Manaf süleymanov

191 
 
Bu hal hamını sevindirirdi. 
«Yardım alayı»nda komandirlik edən türkləri Kommunist Partiyasına 
hümmətçilər cəlb etmişdilər. 
Məhəmməd  Tahir  bir  dəfə  məşğələdən  əvvəl  məs-çid  həyətində 
yığılanlara  müraciət  edərək  dedi  ki,  keçə  məşğələləri  hərbi  təlimin  zəruri 
hissəsidir.  Şunu  hərbi  məramnamə  tələb  edir.  Sizlər  də  şunu  mütləqa 
yapmalısız. Vərdiş lazımdır. Şu hərbi əmrdir, varmıyanlar fərari sayılacaq, cəza 
veriləcək. 
«Başladıq gecə məşğələlərinə gəlməyə.» 
Obyektlərin  əhəmiyyətindən asılı olaraq bəzən səkkiz və hətta on, on 
iki  nəfər  səhərə  qədər  ayrı-ayrı  məhəllələrdə,  hökumət  idarəsi,  milyonçuların 
mülkləri,  bank  yerləşən  binaların  ətrafında  gözətçi  dayanardı.  Bizi  tez-tez 
yoxlayırdılar...». 
«Neçə  ay  idi  ki,  məşğul  olurduq,  hamımız  əməlli-başlı  əsgər 
olmuşduq.  Yüyürməkdə,  atəş  açmaqda,  hücum  və  ricət  etməkdə  bir-birimizlə 
yarışırdıq. «Al kafasını!» deyə bir-birinin əllərini qamarlayıb peysərinə keçirib 
başını əyməyə cəhd edir, ya  da qapışır və hər kəs üstün gəlməyə çalışırdı. İlk 
günlərdəki  ətalət,  qorxu-hürkü  yoxa  çıxmışdı,  silahla  rəftarı  əzbərdən  bilirdik. 
Tüfəng  və  tapançanı  söküb,  təzədən  yığmaqda,  yağlamaqda  hamı  pərkar 
olmuşdu.  Xüsusilə  hədəfə  atəş  açmaqda  tayımız,  bərabərimiz  yox  idi.  Gündə 
yüzlərlə atəş açıb, hədəfi dəlik-deşik edirdik.  Axır vaxtlarda daha iri hədəfləri 
yox, xırda əşyaları nişan alırdıq. İpdən alma, ya da ki, soğan asıb atırdıq, son 
günlərdə almanı, soğanı yox, onların asıldığı ipi nişan alıb güllə atırdıq. 
Komandirlər  ürəkdən  sevinirdilər,  bizlər  isə  fərəhdən  yerə-göyə 
sığışmırdıq, tez-tez təkrar edirdik: 
 
Hazır ol hərbə! 
Əgər istər isən sülh-salah». 
 
Fəhlələrin  müraciəti:  «Fəhlələrin  top-tüfəngi  yoxsa,  tətili  var.  Bizi 
həbs  etsələr  də  razı  olmarıq  ki,  silah  və  maşınlarımızda  bolşeviklərin  üstünə 
getsinlər.  Denikin  onları  əzəndən  sonra  üstümüzə  gələcək.  Donanmaçıları 
həmrəyliyə çağırırıq». «Cümlə cahan füqərayi kasibəsi, birləşin!», «Yoldaşlar! 
hürriyyət  günəşinin  qabağını  qara  buludlar  örtməkdədir.  Taci-taxtı  sərnigün 
olmuş  Nikolay  Romanovun  cəllad,  xunxar  yarananları  əllərindən  getmiş 
ağalıqlarını  qaytarmaq,  əsrlər  boyu  burda  yaşayan  xalqları  təzədən  əsarət 
zəncirilə buxovlamaq istəyirlər. Çarizmi bərpa etməyə çapalayırlar». 
«Dağıstan  xalqı  qaragüruh  generallarla  vuruşur.  Nikolay  dövründə 
İranda  olan  bir  yürüşdə  neçə  min  adam  qırmış,  müstəhid  Məlikül 
Mütəkəllümeyni  dar  ağacından  asmış  Lyaxov  indi  dağıstanlıları  yer  üzündən 
nabüd etmək istəyir. Mütləqiyyət və sərvətin, istibdad və zülmdən xilas olmağa 

---

192 
 
çalışanların  hamısını  «Hümmət»  firqəsi  dağıstanlılara  yardıma  çağırır. 
Dağıstandan sonra  növbə bizə çatacaq. Zülmlə ədalət çarpışır. Bütün füqərayi 
kasibə bir ordunun əfradıdır». 
«Silah  başına!  Denikin  gəlir.  Nikolay  generalı  gəlir.  Boynumuzu 
yaralayıb qanatmış əsarət boyunduruğunu təkrar boynumuza salmaq üçün gəlir. 
Ayaqlarımızı və əllərimizi iflis edən qandalları və dəmir zəncirləri, dar ağacları 
və ölüm gətirir, Dağıstan istiqlalını məhv edib, süngülərini ürəyimizə dayayıb, 
xunxar hərif bizi məhv etmək istəyir. Gənclər! Silaha sarılın! Zavallı ana Vətən 
bunu  tələb  edir...  Arxanızı  təmin  etməyi  unutmayın!  Daxili  Denikin  daha 
dəhşətlidir.  Casuslar,  sabiq  Nikolay  məmurları,  Nikolaypərəstlər  arxadan 
zərbəyə hazırlaşırlar». 
«Ölmək  qul  olmaqdan  şərəflidir.  Dağıstan  bizə  ibrət  dərsi  olmalıdır. 
Yaşasın  cahan  inqilabı!  Əsrdən  100  il  dala  qaldıq;  tamaşaçı  olduq.  Qonşular 
çoxlu  mütəxəssis  hazırladı.  Sevindik  ki,  naloq  veririk,  əsgər  aparmırlar.  Buna 
həm  çar,  həm  yerli  irticaçılar  müqəssirdir.  Hər  şeyi  indi  iki  daş  arasında 
hazırlamalıyıq». 
Denikin  qorxusu  qara  həyula  təki  bütün  şəhərdə,  evlərdə,  küçələrdə, 
çayxanalarda, 
restoranlarda, 
bazar-dükanda, 
meydanlarda, 
zavod 
və 
fabriklərdə,  mədənlərdə  və  körpülərdə  hərlənir,  hamını  və  hər  kəsi  təhdid 
edirdi.  Əhali  silaha  sarılırdı.  «Yardım  alayı»  təlim  keçirdi.  Məşq  edirdilər. 
Vətəni müdafiə etməyə hazırlaşırdılar. Bütün zəhmətkeşlər millət, din, məzhəb 
nəzərə almadan qara Denikindən vətəni qoruyacaqdılar. 
Bir  dəfə  «Yardım  alayı»  və  fəhlələr  əllərində  məşəllər  gecə  yarıya 
qədər küçələri gəzə-gəzə «Denikinə ölüm!» qışqırdılar. 
Bunlara  baxmayaraq  gündüzlər  narahat,  gecələr  vahiməli,  qorxulu, 
yuxusuz keçirdi. Dinc həyat yox idi, azad nəfəs almaq olmurdu. 
Bütün  bu  iztirab,  dəhşət  və  qorxular  iyirminci  ilin  yanvar  ayının 
əvvəllərində bolşeviklər Saritsində Ağ ordunu - Denikini darmadağın edəndən 
sonra günəşin üzünü örtən qatı qara buludlar dağılmağa başlayanda sona çatdı. 
Nadanlıq  qurbanı.  Bazar  (Hüsü  Hacıyev)  küçəsindən  azca  yuxarıda 
Serkov  (Vidadi)  küçəsində  atılan  güllə,  böyük  bir  əks-səda  yaratdı.  Novruz 
bayramı ərəfəsində Azərbaycan səhnəsinin istedadlı aktyoru Hüseyn Ərəblinski 
namərd gülləsinin qurbanı oldu. 
Mədəniyyətimizin  salnaməsinə  qara  hərflərlə  yazılacaq  bu  xəbər 
ildırım sürəti ilə  şəhərə  yayıldı. Azərbaycanlı, rus, yəhudi ziyalıları, incəsənət 
xadimləri, bütün əhali gözlənilməz qara xəbərdən sarsıldılar. 
Mart ayının yeddisində, səhər saat ondan camaat mərhumun yaşadığı 
evin  qabağına  axışmağa  başladı.  Tezliklə  ətraf  küçələrdə  adam  əlindən 
tərpənmək olmurdu. 

---