Manaf süleymanov

201 
 
İngiltərə  qoşunları  baş  komandanı  əlaltıları  ilə  at  üstündə  ordu 
qarşısından  və  bayraqların  altından  keçib,  qoşunları  salamlayır,  «Xoş  səfa» 
deyir, sonra da atdan düşüb, toplaşanların yanına gəlirlər. 
Hərbi  Nazir  Səmədbəy  Mehmandarov  avtomobildə  gəlir.  Gurultulu 
alqışlarla  və  musiqi  təranələrilə  qarşılanır.  Avtomobildən  düşüb,  əsgər 
sıralarının  qarşısından  keçərək  «Mərhəba!»  deyir.  Əsgərlər:  «Çox  sağ  ol!» 
cavab  verirlər.  Mehmandarov  heyətlər  yığılan  yerə  yaxınlaşır,  sağ  əlini  öpüb 
gözləri üstünə qoyur. 
Nitqlər söylənir, əsgərlər təbrik  edilir.     «Siz Azərbaycanın, müstəqil 
Vətənimizin   paytaxtına xoş gəldiniz!». 
Müfti  və  Şeyxülislam  da  əsgərlərə    Qurandan  ayələr  deyib,  Vətəni, 
xalqı müdafiəyə misallar gətirirlər. 
«Hazır ol hərbə, əgər istərsən sülh-səlah!» sözləri eşidilir. 
Əsgərləri  qəbul  edən  general:        «Bayraqçılar,  irəli!»  deyə  komanda 
verir.  Salam  marşı  çalınır.  Onlar  hərəkətə  gəlib,  hökumət  binası  (Azneft) 
qarşısından keçir. Sadovı (Çkalov) küçəsilə qalxırlar. Musiqi çalınır. 
Camaat ordunun dalınca yeriyir. 
Ordu  parlaman  binası  (Əlyazmaları  fondu)  qarşısında  gurultulu 
alqışlarla, təbriklərlə qarşılanır. Ətraf binaların eyvanlarından əsgərlərin üstünə 
güllər-çiçəklər səpələyirlər. Bu aradakı eyvanlar da bayraqlar və xalı-xalçalarla 
bəzənib.  Lakin  qonşuluqdakı  yanıb,  dağılmış,  nəhəng  skeletə  oxşayan 
«İsmailiyyə» binasının xərabələri matəm təsiri buraxır, elə bil bina qara libasa 
bürünüb. 
Rəsmi  salamdan  sonra  ordu  dəstələri  bir-birinin  dalınca  Bazar  (Hüsü 
Hacıyev) küçəsilə Salyan qışlalarına yollanır. 
Damlar,  küçələr  adamlarla  doludur.  Xalq  əsgərləri  təbəssüm  və 
məhəbbət  dolu  baxışlarla  oxşayır,  sevincindən  ağlayır,  bir-birini  qucaqlayıb 
öpür, təbrik edir. «Yaşa ordu!» sədaları tez-tez təkrar edilir. Əsgərləri göz yaşı 
ilə yola sala-sala bəzi arvadlar dua oxuyur, xeyir səyləyirlər. 
Çoxları əsgərləri yola salır, onlardan ayrılmaq istəmir. 
* * * 
Düz on beş gündən sonra hərbi nazirlik xüsusi, gizli məktub-təliqə ilə 
nazirlər  sovetinə  müraciət  edir  ki  qoşun  içində  bolşevik  təbliğat-təşviqatı 
gündən-günə  artır  və  əsgərləri  xüsusi  özəklərə  cəlb  etməyə  can-başla  səy 
göstərilir.  Həm  də  təəssüflə  qeyd  edilir  ki,  bolşevik  azarı  yayan  təbliğat-
təşviqatçılar  müsəlmanlardır.  Bunun  da  səbəbi  məlumdur.  Bakı  şəhəri 
Zaqafqaziyada  bolşevik  fəaliyyətinin  əsas  mərkəzidir.  Buna  görə  də  polis 
idarəsinə  xüsusi  sərəncam  verilsin  ki,  qarnizona  ciddi  nəzarət  yetirsin.  Bu  və 
digər yollarla ordunu bolşevizm xəstəliyindən xilas etmək lazımdır. 
May ayının 11-də  hərbi nazirlik birbaşa  daxili işlər  nazirliyinə  xəbər 
verir ki,  «bolşeviklər, çox təəssüf ki, hamısı da müsəlmandır, müxtəlif bəhanə 

---

202 
 
və  cürbəcür  yollarla  kazarmalara  soxulub,  əsgərlərə  bolşevizm  ideyasının 
məqsədini  başa  salmağa  cəhd  edirlər.  Kazarmalara  siyasi  ədəbiyyat, 
intibahnamələr  yol  tapır.  Zabit  və  əsgər  paltarı  geymiş  bolşeviklər  qoşun 
hissələri  içərisində  iş  görürlər.  Meyvə  satanlar  çap  edilmiş  intibahnamələrdən 
qovluq  düzəldib,  içinə  meyvə  doldurub  əsgərlərə,  kiçik  zabitlərə,  matroslara 
verirlər,  açıq-açığına  təbliğat  aparıb  cavanları  yoldan  çıxardırlar.  Təcrübəsiz 
cavan əsgərlər də onların dediklərinə uyur və inanırlar. 
Buna  binaən  kazarmalar  ətrafında  xüsusi  polis  növbətçiləri  təyin 
edilsin». 
Bütün  bunlar  təbii  idi,  çünki  orduya  səfərbər  edilən  fəqir-füqəra 
balalarına  yerli-yersiz  ağır  cəza  verilir,  təhqir  edilirdilər.  Fərarilərin  sayı  get-
gedə artırdı. 
Dövlətlilər  pul  gücünə  uşaqlarını  orduya  getməyə  qoymurdular. 
Rüşvətxorluq  həddini  aşmışdı.  Hərbi  nazir  hətta  parlamanda  xitabət 
kürsüsündən  elan  etmişdi  ki,  çoxları  hərbi  işdən  həm  rüşvətxorluq,  həm  də 
ərzaq, paltar, silah oğurlamaq, xəzinəni soymaq üçün istifadə etmək istəyirlər. 
Buna imkan daxilində yol verməyəcəyəm. 
«Hümmət» bolşevik təşkilatı 1919-cü ilin yazından əsgərlər içərisində 
mütəşəkkil təbliğat işi aparır, pərbi təşkilat yaradır. Kommunist ideyasını təbliğ 
etmək  üçün  bütün  şərait  vardı.  Bir  yandan  ağır  həyat  tərzi,  digər  tərəfdən 
heyvani  rəftar.  Bəy  elə  bəy  idi.  Rəiyyət  isə  kötəklənirdi.  «Hümmət»  hərbi 
təşkilatına Mirzə Davud Hüseynov, Əli Bayramov, Həbib Cəbiyev və başqaları 
daxil  idi.  Ordunun  bütün  hissələrində  bolşevik  partiya  özəkləri  yaradılmışdı.    
1920-ci    ilin  fevral    ayında    çağırılmış    Azərbaycan    K(b)P-nin    birinci 
qurultayında orduda təbliğat işi aparmaq siyasi şöbəyə həvalə olunur. Bu haqda 
Dadaş Bünyadzadə yazır ki, orduda olan xırda zabitləri partiyaya cəlb etməyə 
xüsusi fikir verilirdi. Təbliğat mövzusu əsasən imperializm əleyhinə mübarizə, 
Şərq  xalqlarını  əsarətdən  xilas  etmək,  Ankara  türklərinə  Antantaya  qarşı 
mübarizədə 
yardım  göstərmək,  milli-azadlıq  mübarizəsini  daha  da 
genişləndirmək,  Azərbaycan  zəhmətkeşlərinin  Sovet  Rusiyası  ilə  dostluğunu 
möhkəmlətməklə silahlı üsyana hazırlaşmaq və s. ibarət idi. 
Rusiya  Kommunist  (b)  Partiyası  Bakı  Komitəsinin  hərbi  təşkilatı 
fəhlələri və donanmanı silahlandırmaqla məşğul idi. «Kars» və «Ərdəhan» hərb 
gəmilərində  bolşevik  partiya  özəkləri  vardı.  Hərbi  gəmilərdə,  dənizçilər 
içərisində  bolşeviklərin  apardığı  işə  Çingiz  İldırım,  Yan  Lukyanenko  və 
başqaları rəhbərlik edirdi. 
İngilislərin  və  Denikinçilərin  özbaşınalıqları,  yerli  məmurların 
rüşvətxorluğu və satqınlığı da üsyana şərait yaradırdı. 
Sovet  Rusiyasında  Qızıl  Ordu  tərəfindən  məğlub  edilmiş  ağların 
Cənuba qaçmış zabit və əsgərləri şəhərdə köhnə çar hərbi libasında gəzirdilər. 
Azərbaycan  ordusundakı  zabitlər  içərisində  də  köhnə  çar  zabitləri  az  deyildi. 

---