M I l L i k I t a b X a n a
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 356
Azərbaycanın dövlət başçısı kimi fəaliyyətə başladığı vaxtdan ATƏT-lə, onun Minsk qrupu ilə sıx əməkdaşlıq etmiş və münaqişənin aradan qaldırılmasında ATƏT-in fəaliyyətinə, xüsusilə Minsk qrupu vasitəsi ilə üstünlük şəraiti yaradılmasına daim çalışmışdır. Çünki, о bu yolu münaqişəyə son qoyulması üçün ən etibarlı yol, mövcud imkanların ən etibarlısı hesab edirdi. Xüsusilə ATƏT-in nümayəndələri ilə, Minsk qrupunun başçıları ilə dəfələrlə görüşmüş, söhbətlər aparmış ATƏT-in bu məsələlərə bilavasitə qanşmasına, onun hətta təşəbbüsü öz əlinə almasına üstünlük vermişdi. Problemlərin həllinin reallaşmadığına baxmayaraq, öz fəaliyyətini daha da genişləndirmişdi. Azərbaycan Respublikası Prezidenti ATƏT-in zirvə görüşləri vasitəsilə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsini, Dağlıq Qarabağ məsələsini reallığa əsaslanan, obyektiv olaraq həll edilməsinə zəmin yaradılmasına çalışırdı. Müstəqil Azərbaycan Respublikası yaranandan sonra Azərbaycanın iştirak etdiyi ATƏT-in ilk zirvə görüşü 1992-ci ildə Helsinkidə olmuşdur. 1994-cü ilin dekabr ayında Macarıstanın Budapeşt şəhərində keçirilən ikinci zirvə görüşündə Heydər Əliyevin başçılığı ilə nümayəndə heyəti iştirak etmişdir. Üçüncü görüş 1996-cı il dekabrm 2-3-də Portuqaliyanın Lissabon şəhərində olmuşdur. Bu görüşdə də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəhbərliyi altında nümayəndə heyəti iştirak etmişdir. Dördüncü görüş 1999-cu ilin noyabrında İstanbulda keçirilmişdir. Birinci görüşdə о vaxtkı Azərbaycan Respublikası Prezidenti Əbülfəz Elçibəy başda olmaqla Helsinkidə nümayəndə heyəti iştirak etməsinə baxmayaraq, zirvə görüşünün Azərbaycanda olan sənədlərində Azərbaycan, Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsi, Dağlıq Qarabağ haqqında məsələnin qoyulması haqqında heç bir məlumat yoxdur. 1996-cı ilin dekabrında Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyevin xarici siyasət məsələləri üzrə dövlət müşaviri işləyən Vəfa Quluzadə televiziya musahibəsində 1992-ci ilin sonunda Helsinkidə keçirilən ATƏM müşavirəsində iştirakı zamanı yadında qalan təəssüratlardan danışarkən о vaxtkı prezident Ə.Elçibəyin və xarici işlər naziri T.Qasımovun «fəaliyyəti» haqqında demişdi: «Gülməli vəziyyət yaranırdı. Məsələn, ən mühüm məqamlarda Azərbaycan nümayəndə heyəti heç salonda oturmurdu. ...Mənim tələbə dostum Əbülfəz Elçibəy utandığından dövlət başçılarınınbirinə də yaxın durmurdu. Onda mən gedib Buşun qolundan
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 357
etmək istəyir. Onlar bir-birinin əlini sıxanda bütün dünya mətbuatı şəkil çəkdi. Lakin orada bir nəfər də azərbaycanlı mətbuat işçisi yox idi, ona görə bizim mətbuatda heç bir şəkil də çıxmadı». 1
1994-cü il dekabrın 5-6-da ATƏM-in üzvü olan ölkələrin dövlət başçılarının Budapeştdə keçirilən zirvə toplantısı xüsusilə yadda qaldı. Qeyd etmək lazımdır ki, Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Müşavirəsi (ATƏM) 1975-ci ildə Finlandiyanın Helsinki konfransında yaradılmışdı. Azərbaycan dövlət müstəqilliyi əldə edəndən sonra onun bütün zirvə görüşlərində ölkə prezidenti iştirak etmişdir. Budapeşt görüşündə Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Müşavirəsinin möhkəmləndirilməsi və gücləndirilməsi məsələləri müzakirə edilməli idi. Azərbaycan Respublikası Prezidenti bu məsələlərin müzakirəyə qoyulmasmı müdafiə edirdi. ABŞ prezidenti Bill Klinton hələ zirvə görüşü qabağı Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyevə göndərdiyi məktubda öz fikirlərini yazmışdı. Heydər Əliyev isə dekabrın 2-də ona göndərdiyi cavab məktubunda Azərbaycanın mövqeyini bildirmişdi. O, Budapeşt şəhərinə yola düşməzdən əvvəl dekabrm 4-də Binə hava limanmda jurnalistlərə verdiyi müsahibəsində Azərbaycanın mövqeyini açıqlayırdı: «ATƏM təşkilatı güclənməlidir, daha böyük fəaliyyət göstərməlidir, yeni Avropanın yaranması üçün, yeni Avropanm inkişafı üçün bu təşkilatın fəaliyyəti bundan sonra daha da artıq olmalıdır. Biz bir Avropa dövləti kimi və Avropa birliyinə daxil olan bir dövlət kimi ATƏM Təşkilatının güclənməsinin tərəfdarıyıq. Bu mövqelərimizi orada bildirəcəyik». 2
Azərbaycan arasında müharibə məsələlərinin ilk dəfə olaraq gündəliyə salındığını qeyd edir və bu görüşdən çox şeylər gözlədiyinə ümüd bəslədiyini vurğulayırdı. Heydər Əliyev ATƏM-in üzvü olan ölkələrin dövlət və hökumət başçılarının toplantısında birinci dəfə idi ki, iştirak edirdi. Onun başçılığı ilə Azərbaycan nümayəndə heyətinin diplomatik fəaliyyəti, dövlət və hökumət başçıları ilə keçirilən görüşlər, Avropada və Qafqaz regionunda təhlükəsiz-
1
2
Heydər Əliyev. Müstəqilliyimiz əbədidir. II kitab. Bakı, 1997, səh.572
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 358
lik və əməkdaşlığa dair irəli sürülən təkliflər zirvə toplantısının işinə böyük təsir etmişdi. Onun iştirakı və dərin məzmunlu çıxışı sammitdə böyük təəssürat oyatmış və müzakirə olunan məsələlərin konstruktiv həll edilməsində öz rolunu oynamışdır. Müşahidəçilərin fikrinə görə, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyevin bütün məsələlərdə konkret və konstruktiv çıxış etməsi sammitin işinə böyük kömək etmiş, ona işgüzarlıq rahu və dinamizm gətirmiş, həmçinin ATƏM-i və onun Minsk qmpunu passivlikdən, fəaliyyətsizlikdən, eyni zamanda onun rolunu heçə endirməyə çalışan qüvvə lərin qeyri-sağlam münasibətindən qurtarmaq sahəsində mühüm addım olmuşdu. Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyev sammitdəki çıxışında iki əsas məsələnin həll edilməsi zərurətini əsaslandırmış və onların qəbul edilməsinə nail olmuşdu. Bunlar aşağıdakılardır: 1) Son
illərdə dünyada baş verən əsaslı dəyişikliklərlə əlaqədar olaraq ATƏM-in fəaliyyəti təkmilləşməli, Yeni Avropaya rəhbərlik edəcək aparıcı və həlledici bir təşkilata çevrilməlidir. «Müasir şəraitdə... Yeni Avropaya, sərhədlərin və nüfuz dairələrinin olmayacağı Avropaya təkmilləşmiş ATƏM gərəkdir». 1
2) ATƏM-ə məxsus çoxmillətli sülhü mühafizə qüvvə lərinin yaradılması və Avropanın münaqişəli regionlarına göndərilməsi, münaqişə rayonlarında sabitlik, dinclik yaradılmasında ondan istifadə edilməsi ideyası Heydər Əliyev tərəfindən belə əsaslandırılırdı: «Son illər, xüsusən mən bu işlə məşğul olduğum vaxt çoxları dəfələrlə mənə demişdilər ki, ATƏM heç zaman sülhməramlı qüvvələr yarada bilməz və bu mümkim deyil... Ancaq mən daim inanırdım ki, ATƏM-in sülhü mühafizə qüvvələrini yaratmaq olar. Mən bundan ötrü çalışırdım, bütün səylərimi də buna yönəltmişdim». 2
danışıqlarda qətnamə əldə olunması reallaşdı və dekabrın 6-da sülhü mühafizə qüvvələri yaradılması haqqında qərar qəbul edildi. Azərbaycan Respublikası Prezidenti Budapeşt sammitində erməni təcavüzü nəticəsində respublikamızın ərazisinin 20%-nin işğal edilməsi, işğal olunmuş rayonların adları haqqında sammit iştirakçılarına məlumat verdi. Müharibə nəticəsində 20 mindən çox adamın həlak olması, təqribən
1
Heydər Əliyev. Müstəqilliyimiz əbədidir. II kitab, Bakı, 1997, səh.573 2
Yenə orada, səh. 579
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|