AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
 
183
tərkibinə daxil edilməsi haqqında ermənilərin qeyri-konstitusion qəra-
rını və Moskvanın əslində bu vilayəti Xüsusi İdarəetmə Komitəsi vasi-
təsilə Azərbaycanın tabeliyindən çıxarmasını xalqımız ciddi narazı-
lıqla qarşıladı və mühüm siyasi aksiyalara əl atmaq məcburiyyəti qar-
şısında qaldı. Respublikada keçirilən mitinqlər zamanı torpaqlarımızın 
işğalı siyasəti qətiyyətlə pislənsə də, Azərbaycan rəhbərliyi öz passiv 
mövqeyindən əl çəkmədi. Məhz elə bunun nəticəsi olaraq 1990-cı ilin 
yanvar ayında getdikcə güclənən xalq hərəkatını boğmaq məqsədilə 
Bakıya qoşunlar yeridildi, yüzlərlə azərbaycanlı məhv və şikəst edildi, 
yaralandı, digər fiziki təzyiqlərə məruz qoyuldu. 
1992-ci ilin fevralında ermənilər Xocalı şəhərinin əhalisinə misli 
görünməyən divan tutdu. Tariximizə Xocalı soyqırımı kimi həkk olu-
nan bu qanlı faciə minlərlə azərbaycanlının məhv edilməsi, əsir alın-
ması, şəhərin yerlə yeksan edilməsi ilə qurtardı. 
Millətçi-separatçı ermənilərin Dağlıq Qarabağda başladığı avan-
türist hərəkətin nəticəsi olaraq bu gün bir milyondan artıq soydaşımız 
erməni qəsbkarları  tərəfindən öz doğma yurd-yuvalarından didərgin 
salınmış, çadırlarda yaşamağa məhkum edilmişdir. Ərazimizin 20 fai-
zinin erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğalı zamanı minlərlə vətən-
daşımız şəhid olmuş, xəsarət almışdır. 
Azərbaycanın XIX-XX əsrlərdə baş verən bütün faciələri torpaq-
larının zəbti ilə müşayiət olunaraq, ermənilərin azərbaycanlılara qarşı 
düşünülmüş, planlı surətdə həyata keçirdiyi soyqırımı siyasətinin ayrı-
ayrı mərhələlərini təşkil etmişdir. Bu hadisələrin yalnız birinə - 1918-ci 
il mart qırğınına siyasi qiymət vermək cəhdi göstərilmişdir. Azərbay-
can Xalq Cümhuriyyətinin varisi kimi Azərbaycan Respublikası bu 
gün onun axıra qədər həyata keçirə bilmədiyi qərarların məntiqi dava-
mı olaraq soyqırım hadisələrinə siyasi qiymət vermək borcunu tarixin 
hökmü kimi qəbul edir. 
Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş bütün soyqırım faciələrini 
qeyd etmək məqsədilə qərara alıram: 
1. 31 mart azərbaycanlıların soyqırımı günü elan edilsin. 
2. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə tövsiyə olunsun 
ki, azərbaycanlıların soyqırımı ilə bağlı hadisələrə həsr olunmuş xüsu-
si sessiyanın keçirilməsi məsələsinə baxsın. 
 
Heydər ƏLİYEV, 
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 
Bakı şəhəri, 26 mart 1998-ci il 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
184
AZƏRBAYCANLILARIN SOYQIRIMI GÜNÜ İLƏ ƏLAQƏDAR  
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ MƏCLİSİNİN BƏYANATI
 
(31 mart 1998-ci il)  
 
Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respubli-
kası Prezidenti Zati-aliləri cənab Heydər Əliyevin "Azərbaycanlıların 
soyqırımı haqqında" Fərmanının tariximizin bu qaranlıq səhifələrinə 
işıq saçan ilk rəsmi sənəd kimi böyük əhəmiyyətini qeyd edir və 80 il 
bundan əvvəl azərbaycanlılara qarşı törədilmiş cinayətlərin ildönümü 
ərəfəsində 31 mart gününün "Azərbaycanlıların soyqırımı günü" elan 
edilməsini milli yaddaşımızı dirçəldən, tarixi həqiqətlərin üzə çıxma-
sına və öz yerini tutmasına təkan verən mühüm siyasi - hüquqi və mə-
nəvi aksiya sayır. 
Bu mühüm sənəddə tariximizdə ilk dəfə olaraq Azərbaycanın 
XIX  əsrdə zorakılıqla parçalandığından sonra azərbaycanlılara qarşı 
törədilmiş, bəşər tarixində görünməyən vəhşiliklərlə həyata keçirilmiş 
kütləvi qırğınların - soyqırımlarının rəsmən adı çəkilir, xüsusilə 1905-
1907, 1918-1920, 1948-1953 və 1988-1993-cü illərdə erməni millətçi, 
şovinist dairələri və onları dəstəkləyən böyük dövlətlərin mürtəce qüv-
vələri tərəfindən bütün Zaqafqaziya miqyasında azərbaycanlı  əhaliyə 
qarşı aparılmış etnik düşmənçilik siyasətinin kökləri açılır, "Böyük 
Ermənistan" xülyasını həyata keçirməyin əsas və real yolunu tarix bo-
yu bu ərazilərin yerli sakini olmuş azərbaycanlıların məhv edilməsin-
də, köçürülməsində, onların tarix və mədəniyyət abidələrinin dağıdıl-
masında, yer adlarının dəyişdirilməsində görmüş antiazərbaycan qüv-
vələrin mənfur fəaliyyətinə siyasi qiymət verilir. 
Azərbaycanın çar Rusiyası  tərəfindən işğalını  rəsmiləşdirən Gü-
lüstan və Türkmənçay sülh müqavilələrindən sonra Azərbaycana on 
minlərlə erməninin köçürülməsi, həm də din birliyi əsasında onlara 
yerli əhali ilə müqayisədə böyük hüquq və imtiyazların verilməsi tez-
liklə rus-erməni alyansı tərəfindən azərbaycanlı əhalinin hər vasitə ilə 
sıxışdırılmasına gətirib çıxardı. "Daşnak" və "Hnçak" kimi erməni 
millətçi partiyalarının fəaliyyətə başlamasından və fanatik erməni küt-
lələrini şovinist ideyalar ətrafında birləşdirməsindən sonra isə bu pro-
ses daha da sürətləndi. Birinci rus inqilabının başladığı 1905-ci ildə si-
lahlanmış mütəşəkkil erməni dəstələri etnik zəmində soyqırımı kimi 
dəhşətli bir cinayətin Qafqazda ilk müəllifləri olmuşlar. 1905-1907-ci 
illərdə onlar Bakıda, Tiflisdə, İrəvanda, Naxçıvanda, Gəncədə, Qara-

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
 
185
bağda, Zəngəzurda kütləvi şəkildə azərbaycanlılara divan tutmuş, şə-
hər və  kəndləri yandırmış, uşaqları, qadınları, qocaları misilsiz qəd-
darlıq və vəhşiliklə öldürmüşlər. həmin dövrdə təkcə Şuşa, Cavanşir, 
Cəbrayıl və Zəngəzur qəzalarında 75 Azərbaycan kəndi yerlə-yeksan 
edilmiş,  İrəvan və  Gəncə quberniyalarında isə 200-dən artıq yaşayış 
məntəqəsi viran edilmişdir. Erməni vəhşiliyindən sağ qurtara bilən on 
minlərlə azərbaycanlı öz doğma yurd-yuvasını  tərk etmək məcburiy-
yəti qarşısında qalmış, bununla da Azərbaycanda tarixi artıq bir əsrə 
yaxınlaşmaqda olan həqarətli qaçqınlıq ənənəsinin əsası qoyulmuşdur. 
Ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı çevrilmiş soyqırımı siyasə-
ti çar Rusiyasında mərkəzi hakimiyyətin süqut etdiyi, keçmiş imperi-
yanın dərəbəyilik və anarxiya şəraitində yaşadığı 1918-ci ildə daha ge-
niş vüsət almışdır. Bu dövrdəki soyqırımı daha mütəşəkkil şəkildə və 
daha böyük bir qəddarlıq və amansızlıqla həyata keçirilmişdi. Təkcə 
1918-ci ilin mart-aprel aylarında Bakıda, Şamaxıda, Qubada, Muğan-
da, Lənkəranda ermənilər 50 mindən çox azərbaycanlını  qətlə yetir-
miş, evlərini talan etmiş, on minlərlə adamı öz yurd - yuvalarından di-
dərgin salmışdılar. Yalnız Bakıda 30 minə yaxın soydaşımız xüsusi 
amansızlıqla qətlə yetirilmiş, Şamaxı qəzasının 58 kəndi dağıdılmış, 7 
min nəfərədək adam, o cümlədən 1653 qadın və 965 uşaq öldürülmüş, 
Quba qəzasının 122 müsəlman kəndi yerlə-yeksan edilmişdi. Qaraba-
ğın dağlıq hissəsində 150-dən çox, Zəngəzur qəzasında 115 Azərbay-
can kəndi vəhşicəsinə dağıdılmış,  əhaliyə cinsinə  və yaşına fərq qo-
yulmadan qəddarcasına divan tutulmuşdu. İrəvan quberniyasında 211, 
Qars vilayətində 92 Azərbaycan kəndi dağıdılmış, yandırılmış və talan 
edilmişdir. İrəvan azərbaycanlılarının çoxsaylı müraciətlərindən birin-
də göstərilir ki, qısa müddət ərzində bu tarixi Azərbaycan şəhərində və 
onun çevrəsində 88 kənd dağıdılmış, 1920 ev yandırılmış, 132 min 
azərbaycanlı  məhv edilmişdir. Erməni cəza
 
dəstələrinin törətdikləri 
vəhşiliklər, daşnak hakimiyyəti dövründə yürüdülən "türksüz Ermə-
nistan" siyasəti nəticəsində İrəvan quberniyasının azərbaycanlı əhalisi-
nin sayı 1916-cı ildə 375 min nəfərdən 1922-ci ildə  cəmisi 70 min 
nəfərə enmişdir. Göründüyü kimi, qısa müddət ərzində soyqırımın və 
geniş miqyaslı etnik təmizləmələrin aparılması  nəticəsində erməni 
millətçiləri qarşılarına qoyduğu məqsədə əsasən nail olmuşlar. 
Şovinist ruhlu erməni millətçilərinin azərbaycanlılara qarşı 
soyqırımı cinayətlərinin cəzasız qalması, bu cinayətlərə heç bir siyasi-
hüquqi qiymətin verilməməsi səbəbindən sovet hakimiyyəti dövründə 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
186
də azərbaycanlılar onlara qarşı yeridilən antihumanist siyasətlə  dəfə-
lərlə üzləşmişlər. Ermənistan SSR ərazisində yaşayan azərbaycanlıla-
rın taleyi bu düşünülmüş, rüsvayçı siyasətin əyani təzahürüdür. "Sürü-
nən" deportasiyalar, habelə 1948-1953 və 1988-1989-cu illərin zorakı 
deportasiyaları nəticəsində Ermənistan SSR-dən yarım milyona yaxın 
azərbaycanlı qovulmuş, onların bütün əmlakı talan edilmişdir. 
1988-ci ildən başlayan erməni ekspansiyası, ermənilərin Dağlıq 
Qarabağda apardıqları  işğalçı müharibə  və etnik təmizləmə azərbay-
canlıların soyqırımı qurbanlarının sayını  əhəmiyyətli dərəcədə artır-
mışdı). Azərbaycan Respublikası ərazisinin 20 faizi işğal edilmiş, 18 
mindən çox azərbaycanlı həlak olmuş, 20 mindən çox yaralanmış, 50 
mindən çox əlil olmuş, 4 mindən çox əsir və itkin düşmüş, girov götü-
rülmüş, 4 mindən çox sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisəsi, 660 mək-
təb və  uşaq bağçası, 250 xəstəxana və tibb müəssisəsi dağıdılmış, 
azərbaycanlıların doğma yurdu olan yaşadıqları 724 şəhər, kənd və 
qəsəbə qarət edilmiş, dağıdılmış  və yandırılmışdır.  Əsrin  ən dəhşətli 
cinayətlərindən biri olan Xocalı faciəsində bütöv bir iri yaşayış məntə-
qəsi tamamilə yox edilmiş, 613 nəfər dinc əhali, onlardan 63 nəfər az-
yaşlı  uşaq, 106 nəfər qadın vəhşicəsinə öldürülmüş, 487 nəfər  şikəst 
olmuş, 1275 nəfər sakin - qocalar, uşaqlar, qadınlar  əsir götürülərək 
ağlasığmaz erməni zülmünə, təhqirlərə və həqarətə məruz qalmışlar. 
Bütün bunların nəticəsində  təkcə XX əsrdə iki milyondan çox 
azərbaycanlı bu və ya digər şəkildə şovinist erməni dairələrinin və on-
ların havadarlarının yürütdükləri soyqırımı siyasətinin təsirinə  məruz 
qalmışdır. Demək olar ki, indi Azərbaycanda erməni millətçi zülmün-
dən bu və ya başqa şəkildə zərər çəkməyən ailə yoxdur. 
Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi əsl həqiqətin açılması 
və tarixi ədalətin bərpası naminə, habelə  gələcəkdə azərbaycanlılara 
qarşı yeni-yeni soyqırımı cinayətlərinin qarşısının alınması məqsədilə 
bəyan edir ki, qətiyyətlə demokratiya yolunu tutmuş Azərbaycan döv-
ləti erməni millətçiliyinin və onun antiazərbaycan ruhlu himayəçi-
lərinin X1X-XX əsrlərdə  dəfələrlə azərbaycanlılara qarşı soyqırımı 
cinayətini törətdiklərini dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq üçün bütün 
mövcud üsul və vasitələrdən istifadə edəcəkdir. 
Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi azərbaycanlılara qarşı 
soyqırımı cinayətlərinin cəzasız qalmasını  və bu barədə beynəlxalq 
ictimaiyyətdə məlumatın olmamasını nəzərə alaraq Birləşmiş Millətlər 
Təşkilatına, Parlamentlərarası  İttifaqa, Avropada Təhlükəsizlik və 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
 
187
Əməkdaşlıq Təşkilatına, Avropa Şurasına, Müstəqil Dövlətlər birliyi-
nə, başqa beynəlxalq təşkilatlara və dünya ölkələrinin parlamentlərinə 
və hökumətlərinə müraciət edir ki: 
1. X1X-XX əsrlərdə erməni millətçiliyinin və onun havadarla-
rının azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımı cinayətini tanısınlar; 
2. Gələcəkdə soyqırımı cinayətlərinin cəzasız qalmasının qarşısı-
nı almaqdan ötrü təsirli beynəlxalq hüquq mexanizmləri yaradılması 
işini tezliklə başa çatdırsınlar; 
3. Azərbaycanlılara qarşı yeni soyqırımı cinayətlərinə yol veril-
məməsi üçün Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin ATƏT-in Minsk 
qrupu çərçivəsində dinc yolla ədalətli həll olunmasına yardım etsinlər. 
 
(Bəyanat Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 1998-ci il 
31 mart tarixli iclasında qəbul olunmuşdur). 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
188
QUBA ŞƏHƏRİNDƏ “SOYQIRIMI MEMORİAL KOMPLEKSİ”NİN  
YARADILMASI HAQQINDA AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI  
PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI
 
(30 dekabr 2009-cu il) 
 
Ötən əsrin əvvəllərində erməni-daşnak quldur dəstələrinin Azər-
baycan torpaqlarında həyata keçirdikləri kütləvi etnik təmizləmə  və 
təcavüz siyasəti nəticəsində Bakı, Quba, Qarabağ, Şamaxı, Kürdəmir, 
Salyan, Lənkəran və digər bölgələrdə on minlərlə günahsız azərbay-
canlı  qətlə yetirilmiş, xalqımıza qarşı XX yüzilliyin ən faciəli soyqı-
rımlarından biri törədilmişdir. Təkcə Quba qəzasında 1918-ci ilin ap-
rel-may ayları  ərzində 122 kənd tamamilə dağıdılmışdır. Quba şəhə-
rindəki kütləvi məzarlıqda soyqırımı nəticəsində hədsiz amansızlıq və 
xüsusi qəddarlıqla öldürülən azərbaycanlılarla yanaşı ləzgilərin, yəhu-
dilərin, tatların və digər milli azlıqlara mənsub olan minlərlə insanla-
rın zorakılığa məruz qaldığı aşkar edilmişdir.  
Erməni millətçilərinin cinayətkar əməllərinin dünya ictimaiyyəti-
nə çatdırılması, Azərbaycan xalqının gələcək nəsillərinin milli yadda-
şının qorunması  və soyqırımı qurbanlarının xatirəsinin  əbədiləşdiril-
məsi məqsədi ilə qərara alıram: 
1. Azərbaycan Respublikasının Quba şəhərində “Soyqırımı me-
morial kompleksi” yaradılsın. 
2. Azərbaycan Respublikasının 2009-cu il dövlət büdcəsində nə-
zərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fon-
dundan Quba şəhərində “Soyqırımı memorial kompleksi”nin yaradıl-
ması üçün Quba Rayon İcra Hakimiyyətinə 1,0 (bir) milyon manat 
məbləğində vəsait ayrılsın. 
3. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 
2-ci bəndində  nəzərdə tutulmuş  vəsaitin maliyyələşdirilməsini müəy-
yən olunmuş qaydada həyata keçirsin. 
4. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu 
Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin.  
 
İlham ƏLİYEV  
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti  
 
Bakı şəhəri, 30 dekabr 2009-cu il. 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
 
189
“XOCALIYA ƏDALƏT” KAMPANİYASININ KEÇİRİLMƏSİ İLƏ  
BAĞLI TƏDBİRLƏR HAQQINDA AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI  
PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI 
(13 fevral 2014, 18:40) 
 
 
 Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 
32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram: 
 
1. Beynəlxalq səviyyədə keçirilən “Xocalıya  ədalət” kampaniya-
sının  əhəmiyyətini nəzərə alaraq, Azərbaycan Respublikasının 2014-
cü il dövlət büdcəsində  nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası 
Prezidentinin ehtiyat fondundan Azərbaycan Respublikasının Gənclər 
və İdman Nazirliyinə 1,0 (bir) milyon manat ayrılsın. 
 
2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 
1-ci hissəsində  nəzərdə tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən 
olunmuş qaydada təmin etsin. 
 
 3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan 
irəli gələn məsələləri həll etsin. 
 
 
 İlham ƏLİYEV 
 Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 
 
 Bakı şəhəri, 13 fevral 2014-cü il. 
 
 
 
 

Yüklə 1,21 Mb.