Kızılkaya / Fıkıh Usulünde Sahabe Fetvasının Kaynaklık Değeri Cilt / Volume: • Sayı /Issue: • 2012
Yüklə 7,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Avangard Sanat Siyasetsiz Düşünülebilir mi Mehmet Fatih Uslu * 184
- Avangardın Sözcük Anlamının Gelişimi
- Avangardın Tarihsel Oluşumu ve Kavramsal Çerçevesi
183 Afacan / Komşuyu Anlamak/Anlatmak: 20. Yüzyılda Türkiye’de İran’a Dair Yayınlanan Kitaplara Dair Bir Değerlendirme Yirminci yüzyılın ilk yarısı, özellikle edebiyat ve resimde, biçim açısından köktenci yenilikler talep eden farklı sanat gruplarının varlığına tanıklık etti. Bu yenilikçi talepler, kaynağını sadece sanat içi bir biçim tartışmasından değil, geleneğe ve hâlihazırdaki modern yaşama derin bir tepkiden de alıyor ve dolayısıyla savunulan sanatsal yargılar, siyasi bir gizil güç taşıyordu. Gelecekçi (fütürist), dadaist, gerçeküstücü (sürrealist) ve başka sanatsal hareketler, bu biri gerçek diğeri gizil olan çift taraflı talepleriyle “avangard”ı oluşturdular. Avangard sanat hakkında en önemli iki kuramsal eseri yazmış olan Renato Poggioli ve Peter Bürger, avangardın ortaya çıkışının hangi tarihlere rastladığı ve hangi sanat hareketlerinin avangard sayılacağı konusunda farklı düşüncelere sahip olsalar da avangardı siyasi ve estetik alanların kesişiminde tanımlamaktadırlar. Ann Gibson’un (2002) deyişiyle ikisi de “devrimci sosyopolitik eğilimlerle, sanatsal amaçların çakışma- sını” adlandırmak isterken bu terime başvurmuşlardır (s.158). Bu yazıda, avangardın söz konusu çift kutuplu var oluşu, Bürger ve Poggioli’nin metinleri merkeze alınarak kuramsal ve edebiyat merkezli bir bakış açısıyla tartışılacak. Bu tartışmanın sonunda avangard sanat ya da edebiyat için neden salt metin merkezli bir çözümlemenin yet- meyeceği gösterilmeye çalışılacak. Avangard sanat hakkındaki bir tartışmaya girmeden önce altı çizilmesi gereken iki nokta var. Bunlardan ilki, avangardın bir üst başlık olduğu ve ortak bir sanatsal yöntem, biçim veya üslup önerisini taşımadığıdır. Renato Poggioli’nin (1968) belirttiği gibi, avangardı oluşturan “ideolojik ve psikolojik nitelikler” tek bir paydaya indirgenemeye- cek derecede kaotik bir yapıya ve tek bir estetik kategori dahilinde incelenemeyecek bir çeşitliliğe sahiptirler (s. 5). Onları ortaklaştıran, kendilerinden önceki sanatı değer- * Yrd. Doç. Dr., İstanbul Şehir Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü İletişim: mfatihuslu@sehir.edu.tr, İstanbul Şehir Üniversitesi, Kuşbakışı Caddesi No: 27, Altunizade, Üsküdar, İstanbul. Avangard Sanat Siyasetsiz Düşünülebilir mi? Mehmet Fatih Uslu * 184 İnsan ve Toplum lendirme şekilleri, köktenci estetik ve köktenci siyaseti aynı programın parçaları olarak düşünmeleri ve buradan çıkarak köktenci önerileri olan bir sanat oluşturmalarıdır. Onları aynı kavram altında birleştiren, daha çok reddettikleridir. Matei Calinescu’nun (1987) deyişiyle, “avangard bir üslubu ya da diğerini tercih ettiğini ilan etmez, o zaten kendisi bir üslup içindedir ya da doğrusu bir anti-üslup içinde” (s. 119). Dolayısıyla bu yazıda avangarda bakarken öne çıkacak olan, avangard grupların kendilerinin tek tek sunduğu yöntem, biçim ve üslup önerileri olmayacaktır. Ağırlıkla, bu grupların, kendi- lerinden öncekilerin söz konusu kategoriler bağlamında ortaya koydukları savlara ve uygulamalara nasıl bir eleştiri yönelttiği ve bu eleştirinin siyasi imaları tartışılacaktır. İkinci nokta ise avangardın herhangi bir sanatsal ürüne uygulanabilecek kuramsal ya da kılgısal bir üretim ya da tüketim (yazma ya da okuma) yöntemi önerisi olmaktan çok, tarihsel bir olay olarak değerlendirilmesi gereğidir. Buna göre, sanatta her kök- tenci biçim denemesi veya önerisi avangarda dâhil edilemez; çünkü avangardı belli tarihsel koşullar sınırlandırır. Bugün gelecekçi ya da dadaist biçimleri benimsemek avangard olmak değildir. Özellikle Bürger (2003), avangardın, ancak belli bir tarihsellik içinde kuramsallaştırılabileceği noktasında ısrarcıdır. II. Dünya Savaşı ertesi, avangard benzeri estetik üretim denemelerinin, eleştirel özünü kaybettiğinden avangard sanata dâhil edilemeyeceğini düşünür (s. 116-17). Avangardın Sözcük Anlamının Gelişimi Fransızca bir sözcük olan “avant-garde” köken itibariyle askeri terminolojiye aittir ve “öncü birlik” anlamındadır. Matei Calinescu’nun (1987) belirttiğine göre, kavramın askeri anlamı dışında edebî sahada ilk kullanılışı, 16. yüzyıl Fransa’sına uzanacak kadar eskidir (s. 98). Fakat kavram, kültürel ve siyasi alanda etkin bir kullanıma ancak 19. yüz- yılda kavuşmuştur. Donald D. Egbert (1967), bu ilk kullanımın Fransız Devrimi sonrası St. Simon ve öğrencileri arasında geliştiğini belirtmektedir. St. Simon, bir tür sosyalist toplum fikri üzerinde düşünürken sanatın bu toplumda nasıl bir işlev göreceğini sor- gulamıştır. Buna göre sanat, toplumsal açıdan faydalı olmalı ve sanatçı da sosyalist toplumun gerçekleştirilebilmesi için “avangard”, yani “öncü” rolünü benimsemelidir (s. 343). Böylece avangard, bir kültürel nosyon olarak ilk tanımlanışında bir siyasi içe- riğin içinde şekillenir. Bu içeriğin gelişimini takip ederek sanatçının köktenci, militan ve partinin hizmetinde bir gönüllü olması çağrısında bulunulan Stalin dönemi Sovyet Rusya’sına dek gelinebilir. Doğrudan köktenci bir estetiğe göndermede bulunan “avangard sanat” kavramının ilk kullanımı ise Poggioli’nin (1968) belirttiğine göre, Neo-Latin dillere ve kültürlere ait olmalıdır. Buna göre İspanyol ve İspanyol-Amerikan kültürlerinde bu sözce sıklıkla kullanılmıştır. Zaten avangard sanatı bütünlüğü içinde ilk kavramaya çalışan da yine bir İspanyol, Ortega y Gasset’dir (s. 5). Yine Poggioli’nin yazdığına göre sözce, Fransa 185 Uslu / Avangard Sanat Siyasetsiz Düşünülebilir mi? ve İtalya’da daha derin köklere sahip olmuş ve daha yaygın tartışılmıştır. Rusya’da ise Ekim Devrimi sonrasında milliyetçi sosyalizm kuvvetlenene kadar etkin ve kullanılan bir kavramdır (s. 6-7). İşte tam bu noktada, yani siyasi köktencilikle estetik köktenciliğin buluştuğu yerde, bu yazının esas tartışma konusu ortaya çıkmaktadır. Zira bu buluşma noktasında gerçek avangard doğar. Avangardın Tarihsel Oluşumu ve Kavramsal Çerçevesi 19. yüzyıl, toplumsal hayatın her alanında alt üst oluşlara tanıklık etti. Sanayi Devrimi ertesinde modern kapitalizm, kırsal geçim kalıplarını ortadan kaldıran ve böylelikle köylü nüfusu kente taşıyan, iktidarı toprak sahibinden sanayiciye aktaran dinamikleriy- le yaşamı tüm boyutlarıyla değiştirdi. Kentlerde, önce çeşitli sınıfların ve aynı zamanda bu sınıfların yan yana görüldüğü bir kamusal alanın oluşumu, teknolojik gelişmenin gündelik yaşama nüfuz etmesi, ulaşım ve haberleşme alanındaki devasa değişim hem toplumsal ilişkilerin dokusunu hem de gündelik pratiklerin deneyimlenme biçimini büyük ölçüde dönüştürdü. Marx ve Engels’e göre, çağın öznesi olan burjuvazi, insanlığı feodal zincirlerinden kurtarsa da “kişisel değerin değişim değerine dönüştüğü, sayısız kazanılmış özgürlüğün yerini tek bir özgürlüğe, serbest ticarete” (Marx ve Engels, s. 38) bıraktığı bir çağ yaratmıştı. Üretim ilişkilerinin bu köklü değişimiyle birey, içinde güven duyduğu dural toplumsal yapılardan kopuyor, bambaşka bir deneyime zorlanıyordu. Sanatçının bu hızla dönüşen çağa ayak uydurmaya çalışırken ürettiği tepki zaman zaman aşırılıklara kaydı. Kentleşme ve kentleşmenin kamusal ve özel yaşamın eski alışkanlıklarını ortadan kaldırırken ortaya çıkan değişim ve hızın yarattığı korku, sana- tın ekseninin bir ucunda dururken diğer uç, eski olan her şeyden iğrenme ve yeniyi coşkuyla karşılama ile tanınıyordu. Avangard sanatçı, bu uçlardan ikincisinde, derin bir teknoloji tutkusu, kitle kültürüne duyulan nefret ve geleneğe karşı öfke ile sadece sanatın değil, hayatın da tüm geçmiş bağlarından koparılarak yeni baştan yaratılması iddiasıyla ortaya çıktı. Esasında bu duygu ve taleplerin, sadece avangardın ürünü olduğunu söylemek zor- dur. Romantiklerden Baudelaire’e, ondan 19. yüzyıl başında etkinlikleri zirve nokta- sına varan simgeci şairlere kadar pek çok sanatçıda ve özellikle de şairlerde bunların benzerlerine rastladığımızı söyleyebiliriz. Avangard, kendinden önceki akımlardan nasıl ayrıştırılabilir? Yazının başında da söylendiği gibi bu, daha çok sanatsal yapıların tarihsel gelişimi ile ilgili olmalıdır. Raymond Williams (1989), avangardın ortaya çıkışını açıklamak için 19. ve 20. yüzyıllarda birbirini izleyen üç evreden söz etmektedir. Buna göre ilk evrede, “sanatta piyasa güçlerinin artan hâkimiyeti ve resmî akademilerin ilgi- sizliği karşısında kendi bağımsız pratiklerini korumak isteyen yenilikçi gruplar” ortaya Yüklə 7,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|