Microsoft Word Biologya ha`m awil xojalig`i tiykarlari doc

Ekinshi etap glyukozo-6-fosfattin regeneratsiyasi menen baylanisli. Ribulozo-5-fosfattan 
epemeraza fermenti tesirinde ksilulozo-5-fosfat, izomerozo tesirinde ribozo-5-fosfat payda 
boladi. 6 molekula glyukozo-6-fosfattan dem aliudin PFJda 6 molekula ribulozo-5-fosfat xem 6 
SO
2
 payda boladi. Keyin 6 molekula ribulozo-5-fosfat regeneratsiyalanip 5 molekula glyukozo-
6-fosfatka aylanadi. 
 
PFJ energetikalik shigimi xem onin zat almasiudagi roli. 
Dem aliudin elektron transport shinjirinda vodorodtin universal donori retinde NADN xizmet 
kiladi. Onin osimlik tokimalarindagi mugdari NADRNtan anagurlim jokari. NADRN NADNka  
karaganda este okislenedi. PFJda energiyanin payda boliui dem aliudin dixotomin (glikoliz xem 
Krebs tsikli) jol menen payda bolgan energiya mugdarinan kem bolmaydi. Birak bunda payda 
bolgan energiya kobinshe kletkanin plastikalik aynalisinda katnasadi. 
1. NADRN tiykarinan xer turli sintetikalik reaktsiyalar ushin jumsaladi. PFJ bolsa 
xloroplasttan xem mitoxondriyadan tiskari tiykargi NADRN istochnigi esaplanadi. NADRN may 
kislotalarin, maylardi, izoprenoidlardi, nitratti xem sul`fatti kayta tikleude x.t.b. maksetler ushin 
kerek. NADRN kletkanin SN-birikpelerdin kayta tikleniuin kuuatlauda xizmet etedi. 
2. Pentozofosfat (PFTs) tsiklinda nukleyin kislotalarinin kuramina kiriushi pentoza xem 
xer turli Nuklotidler sintezlenedi. Xayuanatlarda xem baska geterotrof organizmlerde PFJ 
kletkada pentozo payda etiudin birden-bir joli. Pentozo-riboza ATR, GTR, UTR xem baskada 
nukleotidlerdi sintezleu ushin kerek. Kofermentler NAD
+
, NADR
+
, FAD, koenzim Alarda-
nukleotidler, olardin kuramina riboza kiredi. 
3. PFJ uglevodlar payda etiu istochnigi retinde de exmiyetli. PFJ menen payda bolgan 
eritrozo-4-fosfat kopshilik aramatikalik birikpelerdin aramatik aminokislotalardin, vitaminlerdin, 
ligninnin, dubil`zatlardin, osiriushi zatlardin baslamasi bolgan shikim kislotasin sintezleu ushin 
kerek. 
4. PFJ komponenti ribulozo-1,5-difosfat, NADRN uglerod kos oksidi (SO
2
)nin  
karangidagi fiksatsiyasina katnasadi. 
5.Xloroplastlarda okisleniudin PFJ karangida bolsada NADRN  kontsentratsiyasi 
ozgermeydi. Bul tsikldagi triozofosfatlar xloroplastlarda 3-FGKga aylanadi xem ATR mugdari 
karangida da ozgermey saklanip turadi. 
Glyukozanin PFJ okisleniui 12 reaktsiya menen emelge asadi. Onin ustine, PFJ boyinsha 
bolatugin glikolitikalik, di xem trikarbon kislotalar tsiklin koskanda 30 dan aslam xerturli 
reaktsiyalar emelge asadi. 
Kanttin tikkeley okisleniui. 
Bir kansha organizmler fosforlanbagan glyukozani okisleu ukibina iye. bunday kanttin 
tikkeley okisleniu joli ayirim bakteriyalarda, zamarrik xem xayuanlarda sonin menen birge 
fotosintezleushi teniz suu otlarinda koriledi. 
A.A.Maksimov 1904-jili mukor (Aspergillus niger) mitselliden glyukozani glyukuron 
kislotasina okislendiriushi ferment ajiralip shigatuginin aytkan. Bul reaktsiya peroksid 
vodorodtin ajiralip, keyin katelaza yamasa peroksidaza tesirinde tarkaliui menen birge bardi. 
Glyukozanin glyukon kislotasina shekem okisleniui flavinge baylanisli oksidoza-glyukooksidaza 
tesirinde boladi. Glyukooksidaza ozinin kuraminda eki molekula FAD xem 15% uglerod 
saklaydi. Ferment glyukozanin 1-uglerodindagi sonnanan eki atom vodorodti ajiratip aladi xem 
oni molekulalik kislorodka jetkeredi. Okisleniuden aldin 2-glyukoza beta-formaga aylanadi xem 
mutarotaza fermenti jerdeminde katalizlenedi. Mutarotaza mukor zamarriginda barkulla 
glyukooksidaza menen birge juredi. Okisleniudin deslepki produkti lakton glyukon kislotasi 
glyukon kislotasina aylanadi. Payda bolip atirgan glyukon kislotasi 2-keto-3-dezoksi-6-
fosfoglyukon kislotasina aylangannan keyin metobolizmge karatiladi. 2-keto-3-dezoksi-6-
fosfoglyukon kislotasi eki  triozaga xem 3-fosfoglitserin al`degidine tarkaladi. Olar piravinograd 
kislotasi arkali Krebs tsiklinda okislenedi. Bul piruvatka shekemgi korsetilgen jol N.Entner xem 
J.Dudorov (1952) terepinen Pseudomonas tuuisindagi bakteriyalarda aniklangan. Bul Entner-
Dudorov joli dem aliudin eki joli PFJ xem TsTK (tsikl di xem trikarbon kislotasi) jolin 

---

jakinlastiradi. Dem aliudin bul jollarin tomendegi sxemada korsetiuge boladi. Onda piruvat 
arkali Krebs tsikli menen baylanisadi, klyukon kislotasi xem 3-fosfaglitserin al`degid arkali PFJ 
menen baylanisadi.  
Dem aliu protsessinde glyukozadan baska kantlar tikkeley okisleniuge joliksa onda kop 
kislotalar payda bolip oni kanttin kislota menen tuuridan okisleniui dep ataydi. Glyukoza 
oksidaza tek gana D glyukozani okislendirkdei. V.S. Soldatenkov ozinin kuraminda 4,5,6 xem 7 
uglerodka iye bolgan kantlardin birlemshi okisleniuin pay etiushi kislotalardi tapti.Osimliklerden 
ajiritip alingan bul kislotalar dem aliu protsessine jumasladi. Kletkadagi glyukoron xem 
galakturon kislotalarinan askarbin kislotasi (Vitamin S) payda boladi.  
Glyukoza dissimilyatsiyasinin xer turli jollarinin oz-ara baylanisliligi
. 
  Dem aliu tsikllari-glikoliz, di xem trikarbon kislotasi tsikoli, PFJ xem kanttin tikkeley 
okisleniui oz-ara baylaniskan protsessler. Olardin oz-ara baylanisin tomendegi sxemada koriuge 
boladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
PFJ xem glikoliz bir-birinen ajiralmaydi. Bul protsessler tsitoplazmanin erigen boleginde, 
proplastida da xem xloroplastlarda otedi. Olar uliuma substratka – glyukozo-6-fosfat, fruktozo-6-
fosfat xem 3-fosfoglitserin al`degidlerge iye boladi. Tsitoplazmada PFJ produktinin kopshilik 
bolegi glikoliz arkali metobolizlenedi. 
PFJ kolaysiz jagdaylar bolganda aktivlesedi: kurgakshilikta, kaliy jetispegende, 
infektsiya, sayada duzli sharayatta xem kartayganda aktivlesedi. 
    Dem aliudin elektron transport shinjiri xem okisleniu fosforlaniu
. 
Krebs tsikli, 
glioksilad xem pentozofosfat jollari tek gana kislorod jeterli bolgan sharayatta funktsialanadi. 
Sonin menen birge kislorod bul tsikllardagi reaktsialarga tikkeley katnaspaydi xem bul tsikllarda 
ATP sintezlenbeydi. Kislorod mitoxondrida jaylaskan dem aliudin elektron transport 
shinjirindagi kayta tiklengen NADH xem FADN
2
 kofermentlerinin okisleniuine baylaniskan dem 
aliudin songi etabina kerek boladi.  
     Mitoxondriyadagi  elektron  transport  shinjiri.
 Mitoxondriydin ishki 
membranasinda jaylaskan elektron transport shinjiri (ETSh) elektronlardi kayta tiklengen 
substrattan kislorodka jetkerip beriu ushin xizmet etedi.  Ol vodorod ionninin transmembranalik 
alip otiliui menen birge alip bariladi. Solay etip, ETSh vodorod popmpasinin mitoxondridagi 
okisleniu-kaytariliu funktsiyasin atkaradi. 
Osimliklerde dem aliudi tertiplestiriushi endogen mexanizmler
 
Kop turli okisleniu protsessinin tamamlaniushi  etapi, terminal` oksidaza terepinen 
katalizleniushi, elektronlardin kislorodka alip otiliuinen payda boladi. Bunday turdegi  oksidaza 
sistemasi mitoxandriyada, ERda, plazmalemmada xem kletka tsitoplazmasinda jaylaskan. 
Канттын 
тиккелей 
окислениуиндеги 
глюкон 
кислотасы хэм 
баска кислоталар  
Глюкоза  
Глюкозо-6-фосфат 
Пентозофосфат жолы 
Гликолиз 
(дихотомик жол) 
Кребс циклы 
6СО
2 
+ 6Н
2
О + ~Р 

---