Microsoft Word Azerb Iqtisadiiyati es doc
Yüklə 3,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycanda qiymətli kağızlar bazarının göstəriciləri
AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATI: reallıqlar və perspektivlər
373 Eyni zamanda ölkədə özəlləşdirmənin başlanğıcı, respublikada ixtisaslı kadrların olmadığı bir şəraitdə həyata keçirilmişdir. Həmçi- nin, bu dövrdə respublikada dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi üçün zəruri olan maliyyə ehtiyatları praktiki olaraq yox idi. 1995-1998-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında Dövlət mülkiy- yətinin özəlləşdirilməsinin birinci Proqramı qəbul edildi və 1120 saylı 29 sentyabr l995-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə təsdiq edildi. Bu proqramda özəlləşdirmənin müddəti və mərhələləri, məqsədləri, əsas vəzifələri, prioritetləri, özəlləşdirilən müəssisə və ob- yektlərin təsnifatı, onların səhmdar cəmiyyətə çevrilmələri, səhmləşdir- mənin konkret variantları, özəlləşdirmədən daxil olan vəsaitlərin istifa- də qaydaları, özəlləşdirmə çeklərinin verilmə şərtləri və miqdarı, onlar- dan istifadə qaydaları və s. məsələlər öz əksini tapmışdır. Birinci dövlət proqramına uyğun olaraq, 1996-cı ilin avqust ayı- nın 1-dən oktyabr ayının 1-dək respublika əhalisinə 32 mln. çek və ya 8 mln. özəlləşdirmə payı paylanılmışdır. Birinci özəlləşdirmə proqra- mının 29 sentyabr 1995-ci il tarixli Qanun ilə təsdiq olunmasına bax- mayaraq, kiçik müəssisələrin kütləvi özəlləşdirilməsi ölkədə 26 mart 1996-cı ildə yanacaqdoldurma stansiyalarından (YDS-dən) başlandı. Həmin gün respublikada fəaliyyətdə olan 696, o cümlədən Bakıda 156 YDS-dən 5-nin satışı üzrə ilk auksion keçirildi. Dövlət mülkiyyətinin özəlləşdiriməsi Proqramında isə 25000 kiçik müəssisə və obyektlərin özəlləşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. 1999-cu ilin əvvəlində faktiki olaraq, 20 mindən çox müəssisə və obyekt özəlləşdirilmişdir. Orta və iri müəssisələrin özəlləşdirilməsinə gəldikdə isə özəlləş- dirmənin Dövlət Proqramına uyğun olaraq, özəlləşdirməyə 4500 orta və iri müəssisə cəlb olunmuşdur. Lakin Proqramda göstərildiyi kimi, özəlləşdirilən orta və iri müəssisələr əvvəlcə səhmdar cəmiyyətinə çevrilirlər. Yaradılan səhmdar cəmiyyətlərin səhmlərinin bir hissəsi cəmiyyətin işçilərinə qapalı abunə üzrə, qalan hissə isə çek və pul auk- sionlarında satılır. Beləliklə, Birinci Proqram ilə Azərbaycan Respublikasında keçi- rilən dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinin ilkin mərhələsi başa çat- dı. Onun ardınca ikinci özəlləşdirmə proqramı çərçivəsində ölkədə əsasən rabitə, nəqliyyat, kimya, maşınqayırma, yanacaq-energetika kompleksinin müəssisələri özəlləşməyə açılmağa başladı. Qeyd edilən proqram indi də özünün reallaşma mərhələsindədir.
Arif Şəkərəliyev, Qoşqar Şəkərəliyev
374 Qeyd etmək lazımdır ki, 1995-2008-ci illər arasında qiymətli ka- ğızlar bazarının fəaliyyəti və tənzimlənməsi istiqamətində fəaliyyət davam etdirilmiş, institusional təminatın yaxşılaşdırılması yönümündə müəyyən irəliləyişlər əldə olunmuş, Bakı Fond Birjası yaradılmış, Milli Depozit Mərkəzi yenidən təşkil edilmişdir. Azərbaycan Respub- likasında qiymətli kağızlar bazarının əsas inkişaf istiqamətləri qiymət- li kağızlar bazarının inkişafı Proqramında (bu proqram QKDK tərəfin- dən 7 avqust 2000-ci ildə təsdiq edilmişdir) müəyyən edilib. Proqram- da əsas diqqət qiymətli kağızlar bazarının əsasını təşkil edən infra- strukturun yaradılmasına yönəlib. Burada həmçinin normativ-hüquqi aktların hazırlanması, onları beynəlxalq standartlara uyğun olması və qiymətli kağızlar bazarının professional iştirakçılarının (brokerlərin, dilerlərin, depozitar mərkəzlərin, fond birjalarının və s.) fəallaşdırıl- ması nəzərə alınıb. Hal-hazırda qiymətli kağızlar bazarının inkişafı üçün Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi (QKDK) tərəfindən broker fəaliyyətinə 16 lisenziya verilib. Bundan başqa, diler fəaliyyətinə - 15, depozitar fəaliyyətinə - 3, reyestr aparmaq fəaliyyətinə - 2, klirinq və birja fə- aliyyətinə - 2 lisenziya verilmişdir. Buna baxmayaraq, qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Respubli- kasında qiymətli kağızlar bazarı hələ ilk mərhələdədir. Onu bu gün dörd sektora bölmək olar: dövlət qiymətli kağızlar bazarı, veksellər və borc öhdəlikləri bazarı, opsion və özəlləşdirmə payları bazarı, korpo- rativ qiymətli kağızlar bazarı. Lakin fond bazarının ən inkişaf etmiş seqmentlərindən (onun təşkil olunması baxımından) biri - dövlət qiy- mətli istiqraz vərəqələri (DQİV) ilə səciyyələndirilir. Hal-hazırda, Azərbaycanda qiymətli kağızlar bazarı təkcə DQİV ilə xarakterizə olunmur, həmçinin digər qiymətli kağızlarla da, o cüm- lədən Daxili Uduşlu İstiqraz Vərəqələri ilə (DUİV) də səciyyələnir. Belə ki, dövlət illər boyu əhalidən DUİV vasitəsilə borc pul götürməyi özü üçün əlverişli hesab etmişdir. Lakin bu əhali üçün vəsaitlərin əlve- rişli yerləşdirilməsinə çevrilməmişdir. 1993-cü ildə DUİV-nin heç də uğurlu olmayan buraxılışı buna əyani sübutdur. O vaxt dövlət DUİV-i 10 il müddətinə 3.5 mird. manat dəyərində buraxmışdır, yəni 2002-ci ilə qədər ümumi buraxılış məblə- ğindən uduş fondu 15% təşkil etməli idi. Onların nominal qiyməti 250, 500 və 1000 manat arasında diferensasiya edilmişdir.
AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATI: reallıqlar və perspektivlər
375 90-cı illərin ortalarında müşahidə olunan inflyasiya prosesi ilə əlaqədar istiqrazlar üzrə illik faiz əvvəlcə müəyyən olunmuş 9% həc- mindən 15%-ə qədər artırılmış, sonradan bu rəqəm 33%-ə çatmışdır. Daha sonralar, yəni 2001-ci ildən etibarən dövriyyəyə yeni DUİV-lər (onillik) buraxıldı. Qeyd etmək lazımdır ki, bu istiqrazların ümumi, uduş məbləği əvvəlkilərdən fərqli olaraq ilk 12% dərəcəsində planlaşdırılmış və bu istiqrazların 40%-i uduşlu hesab edilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, son dövrlər ölkənin qiymətli kağızlar ba- zarında dövlət istiqrazları ilə paralel olaraq bir sıra kommersiya struk- turlarının istiqrazları da buraxılır ki, bu da ölkədə qiymətli kağızlar bazarnın müasir dünya tələbləri çərçivəsində formalaşmasına və inki- şaf etməsinə xidmət edir.
Korporativ qiymətli kağızlar 2 575
1 857 354 820 2 049
449 647 540 4,1 dəfə Səhmlər 2 418
733 307 936 1 948
206 511 905 3,6 dəfə Səhmlər (ilkin bazar) 535
719 397 980 157
154 570 589 4,7 dəfə Səhmlər (təkrar bazar) 1 883
13 909 956 1 791
51 941 316 -73%
Korporativ istiqrazlar 157
1 124 046 885 101
243 135 634 4,6 dəfə Korporativ istiqrazlar – AZN (ilkin bazar) 41 64 982 940 41 137 167 836 -53% Korporativ istiqrazlar - USD (ilkin bazar) 2 728 867 503 2 27 854 297 - Korporativ istiqrazlar - EUR (ilkin bazar) - - - - - Korporativ istiqrazlar – AZN (təkrar bazar) 114 330 196 441 58 78 113 501 4,2 dəfə
Yüklə 3,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|