Microsoft Word Azerb Iqtisadiiyati es doc
Yüklə 3,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATI: reallıqlar və perspektivlər
391 Əsas makroiqtisadi göstəricilərin dinamikası 2012-ci il Göstərici lər 2003 2005 2008 2012 2003-cü ilə nis- bətən 2008-ci ilə nis- bətən ÜDM (mln. man) 7146,5 12522,5 40137,2 53995,0 +7,5
dəfə +34,5%
İnflyasiya (%) 2,2 5,4 15,4 1,1 -1,1% -14,3 %
(mln. man) 2592,2 796,7 6081,0 13806,4 +5,3 dəfə
+2,3 dəfə
Mərkəzi Bankın uç ot stavkası (%) 7 7,8(1) 11,8(2) 5 -2% -6,8%
metod maliyyə və pul-kredit siyasəti ilə bağlı olmuşdur. Bu siyasət əsas makroiqtisadi göstəricilərin məcmu pul kütləsi (M2), faiz dərəcə- si, inflyasiya və valyuta məzənnələrinin tənzimlənməsini nəzərdə tu- tur. Belə ki, 1994-cü ilin II yarısından etibarən inflyasiyanın qarşısının alınması üçün Azərbaycanda sərt pul-kredit siyasəti həyata keçiril- məyə başlamışdır. Bu siyasət həmin dövr üçün alternativ olmayan təd- birlər kimi qiymətləndirilirdi. Belə ki, 1994-cü ilə qədər Azərbaycan- da yürüdülən pul-kredit siyasəti bazar iqtisadiyyatı metodları ilə tən- zimlənmə sisteminə keçsə də, reallıqda tamamilə fərqli bir situasiya yaranmışdır. Bu özünü məcmu pul emissiyasının həcminin mövcud iqtisadi durumun real tələblərinə uyğunlaşdırılmasında və inflyasiya- nın fəlakətli həddə çatmasında özünü göstərmişdir. Həyata keçirilən sərt pul-kredit siyasəti Mərkəzi Bank tərəfindən resursların satışının məhdudlaşdırılması yolu ilə banklar tərəfindən inflyasiya doğuran kredit qoyuluşlarının və kredit faizi həcminin yük- səlməsinin qarşısının alınması ilə bağlı olmuşdur. Yürüdülən sərt pul-kredit siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri də manatın məzənnəsinin möhkəmləndirilməsi, valyuta bazarının for- malaşdırılması və bu əsasda Bakı Banklararası Valyuta Birjasının (BBVB) işinin bərpa olunması ilə əlaqədar olmuşdur. Ümumiyyətlə, həmin dövrdə həyata keçirilən pul-kredit siyasəti- nin tez bir zamanda səmərə verməsinin əsas səbəbi fıksə olunan və ya müəyyən olunan sərt valyuta siyasətinin həyata keçirilməsi və valyuta bazarının formalaşması ilə əlaqədar olmuşdur. Arif Şəkərəliyev, Qoşqar Şəkərəliyev
392 BVF və DB-nin makroiqtisadi sabitləşdirmə strategiyası çərçivə- sində digər islahat tədbirlərinin özəlləşdirmə proqramlarının reallaşdı- rılması, xarici ticarətin liberallaşdırılması, milli valyutanın daxili və xarici dönərliliyinin təminatı ilə bağlı tədbirlər olmuşdur. Bütün bu və ya digər islahat tədbirləri nəticəsində ölkənin maliyyə sektorunda və ümumilikdə iqtisadiyyatında bir sıra müsbət nəticələrin əldə edil- məsinə imkan yarandı: yüksək inf1yasiya səviyyəsi kəskin olaraq azaldı, büdcə kəsirinin ÜDM-ə nisbəti tənzimlənən səviyyəyə çatdı (1- 2%), Mərkəzi Bankın mərkəzləşdirilmiş kredit faizi 250%-dən 7%-ə endirildi, manatın daxili dönərli1iyi təmin edildi, Birinci özəl1əşdirmə proqramı başa çatdırıldı və ÜDM-də özəl sektorun payı 70%-i keçdi, ÜDM-in dinamik artımı təmin edildi, əhalinin real pul gəlirləri ilbəil artdı və s. Qeyd edək ki, iqtisadi sabitliyi əldə etmək nə qədər çətin bir işdir- sə, həmin sabitliyi qoruyub-saxlamaq bir o qədər ağır və məsuliyyətli- dir. Ölkənin iqtisadi qərarlar qəbul edən institutları daxildə makroiqti- sadi sabitliyin qorununb saxlanılmasını daima diqqət mərkəzində sax- layırlar. Çünki yalnız iqtisadi və maliyyə sabitliyi mövcud olan şərait- də optimal qərarlar qəbul etmək və onların müsbət səmərə verməsini müşahidə etmək mümkündür. Makromaliyyə sabitliyini mühafizə etmək sahəsində aparıcı qüv- vəyə malik olan institutlar içərisində Mərkəzi Bankı, Maliyyə Nazirli- yini, İqtisadi İnkişaf və Sənaye Nazirliyini, Vergilər Nazirliyini, Na- zirlər Kabinetini göstərmək olar. Bu institutlar öz səlahiyyətləri çərçi- vəsində müxtəlif idarəetmə alətlərindən istifadə etməklə ölkənin iqti- sadi subyektlərinin davranışlarına təsir edir, əsas iqtisadi indikatorların pozitivliyinin qorunub-saxlanılmasına və yüksəlməsinə təkan verirlər. Ölkənin maliyyə sektorunda sabitliyin əldə edilməsi və onun mühafizəsinin təmin edilməsi əsasən, Mərkəzi Bank tərəfındən həyata keçirlir. Bildiyimiz kimi, Mərkəzi Bank pul-kredit siyasətinin müxtəlif alətlərindən (məcburi ehtiyat norması, mərkəzləşdirilmiş kredit faizi və açıq bazar əməliyyatları) istifadə etməklə əsasən, kommersiya banklarının fəaliyyətlərini sabitliyin təmin edilməsi marağı çərçivəsin- də tənzimləyir və ona nəzarət edir. Mərkəzi Bank və digər dövlət qurumları ölkədə büdcə kəsirinin yüksəlməməsini və müəyyən həddə saxlanılmasını (ÜDM-in 2-3%-i nisbətində), yüksək inflyasiyanın baş verməməsini, milli valyutanın dönərliliyinin qorunmasını və onun məzənnəsinin xarici valyutalara AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATI: reallıqlar və perspektivlər
393 nisbətdə kəskin dəyişikliklərə uğramamasını, maliyyə bazarında böh- ranın baş verməməsini və s. təmin etmək istiqamətində fəaliyyət gös- tərməklə maliyyə sabitliyini tənzimləyir. Ölkədə makromaliyyə sabitliyini təmin etmək və inkişaf etdirmək məqsədilə digər görüləsi tədbirlər içərisində: xarici bank kapitalının bank sektoruna birgə formada cəlb edilməsinin stimullaşdırılması; kredit verilmə və qaytarılma mexanizminin təkmilləşdirilməsi; kredit götürülərkən girov məsələsinin həlli istiqamətində tədbirlərin görül- məsi, bankların vəsait cəlb etməsində qiymətli kağızlar bazarına müra- ciət etməsinin stimullaşdırılması; bankların ənənəvi xidmətlərlə yanaşı lizinq, faktorinq, forfeytinq, dilinq və s. bu kimi yeni xidmətlər göstər- məsi sahəsində fəaliyyətlərinin gücləndirilməsi və s. kimi maliyyə təd- birlərini də xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bazar iqtisadiyyatına keçmiş bir sıra ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, qiymətlərin liberallaşdırılması heç də onların artırılması kimi çıxış etmir. Belə ki, Azərbaycandan fərqli olaraq, bir sıra ölkələrdə qiymət- lərin artımı əhali gəlirlərinin aşağı düşməsi ilə müşayiət edilmir. Qiy- mətləri liberallaşdırmaqla yanaşı, əhaliyə öz real gəlirlərini artırmaq üçün şərait də yaratmaq lazımdır. Əhalinin həyat səviyyəsi aşağı olan bir respublikada alıcılıq qabiliyyətli tələbin uzun müddət məhdudlaş- dırılması iqtisadiyyata dağıdıcı təsir göstərə bilər. Çünki istehsalın azalmasına səbəb olan bu tədbir, az sonra istehsal həcminin də azal- masına gətirib çıxarır. Nəticədə, təklifın stimullaşdırılması, iqtisadi artımın təmin edilməsi arxa plana keçir. BVF tərəfındən irəli sürülən dördüncü prinsip isə sərt kredit siyasətinin həyata keçirilməsi ilə bağlı olmuşdur. Bu prinsip ölkənin bazar iqtisadiyyatına keçidlə və həmin dövrdə ölkədə mövcud olan inflyasiyanın qarşısının alınması ilə əlaqədar olmuşdur. Məlumdur ki, bazar iqtisadiyyatı səraitində hər hansı bir ölkənin Mərkəzi Bankı adə- tən üç siyasətdən məcburi ehtiyat normasının dəyişdirilməsindən, faiz dərəcəsinin dəyişdirilməsindən və açıq bazar əməliyyatından istifadə edir. Sərt pul-kredit siyasətinin təmin edilməsinə ehtiyac respublika- mız dövlət müsəqilliyini yenidən bərpa etdikdən sonra 1991-1994-cü illərdə kəskin inflyasiya prosesi ilə üz1əşməsi nəticəsində ortaya çıx- mışdır. Bununla əlaqədar olaraq qeyd edək ki, 1994-cü ildə pul-kredit siyasətinin əsas istiqamətlərinə dair Milli Məclisin qəbul etdiyi qərar- da Milli Banka tapşırılmışdır ki, 1994-cü il avqustun l-dən məcburi ehtiyat normasını bütün banklar üçün 12 faiz səviyyəsində müəyyən
Yüklə 3,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|