Microsoft Word edebiyashar-30. 11. 16. doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
B U L U D X A N X Ə L İ L O V 14 yazmırlar: ...Çinlilər kimi bu sayaq üstdən aşağı yazmır- lar... Onlar ingilis xanımları kimi, səhifə boyu köndələ- ninə, səhifənin bir küncündən o biri küncünə yazırlar”. (Conatan Svift. Qulliverin səyahəti. Bakı, “Öndər nəş- riyyat”, 2004, s.73-74) Bunlar yazı sistemində məlum olan məsələlərdir. Ancaq indiyə qədər bu məsələnin fəlsəfəsi açıqlanmamışdır ki, nə üçün avropalılar soldan sağa, ərəblər sağdan sola, çinlilər üstdən aşağıya doğru yazırlar? Ancaq Conatan Svift liliputların ingilis xanımları kimi köndələninə, səhifənin bir küncündən o biri küncünə yazdıqlarını söyləməklə oxucunu düşündürür, sosial-siyasi mənzərə barədə gülüş yaradır. Conatan Svift yaxşılıq bilməyənlər, pislik edənlər barədə çox maraqlı fikir söyləyir. Həmin fikri o, “Qulli- verin səyahəti” əsərində liliputlar ölkəsinin simasında oxucuya belə çatdırır: “Liliputlarda yaxşılıq bilməmək cinayət sayılır. Liliputlar deyirlər: “Hətta yaxşılığını gördüyü bir adama da pislik etməyi bacaran şəxs yəqin ki, heç bir yaxşılıq görmədiyi bütün başqa adamları özünə düşmən bilir. Buna görə də belə adam ölümə layiqdir”. (Conatan Svift. Qulliverin səyahəti. Bakı, “Öndər nəşriyyat”, 2004, s.77) Buradan bir sıra suallar meydana çıxır ki, dünya durduqca insanlar bu suallara cavab axtarmalı olacaqdır. Niyə bir qrup insanlar yaxşılıq edir? Bəs niyə bir qrup insanlar yalnız pislik etməyi bacarırlar. Hətta yaxşılıq edənlərin yaxşılığı əvəzində onlara pislik edirlər. Bunların fəlsəfəsi nədir? Conatan Svift “Qulliverin səyahəti” əsərində lili- putlar ölkəsini Liliputustan adlandırır. Və onların əha- Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 15 lisi, oradakı heyvanlar, bitkilər barədə məlumat verir. O yazır: “Yerlilərin orta boyu altı düymədən azacıq uzun- dur. Bütün heyvan və bitkilərin də boyu buna tamamilə uyğundur: məsələn, orada at və öküzlərin boyu dörd və ya beş düymədən, qoyunlarınkı isə bir yarım düymədən uca olmaz. Qızları bizim sərçə boydadır. Xırda heyvanları, quşları və həşəratları isə mən, demək olar ki, gözlə seçə bilmirdim. Ancaq təbiət liliputların gözlərini ətraflarındakı şeylərə uyğun yaratmış və onlar ancaq yaxın məsafəni çox yaxşı görürlər. Onların gözlərinin itiliyinə bir misal göstərim: mən, bizim milçəkdən böyük olmayan bir torağayın tüklərini ütən bir aşpaza və gözə görünməyən iynənin gözünə ipək sap keçirən bir qıza tamaşa etməkdən böyük ləzzət apardım. Liliputus- tanda ən böyük ağac yeddi futdan hündür deyildir; mən böyük padşahlıq parkında olan ağacları nəzərdə tuturam. Mənim əlim bu ağacların təpəsinə güclə çatır- dı. Bütün başqa bitkilər də buna uyğun ölçüdədir, ancaq mən bunu hesablamağı oxucunun öz öhdəsinə buraxı- ram” (Conatan Svift. Qulliverin səyahəti. Bakı, “Öndər nəşriyyat”, 2004, s.72-73). Conatan Svift liliputlar ölkəsinin adamları, heyvanları, bitkiləri barədə oxucuda təsəvvür yaradır. Bununla da yazıçı gülüş, məhz məzəli və ağıllı gülüşlə cəmiyyətin eybəcərlikləri ilə mübarizə aparır. Dünyanın əhalisi, heyvanlar və bitkilər aləmi lazımi səviyyədə öyrənilərsə, görün nə qədər maraqlı mənzərə üzə çıxa bilər. Dünyanın qəribəliklərlə və qeyri-adiliklərlə zənginliyi bir daha öz təsdiqini tapar. Conatan Svift qanun, qayda, o cümlədən fırıldaqlar, B U L U D X A N X Ə L İ L O V 16 oğrular barədə də liliputlar ölkəsinin simasında məharət- lə yazır: “Bu imperatorluqda çox qəribə qanun və adət- lər var. Bu qanun və adətlər mənim əziz vətənimin qa- nun və qaydalarına tamamilə zidd olmasaydı, mən onları müdafiə edərdim. Ancaq arzu edərdim ki, bu qanun-qaydalara işdə də ciddi surətdə əməl edilsin. Hər şeydən əvvəl, xəbərçilər barədəki qanunu göstərim. Bütün dövlət cinayətlərinə görə burada adamları çox ağır cəzalandırırlar. Ancaq müttəhim məhkəmədə mü- qəssir olmadığını sübut edərsə, ona şər atmış adam tə- xirsiz olaraq rüsvayçılıqla edam edilir və safa çıxmış adamın xeyrinə olaraq vaxtını itirməsi, məruz qaldığı təhlükə, həbsxanada qaldığı müddətdə çəkdiyi məh- rumiyyətlər üçün və müdafiəyə sərf etdiyi bütün məxa- ric böhtançıdan cərimə kimi alınır. Bu cərimə həqiqi miqdardan dörd qat artıq olur. Şər atan adamın əmlakı cəriməyə kifayət etmədikdə, çatışmayan məbləğ dövlət xəzinəsindən verilir. Bundan əlavə, imperator azad edilmiş adamı öz lütfünün əlaməti olan bir ictimai ni- şanla mükafatlandırır. Onun günahsız olduğu bütün ölkədə elan edilir. Liliputlar fırıldaqçılığı oğurluqdan da ağır bir cinayət sayırlar. Buna görə də yalnız tək-tək hallarda ola bilər ki, fırıldaqçını ölümlə cəzalandırmasınlar. Onlar bu fikirdədirlər ki, adam müəyyən dərəcədə ehtiyatlı, sayıq və bir qədər də sağlam düşüncə sahibi olsa, öz malını oğrudan qoruya bilər; ancaq mahir fırıldaqçıdan qorun- maq mümkün deyildir. Onlarda bütün ticarət alver edən- lərin bir-birinə qarşılıqlı surətdə etibar etməsi əsasında Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 17 qurulmuşdur. Buna görə də qanun ticarət işlərində hər cür adamaldatma və hiylə işlətməyi ciddi surətdə təqib etməlidir. Belə olmasa, sədaqətli tacir həmişə zərərli çıxar, fırıldaqçı və hiyləgər adamlar isə bütün qazanca sahib olarlar. Bir dəfə mən padşahın hüzurunda bir cani üçün minnətçi olmuşdum. Onun təqsiri bundan ibarət idi ki, öz ağasının etibarnaməsi üzrə çoxlu miqdarda pul alıb mənimsəmiş və qaçmaq istəmişdi. Mən onun cəzasının yüngülləşdirilməsini xahiş edəndə, imperatora demiş- dim ki, burada yalnız etibardan pis istifadə məsələsi vardır. Müqəssiri müdafiə etmək üçün məhz onun cina- yətini ağırlaşdıran bir cəhəti, yəni etibara xəyanət etmə- yi mənim dəlil göstərməyim imperatoru son dərəcə təəccübləndirdi. Boynuma alıram ki, buna mən heç bir cavab verə bilmədim: sadəcə belə bir mülahizə söylə- dim ki, müxtəlif xalqların adətləri də müxtəlifdir. Bu zaman mən yaman pərt olmuşdum. Biz adətən mükafat və cəzanı dövlət maşınını hərəkətə gətirən başlıca yaylar hesab ediriksə də, ancaq bu qayda yalnız Liliputustanda ciddi bir surətdə yerinə yetirilir. Yeddi ay ərzində ölkənin adətlərinə doğru- dürüst əməl etdiyini sübut edən hər bir adam özü də orada müəyyən imtiyazlar almağa haqq qazanır. Dövlət vəsaitindən ona müəyyən pul mükafatı verilir. Bundan başqa o, snilpel, yəni qanunlara əməl edən adam rütbəsi qazanır. Bu rütbə onun familiyasına əlavə olunursa da, övladlarına keçmir. Mən liliputlara bizim ölkədə vətən- daşların qanunu gözləməsinin yalnız cəza qorxusu ilə Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|