M I l L i k I t a b X a n a
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 359
faktını qeyd edirdi. İşğal nəticəsində Azərbaycan ərazilərində 700 şəhər və kənd dağıdılmış, yandırılmış, bütün evlər, məktəblər, xəstəxanalar talan olunmuş, mədəniyyət abidələri məhv edilmişdi. Budapeşt zirvə görüşündə Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyevin diplomatik fəaliyyəti, inandırıcı nitqində irəli sürülən müddəalarm təsiri, apardığı ikitərəfli və çoxtərəfli danışıqları nəticəsində Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi, Dağlıq Qarabağ probleminə dair qərar qəbul edilmişdi. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının ATƏT-in (ATƏM sonralar belə adlandırılırdı. -İ.H.) Lissabon zirvə görüşündə 1996-ci il dekabr fəaliyyəti onun beynəlxalq aləmdə mövqeyinin və nüfüzunun artdığını və möhkəmləndiyini bir daha göstərdi. Böyük siyasi xadim və dövlət başçısı Heydər Əliyevin yeritdiyi siyasətin, həyata keçirdiyi diplomatiyanın gücünü və təsirini nümayiş etdirdi. İkinci dəfə idi ki, Heydər Əliyevin başçılığı ilə Azərbaycan nümayəndə heyəti ATƏT-in sammitində iştirak edirdi. Mübaliğəsiz demək olar ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Lissabon görüşündəki fəaliyyəti, ümumiyyətlə, sammitin işinin müvəffəqiyyətlə başa çatmasında mühüm rol oynadı, о cümlədən, Azərbaycan diplomatiyasının gücünü və uğurlarını nümayiş etdirdi. Hər şeydən əvvəl, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Lissabon görüşünə geniş hazırlıq işləri aparmışdı. Sammit ərəfəsində ATƏT-in üzvü olan dövlətlərin rəhbərləri və hökumət başçıları ilə görüşlər keçirmiş, ikitərəfli və çoxtərəfli danışıqlar aparmış, ATƏT-in üzvü olmayan dövlət və hökumət başçılarına məktublar, müraciətlər göndərmişdi. 1
Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin, Dağlıq Qarabağ məsələsinin mahiyyətini onlara izah etmiş və öz prinsiplərini onlara bildirmişdi. Bu prinsiplər üç formuldan ibarət idi. 1. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması. Bu prinsipin zəruriliyi ondan irəli gəlirdi ki, 1989-cu ildə Ermənistan Parlamenti Dağlıq Qarabağın özünün tərkibinə daxil edilməsi haqqında qərar qəbul etmişdi. Azərbaycanın təkid və tələbinə baxmayaraq, о qərarını ləğv etməmişdi. Eyni zamanda Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımaqdan imtina edirdi. Bu çox prinsipial məsələ idi.
1 Lissabon sammiti. Bakı, 1996, səh.9-46; «Azərbaycan» qəzeti, 7 dekabr 1996-cı il M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 360
statusunun verilməsi məsələsi idi. 3.Dağlıq Qarabağın bütün əhalisinin təhlükəsizliyinin təmin olunmasına zəmanət verilməsi idi. Bu üç formulu Azərbaycan Respublikası Prezidenti dəfələrlə Minsk qrupuna da təklif etmişdi, dünya ölkələrinin dövlət və hökumət başçılarına göndərdiyi müraciətlərdə də, Lissabon zirvə görüşü ərəfəsində keçirdiyi bütün görüşlərdə də irəli sürmüşdü. Bımlar böyük dövlət xadiminin uzaqgörən siyasətinin məntiqi ifadəsi idi: «Bizim məqsədimiz də ondan ibarət idi ki, əgər Lissabon zirvə görüşü Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sülh yolu ilə həll olunması üçün bu prinsipləri qəbul etsə, demək, bundan sonra gedəcək danışıqlar, Minsk qrupunun fəaliyyəti bu prinsiplər üzərində qurulmalıdır». 1
Heydər Əliyevin məktub və müraciətlərinə yazılı və şifahi cavablar vermişdilər. ABŞ prezidenti Bill Klinton noyabrın 8-də cavab məktubu göndərmişdi, bu məktub mətbuatda dərc edilmişdi. Rusiya, Böyük Britaniya, Fransa, Türkiyə və digər ölkələrdən də cavab məktubları göndərilmişdi. Üç prinsip Minsk qrupu tərəfindən də qəbul edilirdi. Lakin Ermənistan bu prinsiplərə etiraz etdiyinə görə, o, bu prinsipləri müzakirəyə qoya bilməmişdi. Ona görə də Azərbaycan bu prinsiplərin zirvə görüşünde qəbul edilməsinə çalışırdı ki, Minsk qrupunun fəaliyyəti üçün əsas yaradılsın. Demək olar ki, Heydər Əliyev hələ Lissabon görüşü qabağı irəli sürdüyü üç prinsipin hamı tərəfindən qəbul edilməsinə və başqa mühüm sənədlərdə öz əksini tapmasını addımbaaddım izləyirdi. «Bunun üçün də biz zirvə görüşü ərəfəsində Helsinkidə-Minsk qrupunun son toplantısında bu məsələni çox kəskin qoymuşduq, Lissabon görüşünü hazırlayan qrupun Vyanadakı işində də biz bu prinsipləri irəli sürmüşdük və nəhayət, Lissabonun özündə, zirvə görüşü başlanmazdan əvvəl bu prinsiplərin sammitin sənədinə daxil olunmasını təkid edirdik və buna cəhd edirdik, çalışırdıq». 2
1
Heydər Əliyev. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün, haqq işinin dünya miqyasında dəstəklənməsi yolunda uğurlu addım, diplomatiyamızın mühüm nailiyyəti. ATƏT-in Lissabon zirvə toplantısının yekunları ilə əlaqədar 1996-cı il dekabrın 6-da respublika ictimaiyyətinin nümayəndələri ilə görüşündə nitqi. - «Azərbaycan» qəzeti, 7 dekabr 1996-cı il
2
Yenə orada
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 361
bu prinsiplər heç ümumi sənədin layihəsinə də daxil edilməmişdi. Bu da Azərbaycanın mənafeyinə tamamilə zidd idi. Azərbaycan Respublikası Prezidenti bunu heç vaxt qəbul edə bilməzdi və etmədi də. Onun gərgin əməyi, təkidi və inandırıcı dəlilləri nəticəsində ermənilərin mənafeyinə uyğun olan 18-ci paraqraf altında verilən yazı Lissabonda layihədən çıxarıldı. Lissabon sənədinə 20-ci paraqraf salındı ki, həmin prinsiplər orada əks olunmuşdu. Heydər Əliyev Lissabon sammitindən sonra dekabrın 6-da respublika ictimaiyyətinin nümayəndələri qarşısındakı nitqində qeyd edirdi ki, о paraqrafın (20-ci paraqraf-İ.H.) salınması hesab edirəm, bizim ilk, çox uğurlu addımımız oldu ki, əvvəlki, bizim üçün qeyri-məğbul məzmun daşıyan paraqraf əvəzinə, bu paraqraf layihəyə salındı. Lakin ATƏT konsensus əsasında işlədiyinə görə Ermənistan bu maddəyə veto qoydu və bu paraqrafın qəbul olunmasına qəti etiraz etdi. Ermənistanın mövqeyinə gəldikdə о belə hesab edirdi ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü onun üçün hələ ki, danışıq mövzusu ola bilməz. Dağlıq Qarabağın muxtariyyatı Azərbaycandan asılı olmamalıdır, təhlükəsizlik məsələsi isə yalnız bir icmaya-ermənilərə aid olmalıdır. 1
Qeyd etmək lazımdır ki, əslinə qalsa, Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısını heç bu paraqraf da tam təmin etmirdi. Çünki orada üç elementdən olan formul yazılmışdı, eyni zamanda qeyd edilirdi ki, sammit təəssüf edir ki, konsensus olmadığına görə bu qəbul olunmur və tövsiyə edilir ki, danışıqlar davam etdirilsin. Lakin ATƏT-in sənədlərində Lissabon sammitinə qədər irəli sürülən üç formul öz əksini tapmamışdı, ona görə də Azərbaycan tərəfindən təkid edilirdi ki, ATƏT-in sənədində heç olmasa ilk dəfə olaraq prinsiplər əks edilsin. Ermənistanın Azərbaycamn irəli sürdüyü üç prinsipə veto qoymasına cavab olaraq Heydər Əliyev daha qəti hərəkət etdi, özünün dediyi kimi «riskli» qərar qəbul etməyə vadar oldu. О hələ Lissabon sammitinin iclasından qabaq, dekabrın 1-də axşam Lissabon zirvə toplantısının son sənədinə veto qoydu. Bu çox gözlənilməz oldu. Böyük narahatlıq, təşviş doğurdu. Bununla möhkəm iradəli dövlət xadiminin sammitdə fəaliyyətinin yeni mərhələsi başlandı. Həqiqətən, o, «risk» etməklə böyük çətinlik yaratmışdı. Buna baxmayaraq, öz müdrikliyinə, siyasi və həyat təcrübə-
1
Lissabon sammiti, 1996, səh. 142 Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|