Manaf süleymanov

183 
 
«Ehtikar: valyuta, qızıl, gümüş, parça,  ərzaq adi qiymətlərindən birə-
yüz baha satılır. Mənzil kirayəsini evdarlar 10 dəfə, 20 dəfə artırıblar. Sərqıfıl 
dükanı  kirayəyə  götürəndə,  əvvəldən  verilən  pul  -  M.  S.)  10  min,  20  min 
manat. Dünən bir ayağında çust, bir ayağında başmaq,  ya da qaloş olanlar, bu 
gün milyonçu olub mülk alırlar». 
* * * 
«İran  şahı  Bakıya  gəlib  Avropaya  müalicəyə  gedir.  Hər  növ  çıxış 
qadağandır». 
Şahın gəlməyini və getdiyini görən bir adam nəql edirdi ki, Ənzəlidən 
gələn  gəmi  Qafqaz  -  Merkuri  körpüsünə  yan  aldı.  Şah  və  məiyyəti  düşdülər. 
Şaha baxanda adam dəhşətə gəlirdi. O cavanlıqda, o köklükdə kişiyə hələ rast 
gəlməmişdik. Elə bil ət və piydən kötük qayırıblar. İri, girdə sifətindən xəstəlik 
yağırdı.  Başında  iranlı  papağı  vardı;  qara  libas  geymişdi.          Pencəyin   
boyunluğundan   qat-qat     ət  sallanırdı. 
Şəhərdəki  İran  tacirləri  dükanlarını  şiri-xurşidli  bayraqlarla 
bəzəmişdilər. Şahı qarşılamağa çoxlu tacir gəlmişdi. 
İyirmiyə  qədər  adam  əlahəzrəti  müşayiət  edirdi,  kamerqer  libasında 
idilər;  üzdəniraq  libaslarındakı  baftalar  yağlı,  çirkli  görünür,  yəqin  ki,  əl  ilə 
boz-baş,  plov  yedikcə  üstlərinə  tökülüb  əllərilə  siliblər.  Körpüdən  birbaşa 
vağzala  yollandılar.  Biz  çatanda  şah  salon-vaqonda  idi,  o  yoğunluğunda 
adamın  vaqona  necə  girdiyini  təsəvvür  edə  bilmədik.  Məiyyəti  şahın  əşyasını 
salon-vaqona daşıdıqca elə səs-küy salırdılar ki, elə bil bazardadırlar. 
Vaqon Batumiyə yollandı. Konsul gedəndən sonra adamlar başladılar 
şəbədə deməyə, gülməyə. 
«Nırx qoyulan kimi ərzaq bazardan yoxa çıxır. Füqəranın halı daha da 
fənalaşır; dəyirman öz işində, çaxçax baş ağrıdır». 
* * * 
Bir lövhə:  «Ətraf xərabəlikdir. Binaların çoxu yandırılıb. Bu vəhşilik 
anarxiya  vaxtı  baş  vermişdir.  Yüz  illik  xərabələrə  oxşayır.  Kərpic  yığınları, 
oyanmış  dirəklər,  kəsəklər...  Palçıq  dizə  qalxır...  Xərabələr  aləmi... 
Yaxınlaşdıqda ətrafın görkəminə uyğun insan sifətindən çıxmış coluq-cocuqlar 
insanı  sarsıdır.  Üzlər  qaralıb,  dəri  sümüyə  yapışmışdır.  Torpaq  üstündə, 
rütubətdə yatdıqlarından rəngləri torpaq rənginə çalır. Elə bil insan sifəti deyil, 
yanıb ərimiş şamdır. Yırtıq paltarlardan əzalar görünür. bu ayaqyalın, başıaçıq, 
cır-cındır  içində  qaralan  -məxluqlara  baxanda  göz  yaşı  axıtmamaq  qeyri-
mümkündür. Günlərlə ac qalıblar. Son günlərdə onlara bircə dəfə ət şorbası və 
əl  boyda  bir  parça  çörək  verməyə  başlayıblar.  Yaşadıqları  binalar  bayquş 
yuvasından da pisdir. Nə qapı, nə də pəncərə var... Tavan uçmuş, döşəmə yaş 
torpaq... daş... Hər yer zibil və üfunət. Yağışlar və qar yağanda bu zavallıların 
halı  necə  olacaq?  Bir  kənarda  da  qaçqınlardan  bir  məzarıstan  əmələ 
gəlmişdir...». 

---

184 
 
«Seyid Əzim dövri  ədəbi-şer məktəbinin son nümayəndəsi Dərbəndli 
Mirzə  Səməndər  maşın  altında  qalıb  vəfat  etmişdir.  Şiddətli  şaxta,  qar  və 
çovğunlu  bir  gündə  məruf,  qocaman  şairin  cənazəsini  son  iqamətgahına  yola 
salmağa çox adam gəlmişdi. Qəbiristanda, cənazə üstündə şair Salman Mümtaz 
atəşin lisanla danışdı, məşhur həcvnəvis şairin tam bir Şərq şairi həyatı keçirib, 
Suriyaya,  İrana,  Türküstana  səyahət  edib,  yazıb-yaratmasını  nəql  etdi.  Ədib 
Seyid Hüseyn də şairə vida sözləri dedi». 
* * * 
«Dolandırıcı  bir  dəstə,  azyaşlı  oğlanları  dövlətlilərin  evinə 
qulluqçuluğa düzəldirlər, sonra de gecə yarısında çapqına gəlirlər, uşaq qapını 
açır». 
* * * 
«Dövlətli  balaları  əsgər  getmir,  rüşvət  verirlər.  Əsgər  gedən 
kasıblardır». 
* * * 
«Anbarlarda 250 milyon put neft aşıb-daşır...». 
* * * 
Qəlp  pul  karxanaları,  gecə  oğruları  və  silah  anbarları.  Fevral 
inqilabından  sonra,  ta  1920-ci  ilin  ortalarına  qədər  hər  ay  Bakıda  saxta  pul 
karxanası  kəşf  edilirdi.  Bayılda  altı  kişi  qəlp  pul  kəsdikləri  yerdə,  cinayət 
üstündə  yaxalanırlar.  İki  litoqraf  daşı,  birində  40  manatlıq  Kerinski  pulu  dərc 
edilib. 3.000.000 manat hazırlanmış pul tutulub. Canilər 40 nəfərdən ibarətdir; 
aralarında bir dəstə Bakı əyanı da var. 
Başqa yerdə 25 manatlıq kəsən digər «fabrika» kəşf edilib. 
Parapet  (Quru bağ) qarşısında  olan erməni  kilsəsi altındakı anbardan 
külli  miqdarda  hərbiyyə  ləvazimatı  -  soldat  libasları,  xəstəxana  avadanlığı 
gizlədildiyi  kəşf  edilmişdir.  Axtarış  zamanı  çoxlu  əsləhə,  pulemyot,  çoxlu 
patron  və  qeyri  şeylər  tapılmışdır.  Həmən  şeylər  arabalardan,  kilsədən  başqa 
yerə aparıldıqda görülüb və lazımi yerə bildirilmişdir. 
* * * 
İlyazar  adında  həbs  edilən  bir  şəxsin  mənzilində,  çarpayıda  100.000 
manat pul, böyük brilyant qaşlı çoxlu üzük tapılmışdır. 
Beş nəfər tutulub, 22 milyon köhnə Nikolay pulu üstlərində. 
* * * 
Bir  evdə  saxta  pul  kəsənlər  tutulub.  Təhqiqat  vaxtı  məlum  olur  ki, 
gündə  yalnız  yemək  -  içməklərinə  lazım  olan  miqdarda  pul  hazırlaya 
bilirlərmiş. 
 
 
* * * 

---

185 
 
Armiyanski  (Qorki)  və  Kamenisti  (Şors)  küçələrinin  tinindəki  binada 
qəlp pul qayıranlar yaxalanıb. 
* * * 
Merkuri (Şaumyan) və Budaqov (l. Şmidt) küçələrinin tinində 400.000 
manat pul aparan arabanı əli silahlı adamlar araya alıb, pulları tələb ediblər. Pul 
taxta  qutuda  imiş.  Rabitə  işçisi  məktublarla  dolu  ağzıbağlı,  surquclu  çantanı 
canilərə  göstərir.  Onlar  cəld  torbanı  götürüb,  aradan  çıxırlar.  Pul  qutuda 
salamat qalır. 
*  *  * 
Naberejnı (Neftçilər) küçəsində tərsanə ilə üzbəüz binada səkkiz nəfər 
naməlum  şəxs,  cinayət  polisi  məmuru  libasında  gəlib  axtarış  icra  etmişlər; 
onlar  gedəndən  sonra  ev  xanımı  kəşf  etmişdir  ki,  həriflər  cəvahirat  və  qızılı 
qarət edib aparmışlar, 
* * * 
Azərbaycan    məhkəmə    palatası    prokuror    həzrətlərinə. 
Həmin 1919-cu il, iyun ayının 10-da, gecə, Bayıl küçəsində mənzilinə 
gələn  iki  nəfərdən  biri  özünü  təhriri  polis  rəisi  qələmə  verib  və  pulemyot 
axtaracaqlarını  söyləmişdir.  Dediyini  sübut  etmək  məqsədilə  fotoşəkil 
yapışdırılmış vəsiqə təqdim etmişdir. 
Axtarış vaxtı ev xanımını silahla təhdid edərək kassanı zorla açdırıb, 
qızıl pulla 2.000.000 manatlıq qiymətli əşya və qızıl pul götürüb aparıblar. Və 
tapşırıblar ki, şeylərin və pulun məsələsini ayırd etmək üçün səhər cinayət polis 
idarəsinə gəlsin. 
İstintaq vaxtı müəyyən edilib ki, soyğunçuluğu Səid Baba Mir Dadaş 
oğlu təşkil edib. Çapqında aşağıdakı adamlar iştirak ediblər: Bağır Nəcəf oğlu, 
Nəriman  Məşədi  Rəhim  oğlu,  Əliyev  Mir  Əhmədəli  Mir  Kərim  oğlu,  Əli 
Muxtar  Piri  oğlu,  İsgəndər  Hacı  Dəmir  oğlu,  İsmayıl  Əlixan  oğlu,  Əliağa 
Ağamalı oğlu, bir də Mehdi Ramazan. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  qarodovoy  İsgəndər,  soyğun  olan  vaxtı 
mülkün  qabağında  xidmət  şöbəsində  vəzifəsini  yerinə  yetirirmiş.  İsa  Mirzə 
Yəhya oğlu və Mir Əhmədəli Mir Kərim oğlu tərsanə qarşısında gecə gözətçisi 
imişlər. 
Təhriri  polis  rəisi,  çapqınçı  Səid  Baba  Mir  Dadaş  oğlunun  və  aşna 
saxladığı  Yelena  Tamrişvilinin  mənzillərində  apardığı  axtarış  zamanı  çoxlu 
qiymətli əşya və qızıl pul aşkara çıxardıb. 
Ev sahibi şeylərini tanıyıb və evindən talan edildiyini təsdiq edib. 
Bunlardan  əlavə  Səid  Babanın  mənzilində  fotoşəkil  yapışdırılmış  iki 
vəsiqə tapılmışdır; sənədlərin birində ona silah daşımağa icazə verildiyi yazılıb. 
İkinci vəsiqəni Bakı polismeysterinin müavini 1919-cu ilin mart ayında verib. 
Əşya  sahibi  sənədləri  göstərib  Səid  Babanın  axtarış  zamanı  özünü 
cinayət üzrə polis rəisi adlandırdığını təsdiq etmişdir. 

---