın toplanılması və işlənilməsi;
-
işin nəticələrinə yekun vurulması.
Menecmenti h
əmçinin, fənlərarası sahə (idaretmə təfəkkürü),
idaretmə
bacarığı və təcrübəsi kimi də tərif etmək olar.
Son ill
ər kimi bütün sferalarda olduğu kimi, kitabxana fəaliyyətində də
menecmentd
ən geniş istifadə olunur. Bu gün kitabxana menecmenti yeni
elmi f
ənn kimi kitabxanaların idaretmə fəaliyyətininin müxtəlif aspektlərini
açır və çoxspektrlı konsepsiyalar şəklində təqdim olunur (4).
157
Professor A.X
ələfovun qeyd etdiyi kimi, "Müasir şəraitdə
c
əmiyyətimizdə bazar iqtisadiyyatının tətbiqi bütün sahələrdə olduğu kimi
kitabxana işinin idarə edilməsi sahəsində də menecmentin
tətbiqinə böyük
ehtiyac meydana çıxarmışdır. Çünki kitabxana işinin idarə edilməsində elə
sah
ələr var ki, bunlar menecmenti öyrənmədən, onun müddəalarından istifadə
etm
ədən keçinə bilməz» (3.284).
Kitabxana sferasında menecment-bir yüksək intellektli şəxsin və ya
t
əşkilati strukturun kompleks məqsədyönlü intellektual və təsərrüfat
f
əaliyyətidir. O, kitabxananın idarəetmə prosesini,
onun fəaliyyətinin səmərəli
t
əşkilini, kitabxanaçılar arasında funksiyaların və məsuliyyətin
bölüşdürülməsini, kitabxana resurslarının (maddi-texniki, texnoloji, maliyyə,
informasiya,
kadr resursları) səmərəli seçimini və istifadəsini, çoxvariantlı
kitabxanadaxili q
ərarların qəbul edilməsini, iş üslubunun müəyyən edilməsini
v
ə s. nəzərdə tutur. Qeyd etmək lazımdır ki, kitabxanaşünaslıqda «kitabxana
menecmenti» termini «kitabxanaların idarəolunması»nın sinonimi deyil,
inzibatçılıq, nəzarət anlayışlarını əvəz eləyən yeni bir anlayış kimi qəbul edilir.
Kitabxana işində «idarəetmə» və «menecment» terminləri yalnız
ümumişlək mənada bir-birinin sinonimi hesab olunur. Kitabxanaşünaslıq
sah
əsinin terminlər sistemində bu anlayışların mənası bir-birindən fərqlənir.
Kitabxana işinin idarəolunması özündə texniki,
texnoloji obyektləri,
iqtisadiyyatı və təsərrüfatlaşmanı əks etdirməklə daha böyuk məna kəsb edir.
Kitabxananın qarşıya qoyulmuş məqsədlərin həllinə yönəldilən və menecment
prinsipl
ərindən istifadə edən idarəetmə metodologiyasının istifadəsi üçün isə
«kitabxana menecmenti» termini daha m
əqsədəuyğun hesab olunur.
Bu
fikir ilk d
əfə öz əksini 1987-ci ildə Deli Universitetinin
Kitabxanaç
ılıq və informatika fakultəsinin professoru K. Kumarın «Kitabxana
inzibatçılığı və menecment adlı kitabında tapmışdır
(7. 38-39).
1997-ci ild
ə isə D.Ueynqand «Müasir kütləvi kitabxanaların
idar
əolunması. İnkişaf strateqiyası» adlı kitabında sərt tabeçilik prinsipləri ilə
daxili
ierarxik struktura malik
ənənəvi idaretmə sistemi ilə yeni istehlakıçıya
istiqam
ətlənmiş idaretmə metodunu müqayisə etmişdir. O qeyd edirdi ki,
«menecerl
ər idaretmə prosesini az irəliləyəbilən perspektivdən azad edib, yeni
d
əyişən mühitin tələbatını ödəmək və innovasiya fəaliyyətinin
çiç
əklənməsinə xidmət etmək imkanı əldə etmişlər»
(9).
1990-
cı illərin birinci yarısından başlayaraq, Rusiya kitabxanaşınas
aliml
əri V.K.Klüyev, E.M.Yastrebova, İ.K.Djereliyevskaya, S.P.Petrikina, N.
İ.Tülina, İ.M.Suslova E.V.Klepper, Y.F. Çernyakova və b. kitabxana
menecmenti konsepsiyasını işləməyə başladılar. Bu konsepsiyalar içərisində
İ.M.Suslovanın elmi baxışları xüsusi yer tuturdu.
Professor Y.M.Suslova kitabxana menecmentinin mahiyy
ətini
kitabxanaların idarə olunması sahəsində dünya nəzəriyyəsi və təcrübəsində