87
Qədim zamanlardan ikitaylı molyusklardan mirvari və sədəf alırlar. Sədəflə
mücrülər, saatlar, tüfənglər bəzədilirdi. Çox ovlandığına görə onların sayı kəskin
azalmışdır. Hal-hazırda onların arasında nadir və nəsli kəsilməkdə olan növlər var.
Mirvari ikitaylı molyuskların çanağı ilə manti qatı arasında yaranır. Onların
ölçüsü
müxtəlif ola bilər. Londonda ən iri – çəkisi 450 karat (90 qram) olan mirvari
saxlanılır.
BİBÖ cədvəlinə əlavələr olunur, növbəti dərsdə şagirdlər cavablanmamış suallara qayı-
dacaqlar.
“Öyrəndiklərinizi tətbiq edin” bölümündə təqdim olunmuş cədvəli həm dərs ərzində,
həm sonda tamamlamaq mümkündür.
Qarınayaqlılar sinfi
İkitaylılar sinfi
Başayaqlılar sinfi
Tənək ilbizi, çılpaq ilbiz,
göl ilbizi
Sədəf ilbizi, midiya
Kalmar, səkkizayaq
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə təqdim olunmuş tapşırıqlar dərsdə mənimsənilən
biliklərin ümumiləşdirilməsi və dərsin məqsədində qeyd olunmuş bacarıqların formalaşması
üçün imkan yaradır.
Qiymətləndirmə meyarları: şərhetmə,
fərqləndirmə
Elektron resurslar:
http://www.youtube.com/watch?v=wrwC3vHfDJQ
http://www.youtube.com/watch?v=b67vpPu3xCI
http://rutube.ru/video/9b3d21594d42e6698c0de4ccad14f94d/
http://www.youtube.com/watch?v=VDq8JIaHTa0
http://www.youtube.com/watch?v=fcIqIYWseTw
I səviyyə II
səviyyə III
səviyyə IV
səviyyə
Molyuskların qu-
ruluşu və müxtəlif-
liyi haqqında mü-
lahizələrini çətin-
liklə şərh edir.
Molyuskların quru-
luşu
və müxtəlifliyi
haqqında mülahizə-
lərini şərh edərkən
səhvlərə yol verir.
Molyuskların quru-
luşu və müxtəlifliyi
haqqında
mülahi-
zələrini qismən
şərh edir.
Molyuskların quru-
luşu və müxtəlifliyi
haqqında mülahizə-
lərini ətraflı şərh
edir.
Molyuskların
sistematik kateqo-
riyalarına aid hey-
vanları fərqlən-
dirməkdə çətinlik
çəkir.
Molyuskların
sistematik
kateqori-
yalarına aid heyvan-
ların fərqlərini dəqiq
izah edə bilmir.
Molyuskların
sistematik kate-
qoriyalarını,
əsasən, fərqlən-
dirir.
Molyuskların
sistematik kate-
qoriyalarını düzgün
fərqləndirir.
88
Dərs 42 / Mövzu 36
:
MOLYUSKLARIN HƏYAT FƏALİYYƏTİ
Müəllim şagirdlərin keçmiş dərsdə aldıqları biliklərə əsaslanaraq “Molyusklar tipi”
mövzusunda “Klaster”i doldurmağı təklif edə bilər.
Müzakirələr zamanı şagirdlər ikitaylı molyuskların təbii filtr olduğu haqqında nəticəyə
gəlirlər. Sonra müəllim şagirdləri dərslikdəki tarixi faktla tanış edir, suallar ətrafında
fərziyyələr müzakirə olunur. Bu müzakirələr “Fəaliyyət” blokuna şagirdlərin hazırlanmasına
kömək edir.
Müəllimin seçimindən və sinfin təchizatından asılı olaraq praktik iş böyük tablo,
şəkil-aplikasiya, yaxud dərslikdəki şəkil üzərində aparıla bilər. İşin gedişi və müzakirəsi
dərslikdəki alqoritm üzrə aparılır.
Yeni materialın öyrənilməsi üçün “Fasiləli oxu” üsulundan istifadə etmək
məqsədəuyğundur. Orqan sistemlərini daha əyani təsəvvür etmək
üçün təqdimatlar
(cədvəllər) nümayiş etdirmək olar. Şagirdlərə, eyni zamanda, molyuskların quruluş
xüsusiyyətləri haqqında qısa konspekt tərtib etmək tapşırıla bilər. Molyuskların ayrı-ayrı
siniflərinin nümayəndələrinin cədvəldə göstərilən xüsusiyyətlərinə görə müqayisəsi aparılır:
Xüsusiyyətlər Qarınayaqlılar
İkitaylılar Başayaqlılar
Yaşadığı mühit
Həyat tərzi
Simmetriya növü
Bədən hissələri (baş, bədən, ayaq)
Hərəkət forması
Çanaq (mövcudluğu, forması)
Həzm sistemi və qidalanması*
Alt
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların müxtəlifliyi haqqında mülahizələrini şərh edir.
2.1.1. Müxtəlif canlılarda gedən həyati prosesləri fərqləndirir.
Təlim
NƏTİCƏLƏRİ
Molyuskların quruluşu haqqında mülahizələrini şərh edir.
Molyusklar tipinin siniflərinə aid heyvanlarda gedən həyati
prosesləri fərqləndirir.
Molyusklar
İkitaylılar
Başayaqlılar
Qarınayaqlılar
89
Qan-damar
sistemi
Tənəffüs orqanları
İfrazat sistemi
Sinir sistemi
Gözlərin olması
Çoxalması
Əlavə məlumat
Müəllim molyuskların qidalanma üsuluna görə 3 qrupa bölündüyünü şagirdlərin nəzərinə
çatdırır:
1. Tərkibində mikroorqanizmlər olan suyun filtrasiyası vasitəsilə qidalanan orqanizmlər
(anadonta, midiyalar);
2. Ağzında qaşov kimi dili olan bitki ilə qidalananlar (gölməçə ilbizi, tənək ilbizi).
3. Balıqlarla, xərçənglərlə, molyusklarla qidalanan yırtıcılar (kalmarlar, səkkizayaqlar).
Mövzuya aid tövsiyələrin sonunda verilmiş saytlarda müvafiq materiallar yerləşdirilmişdir.
“Öyrəndiklərinizi tətbiq edin” bölümündə təqdim olunmuş tapşırığın yerinə yetirilməsi
zamanı şagirdlər dərsdə tərtib olunmuş cədvəldən istifadə edə bilərlər.
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümlərində təqdim olunmuş tapşırıqlar “Molyusklar”
mövzusunda qazanılan biliklərin ümumiləşdirilməsi və onların
müvəffəqiyyətlə tətbiqi üçün
imkan yaradır, nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşmasına xidmət edir.
1-ci tapşırıqda belə bir cədvəl doldurulur:
Müsbət təsiri Mənfi təsiri
Bir çox heyvanların qidasını təşkil edir
Təbiətdə sanitar rolu oynayır (filtrasiya)
Dəniz mirvarisi ilbizində mirvari əmələ
gəlir
İnsanlar qida kimi istifadə edirlər
Başayaqlı molyusklardan boyaq maddəsi
alınır
Tənək və çılpaq ilbizlər meyvə və tərəvəz-
lərə, bağ və bostanlara ziyan vurur
Gəmiqurdu sahildəki binaların taxtalarına
daxil olaraq onları dağıdır.
Qiymətləndirmə meyarları: şərhetmə, fərqləndirmə
Elektron resurslar:
http://tana.ucoz.ru/load/177
http://tana.ucoz.ru/load/313
http://tana.ucoz.ru/load/216
I səviyyə II
səviyyə III
səviyyə IV
səviyyə
Molyuskların quru-
luşu haqqında mü-
lahizələrini çətin-
liklə şərh edir.
Molyuskların qurulu-
şu haqqında mülahi-
zələrini şərh edərkən
səhvlərə yol verir.
Molyuskların quru-
luşu haqqında mü-
lahizələrini qismən
şərh edir.
Molyuskların qurulu-
şu haqqında mülahi-
zələrini ətraflı şərh
edir.
Molyusklar tipinin
siniflərinə aid hey-
vanlarda gedən hə-
yati prosesləri yal-
nız müəllimin kö-
məyi ilə fərqləndi-
rir.
Molyusklar tipinin
siniflərinə aid hey-
vanlarda gedən hə-
yati prosesləri fərq-
ləndirən
zaman səhv-
lərə yol verir.
Molyusklar tipinin
siniflərinə aid hey-
vanlarda gedən hə-
yati prosesləri, əsa-
sən, düzgün fərq-
ləndirir.
Molyusklar tipinin
siniflərinə aid hey-
vanlarda gedən
həyati prosesləri
düzgün fərqləndirir.