Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
İREVAN ŞEHRİ 245 Tovuzgala ‐ Berd (Şemşeddin), Şirabad ‐ Parakar (Eçmiedzin) vb. 3 Ocak 1935'te Ermenistan SSC Bakanlar Kurulu Riyaset Heyetinin verdiği kararla 29 bölgede 72 Türk kökenli toponim değiştirilmiştir. 1948‐1953 yıllarında 100 binden fazla Azerbaycanlının Ermenistan SSC’deki tarihi‐etnik topraklarından Azerbaycan SSC'nin Kür‐Aras ovasına sürülmesinden sonra 60'dan fazla yerleşim biriminin isimleri değiştirilmiştir. Karabağlar ilçesi Azerbaycanlıların sürülmesinden sonra lağvedilmiş, onun köylerinin çoğu şimdiye kadar harabe olarak kalmıştır. Sade‐ ce 1978 yılında 23 bölgede 60 Türk kökenli toponim değişti‐ rilmiştir. 1988‐1989 yıllarında Ermenistan topraklarında Azer‐ baycanlı nüfusa karşı etnik temizleme siyaseti hayata geçiril‐ dikten sonra Ermenistan Parlamentosu Yönetim Kurulu 9 Nisan 1991 tarihli kararı ile 90 yerleşim biriminin, 8 Ağustos 1991 tarihli kararı ile 16 yerleşim biriminin, Ermenistan Par‐ lamentosu`nun 4 Temmuz 2006 tarihli kararı ile ise 31 yerle‐ şim biriminin adları değiştirilerek Ermeniceleştirilmiştir. Genellikle, son döneme kadar 702 Türk kökenli toponimler değiştirilmiştir. Bazı Azerbaycanlı yerleşim birim‐ lerinin şimdiye kadar birkaç kez adı değiştirilmiştir. Örneğin, Azerbaycanlıların 1988 yılında sınır dışı edilen Amasiya ilin‐ deki Yeniyol köyünün adı 1991 yılında Ağvorik olarak değiş‐ tirilmiştir. Fakat Yeniyol’un önceki adı 1935 yılına kadar Karanamaz olmuştur. 7 Kasım 1995'de Ermenistan Cumhuriyetinin idari ya‐ pısının değiştirilmesi hakkında yeni kanun kabul edilmiştir. Yeni kanuna göre mevcut idari yapı lağv edilmiş, yerine 11 vilayet (Marz) oluşturulmuştur. Şirak vilayetine geçmiş Amasiya (Ağbaba), Kukasyan (Kızılkoç), Ahuryan (Düzkend), Ani (Ağin) ve Artik ilçeleri, Lori vilayetine geçmiş Kalinino, Stepanavan (Celaloğlu), Tumanyan (Allahverdi) Spitak (Ha‐ NAZİM MUSTAFA 246 mamlı) ve Kukark bölgeleri, Tavuş vilayetine geçmiş Noyemberyan, İcevan (Karvansara) ve Tauş (Şemşeddin) bölgeleri, Aragadzon vilayetine geçmiş Talın, Aparan, Aragats (Eleyez), Aştarak (Eşterek) bölgeleri, Kotayk vilayetine geç‐ miş Hrazdan (Ahta), Kotayk (Abovyan ‐ Eller), Nairi rayonları, Geğarkunuk vilayetine geçmiş Krasnoselo (Çemberek), Vardenis (Basarkeçer), Martuni (Aşağı Karanlık), Kamo (Kever) ve Sevan rayonları, Armavir vilayetine geçmiş Bağramyan, Hoktemberyan (Serdarabad) ve Eçmiedzin böl‐ geleri, Ararat vilayetine geçmiş Masis (Zengibasar), Artaşat (Gemerli) ve Ararat (Vedi) bölgeleri, Vayotsdzor vilayetine geçmiş Vayk (Ezizbeyov) ve Yeğeknadzor (Keşişkend) bölge‐ leri, Sünik vilayetine geçmiş Meğri, Sisyan , Kafan ve Gorus bölgeleri dahil edilmiştir. İrevan şehrine de ayrıca vilayet statüsü verilmiştir. Ermenistan topraklarında Türk kökenli yerleşim birim‐ lerinin adlarının değiştirilmesi süreci sona ermek üzeredir. Şimdilik siyasi isimleri değiştirilmeyen birkaç yerleşim birimi bulunmaktadır. Örneğin, Nizami (Zengibasar), Avşar (Vedi), Haydarlı ve Hallavar (Kukark), Şamlık (Tumanyan (Allahverdi)) vb. Halihazırda diğer bir süreç de hidronimlerin (nehir, göl, kaynak vb.) ve oronimlerin (dağ, dere ova vb.) isimlerinin değiştirilmesi süreci sürüyor. Dikkat çeken bir nokta da, dışarıdan gelip Azerbaycanlıların yerleşim yerlerin‐ de yaşayan bazı Ermeniler hala bu bölgeleri eski isimleri ile bilmektedirler. Oykonimleri, hidronimleri, oronimleri yansı‐ tan bir takım spesifik sitelerde yerleştirilen haritalarda, ya‐ bancı turizm şirketlerinin sitelerinde, yol bulmak için basılan yayınlarda ve bazı sitelerde eski isimler korunuyor. Örneğin, www.astrolab.ru, www.travelpost.com, www.fallingrain.com sitelerinde modern Ermenistan Cumhuriyeti'nde mevcut olan, enlem ve boylamın gösteren binlerce toponime yansır, onların da mutlaka çoğunluğu Türk kökenli eski isimlerini korur. İREVAN ŞEHRİ 247 SONUÇ İster Rusya Çarlığı döneminde isterse de SSCB döne‐ minde İrevan şehrinin tarihi sahteleştirilmiştir. Bu dönemde yazılan eserlerde İrevan şehrinin Ermeni şehri olduğu kanıt‐ lanmağa çalışılmıştır. Diğer taraftan İrevan şehir Ermenistan SSC sınırları içinde olduğu için Azerbaycan SSC tarihçileri onun tarihi hakkında ciddi araştırmalar yapmamışlardır. Bu fırsatı değerlendiren Ermeni tarihçiler şehrin tarihini istedik‐ leri şekilde yazmıştır. Araştırmalar orta asır yapımı İrevan şehrinin Azerbaycan Türk kültürünün merkezlerinden biri olduğunu göstermektedir. Yalnız Azerbaycan Türklerinin yaşadığı bu kale şehir Çukur‐Seed Beylerbeyi ve İrevan Han‐ lığı döneminde sosial‐ekonomik olarak gelişmiştir. İrevan şehrinin Tebriz‐Erzurum ticaret yolu üzerinde olması da onun gelişmesine katkı sağlamıştır. Ermenilerin İrevan çevresinde yerleşmesi 1441 yılına denk gelmektedir. Karakoyunlu Sultanı Cahanşahın onayı ile Ermeni Kilisesi`nin Kilikya`dan Valarşabad köyü Üçmüezzin`e (Üçkilse) taşınması ile Ermenilerin bölgede yerleşim süreci başlamıştır. İrevan şehri ve çeversindeki hidronimlerin (nehir, göl, çeşme ve d), oronimlerin (dağ, dere, ova ve d), oykonimlerin (mahalle, sokak, köy, kasaba, şehir ve d) Azerbaycan Türkcesinde olması bu bölgenin Azerbaycan Türklerinin eski yerleşim yerlerinden olduğunu kanıtlamaktadır. İrevan şeh‐ rinde yapılan kazılar zamanı ortaya çıkan tarihi eserler ara‐ sında Ermeni eserleri bulunamamıştır. Avrupa ve Rusya`dan gelen gezgin ve araştırmacılar Jan Tavernye, Jan Şarden, Ceyms Morier, Morits fon Kotzebue, İvan Şopen, Dübua da Monpere, August fon Haksthauzen, NAZİM MUSTAFA 248 Praskovya Uvarova, Henri Linç, Nikolay Marr ve diğerleri zaman zaman İrevan`da bulunmuş ve kendi eserlerinde Han Sarayı ve onun aynalı salonu, yazlığı, kale ve şehirdeki cami‐ lerden, karvansaraylardan, havuz ve hamamlardan bahset‐ mişlerdir. Osmanlı ve Gacar İranı arasında stratejik bir konumda bulunan İrevan Kalesi`ni işgal etmek Rusya için XVIII yüzyılın başlarından itibaren önemli olmuştur. 23 yıl boyunca aralık‐ larla İrevan Kalesine saldıran Rus ordusu sonuçta 1 ekim 1827 tarihinde kaleyi işgal etmiştir. 1828 Türkmençay ve 1829 Edirne Anlaşmaları ile İrevan Hanlığı sınırlarına Erme‐ niler toplu şekilde göç ettirilmiştir. Bu göç bölgedeki etnik yapının değişiminin başlangıcı olmuştur. 1905‐1906 yılların‐ da İrevan şehrinde Azerbaycanlılara karşı yaşanan saldırılar‐ dan sonra şehirde etnik denge Ermenilerin leyhine değişmiş‐ tir. XX. yüzyılın başlarından itibaren İrevan şehrinde bulu‐ nan Azerbaycan Türk tarihi eserlerinin yok edilmesi süreci başlatılmıştır. Önce kale içindeki tarihi eserler yok edilmiştir. Sovyetler Birliği döneminde ise İrevan şehrinin yeniden ku‐ rulması aşamasında şehir merkezindeki Azerbaycan Türk eserleri yok edilmiştir. 1605‐1906 katliamları, 1918‐1920 soykırımı, 1948‐ 1953 ve 1988‐1989 zorunlu göçü İrevan şehrinde durumu tamamen Ermeniler leyhine değişmiştir. Azerbaycan Türkle‐ rine ait olan kültürel yapıları yok eden ve daha sonra şehir‐ den tamamen Azerbaycanlıların kovulmasını başaran Ermeni yönetimleri bugünlerde bütün kayıtlardan Azerbaycan izini silmeye çalışmaktadır. Yüklə 1,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|