Microsoft Word Azerb Iqtisadiiyati es doc
Yüklə 3,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
Arif Şəkərəliyev, Qoşqar Şəkərəliyev
376 Korporativ istiqrazlar - USD (təkrar bazar) - - - - - Korporativ istiqrazlar - EUR (təkrar bazar) - - - - - Dövlət qiymətli kağız- ları
362 3 958 802 548 263 2 207 227 689 79% Dövlət istiqrazları 23 54 822 798 20 37 471 871 46% Dövlət istiqrazları (ilkin bazar) 15
44 097 097 17
28 538 243 55%
Dövlət istiqrazları (tək- rar bazar) 8 10 725 701 3 8 933 628 20% Mərkəzi Bankın notları 54 392 739 283 67 208 903 038 88% Mərkəzi Bankın notları (ilkin bazar) 33
99 923 373 63
164 947 426 -39%
Mərkəzi Bankın notları (təkrar bazar) 21 292 815 909 4 43 955 612 6,7 dəfə Repo/əks-repo 285 3 511 240 468 176 1 960 852 781 79% Korporativ istiqrazlar (repo/əks-repo) 34
163 171 685 - - - Dövlət istiqrazları (re- po/əks-repo) 2 2 005 474 8 11 189 639 -82% Mərkəzi Bankın notları (repo/ əks-repo) 249
3 346 063 308 168
1 949 663 142 72%
Qiymətli kağızlar bazarı
2 937 5 816 157 368 2 312 2 656 875 229 2,2 dəfə
Son dövrdə qiymətli kağızların həcmi 2,3 dəfə artmış, eyni zamanda 1,25 mlrd. manatlıq avro istiqrazları xarici bazarlarda yerləşdirilmişdir. Qeyd edilən təmayül bütünlüklə repo/əks-repo əməliyyatlarına da aid edilə bilər. Belə ki, bu dövr ərzində sözügedən əməliyyatların həcmi (mütləq ölçüdə cüzi olsa da – cəmi 3,3 mln. manat) 2,4 dəfə artmışdır. AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATI: reallıqlar və perspektivlər
377 Beləliklə, qiymətli kağızlar bazarının əsas funksiyaları və onların Azərbaycan Respublikasında reallaşması mexanizmi mövcud gerçəklik- lərinin tədqiqi bir sıra qənaətlərə gəlməyə imkan verir: Bazar iqtisadiy- yatı şəraitində qiymətli kağızlar bazarının bir sıra köməkçi funksiyaları da vardı. Qiymətli kağızlar bazarının bu istiqamətdə olan köməkçi funk- siyalarına qiymətli kağızların özəlləşmə prosesində, antiböhran idarəet- məsində, iqtisadiyyatın restrukturizasiyasında, pul tədavülünün sabitləş- dirilməsində, antiinflyasiya siyasətində tətbiqi ilə bağlıdır. Azərbaycanda qiymətli kağızlar bazarının digər bir problemi döv- lət qiymətli kağızlar üzrə zəmanət sisteminin natamam formalaşması- dır. Belə ki, bu problem ölkədə qiymətli kağızlarından özəl şirkətlərin kreditləşməsi prosesində girov kimi istifadə edilməsinə imkan verilir. Həmçinin bu amil də öz növbəsində ölkədə əsasən fiskal məqsədlər- dən çıxış edərək istifadə edilən qiymətli kağızların beynəlxalq təcrü- bəyə əsasən fond bazarlarında daşıdıqları bütün funksiyaların fonunda hərtərəfli maliyyə aləti kimi istifadə edilməsinə çətinlik yaradır. Bu gün ölkənin qiymətli kağızlar bazarında problemli məsələlər- dən biri də bazarda alqı-satqı obyekti olan qiymətli kağızların diversi- fikasiyası sisteminin qeyri-bərabər formalaşması ilə bağlıdır. Belə ki, beynəlxalq təcrübədə çox geniş yayılmış qiymətli kağız növü olan veksellər respublikada olan bütün debitor borclarının çox az bir hissə- sini təşkil edir və onların qiymətli kağızlar bazarındakı dövriyyəsi hələ də inkişaf etməmişdir. Həmçinin real sektorda fəaliyyət göstərən mü- əssisə və təşkilatların bir çoxunun qiymətli kağızlarının olmaması və ya onların qiymətli kağızlar bazarında iştirak etməməsi də Azərbaycan Respublikasının qiymətli kağızlar bazarında alqı-satqı obyekti olan qiymətli kağızların diversifikasiyasının geniş olmamasını sübut edir. Hazırkı şəraitdə Azərbaycan Respublikasında qiymətli kağızların böyük hissəsinin alqı-satqısının birjadankənar bazarların payına düş- məsi də milli qiymətli kağızlar bazarının bu istiqamətdə beynəlxalq iqtisadi inkişafdan və inteqrasiyadan kənarda qalmasına stimul verir. Həmçinin bu proses özü-özlüyündə qiymətin əmələ gəlməsində bazar xarakteri daşımır. Buna görə də qiymətli kağızların sağlam kotirovkası həyata keçirilmir. Ölkədə fəaliyyət göstərən Bakı Fond Birjasında səhmləri ticarət dövriyyəsində olan emitentlər haqqında məlumat sisteminin formalaşma-
Arif Şəkərəliyev, Qoşqar Şəkərəliyev
378 sının təmin edilməməsi də qiymətli kağızlar bazarının problemlərindən- dir. Aydın məsələdir ki, bu problem investorlara bu müəssisələrin maliy- yə-təsərrüfat fəaliyyəti haqqında ətraflı məlumatların əldə edilməsinə imkan verir. Həmçinin, bütün fond birjaları üçün xarakterik olan və birja fəaliyyətində əsas vəzifə kimi təsbit edilən bu məlumat sisteminin olmaması son nəticədə qiymətli kağızların tələb amilinə təsir göstərir. Hazırkı dövrdə bir sıra iri səhmdar cəmiyyətlər mövcuddur ki, onların səhmləri nə satılır, nə də alınır. Belə səhmdar cəmiyyətlərin səhmləri yalnız özləri arasında bölüşdürülür. Yəni formalaşan qiymətli kağızlar bazarının fəaliyyətində bir növ bazardankənar, gizlin əməliy- yatlar həyata keçirilir ki, bu da təkcə qiymətli kağızlar bazarının fə- aliyyətinə deyil, həmçinin də iqtisadiyyatda sağlam rəqabət mühitinin formalaşmasına mənfi təsir etmiş olur. Digər tərəfdən, hər il dövlət müəssisələrindən səhmdar cəmiyyətlərə çevirlməsi nəzərdə tutulanlar üçün dövlət tərəfindən (İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi tərəfindən) keçirilən hərraclarda da bu proses yaşanır. Yəni bu hərraclarda tam sərbəst olaraq, iştirak etmək hüququna malik olan və özəlləşdirilən müəssisələrdə müəyyən paya sahib olmaq üçün çek özəlləşdirmə pay- ları təqdim edən fiziki və hüquqi şəxslərə süni maneələr yaradır. Bu cür maneələrdə əsas məqsəd məhz özəlləşdirilən müəssisələrdə nəzər- də tutulmayan şəxsin iştirakını təmin etməməkdir. Azərbaycan Respublikasında qiymətli kağızlar bazarında digər bir problem dövlət istiqraz vərəqələri ilə bağlıdır. Belə ki, bu sahədə əsas çatışmazlıqlardan biri kimi, DQİV-lər üzrə təkrar hərracların hələ ki, formalaşmamasını qeyd etmək olar. Maliyyə bazarının digər seqmentlərində - valyuta bazarı və qiy- mətli kağızlar bazarı – üzə çıxan inkişaf təmayülləri, problematik xa- rakter daşıyan aspektlər və ümumiyyətlə, makroiqtisadi tənzimləmə mexanizminin əsas səciyyəvi cəhətləri kredit bazarı üçün də əhəmiy- yətlidir. Vahid istiqamətə (maliyyə) xidmət edən seqmentlər arasında analogiyanın mövcudluğu, dəyişikliklərin ana xətti yönümündə üst- üstə düşən məqamların ortalığa çıxması, əslində iqtisadi prosesin daxi- li məntiqindən “qidalanan” və yekun etibarı ilə təbii xassə daşıyan nüanslar sırasındadır. Ölkədə kredit bazarının təşkili, fəaliyyət mexanizmi və institusio- nal təminatı aspektindən fərqli məzmun daşıyan, yalnız kredit bazarı- nın özünəxas spesifik xüsusiyyətləri də mövcuddur.
Yüklə 3,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|