110
Ədalət cavab verməmiş, zabit bıçağı ilə ağacı kəsib Ədalətə tərəf uza-
dırdı! Ağac kəsiləndə Ədalətdən odlu hıçqırıq çıxırdı. Özünü dəhşət almış,
gözləri böyümüş uşaq yerindəcə donub qalır və bilmirdi ki, nə etsin. Əlcəkli
zabit "səhvini" anlayıbmış kimi, ağacı böyrü üstə tutur, şərq adəti ilə ikiəlli,
peşkəş təqdim edən kimi bir vəziyyət alır və:
- Buyurun! - deyirdi.
Ədalət canavara tuş gəlmiş quzu kimi naçar nəzərlərlə aşağıdan yuxarı
zabitə baxırdı. Zabit badam şivini əlinə alıb, qızın çılpaq baldırlarına döyür,
qışqırırdı:
- Haydı, meymun balası!
Uşaq ağlayıb qaçanda əlcəkli zabit qəhqəhə çəkib durur, təpiyini yerə
vurub uşağı hədələyir, baxanlar gülüşürdülər.
Ədalət gözlərindən almaz yaşlar tökərək, başıaşağı dərəyə qaçırdı.
Yenicə göyərən çəmənləri, yoncalıqları ayaqlayaraq, kollardan, hasarlardan,
arxlardan ötərək, yaralı bir quş kimi çırpınaraq qaçırdı. O, birbaş şəhərə yol
almışdı, atasının dalınca gedirdi. Əlindəki badam şivini bərk-bərk tutub
ehtiyatla aparırdı. Aparırdı ki, atasına göstərsin, böyüklərə şikayət etsin.
Bu yerlər - bağçalar, kövşənlər körpə qızın həmişə oynadığı, çiçək
yığdığı, sünbül dəstələdiyi, quş yuvası axtardığı, quzu otardığı, çırpı
topladığı yerlər idi. İndi isə Ədalət heç nə düşünmürdü. Cənuba, uzaqda
ağaran qarlı dağlar arxasına, şəhər yoluna doğru üz tutaraq qaçırdı.
Anasından qalma köhnə başmaqlar çoxdan ayağından çıxmışdı. Soyuqda
gah qızaran, gah göyərən balaca ayaqları keyimiş kimi, nə daş, nə tikan, nə
palçıq hiss edirdi. Qız hərdən hıçqırığını boğaraq: "Atacan!" - deyə fəryad
edir, əlindəki ağaca baxırdı. Uşağı bu kökdə görən kəndlilər müşavirin
qorxusundan ona yanaşmasalar da, ağaclar arxasından haylayır, uşağı
saxlamaq istəyirdilər. Ədalət qulaq asmır, yoluna davam edirdi.
Bütün ümidləri puça çıxmış, müşavirin, mübaşirin, ərbabın, məh-
kəmələrin qapısından naümid olan, əl üzən Ağarza həmin bu axşam da
həmin yolla kəndə qayıdırdı. O buradan gedəndə cibində pul, əlində ərizə,
ürəyində ümid aparmışdı. Qayıdanda isə bunların hamısını itirmişdi. Ancaq
ürəyindən daş kimi asılan və get-gedə ağırlaşan bir intiqam hissi gətirmişdi.
111
Qəribədir, ürəyini ağrıdan bu hiss ona nələr deyir, nələr öyrədirdi? O,
uzun və qayım addımları ilə kəndə doğru yaxınlaşdıqca qəlbi tərpənir və
tərpəndikcə də sanki ondan çox sirlər soruşurdu: "Sən Kəmərlidə yenəmi
qalacaqsan! Yenədəmi müşavirlə üz-üzə gələcəksən? Bağça yerində dikələn
daş binalar sənə göz dağı deyilmi?" Sonra öz-özünə sual verirdi: "Əlimdən
nə gələr? Odur, göz qabağındadır. Neçələri həbsdə, sürgündə çürüyür. Bu
gəlmə zabitlər ərbaba köməyə gəliblər. Kəndlini soyub-talamağa gəliblər".
Ağarza fıkirləşirdi ki, olub keçəni yaddan çıxarsın, dağların döşünü bel,
kərki ilə qaraldıb bir-iki batman arpa səpməklə güzəran keçirsin, yeganə
balası Ədaləti böyüdüb başa çatdırsın. Görürdü ki, yox, o, müşavirin
zülmünü heç cürə unuda bilməyəcək. O görürdü ki, cəllad əli ilə kəsilib
atılan o igid badam ağacları qalxıb baş-başa veriblər, bir sirr kimi onun
qarşısında dayanıb sual edirlər, təkidlə soruşurlar: "Bizim günahımız nə idi?
Bizi bahara həsrət qoyanlardan sorğu-sual olacaqmı?"
Ağarza ürəyində onlara cavab verirdi: "Yox, ey mənim bərəkətli
ağaclarım, sizin qatilinizdən sorğu-sual edən olmadı. Mən şəhərdə qapı
qalmadı döydüm, məhkəmə qalmadı dəydim, oxum daşa dəydi..."
Ağarza bu sözü min bir nisgil və ürək ağrısı ilə deyirdi. Birdən başını
qaldırıb ucadan əlavə etdi: "Ancaq mənim oxum qurtarmamışdır. Mənim bir
oxum, bəlkə də axırıncı oxum lap hədəfə dəyməlidir. Şikayətdən haray yox
imiş. Mən öz gücümə güvənməliyəm!"
Onun bu sözlərini qabaqda gələn, titrəyərək, qorxaraq, kollara sığınaraq
gələn Ədaləti eşidirdi. Birdən:
- Atacan! - deyən Ədalətin səsi eşidildi.
Ağarza yuxu görürmüş kimi döyüküb dayandı, ətrafını dinlədi. Addım
səsləri yaxınlaşırdı. Uşaq səsi təkrar olundu: - Atacan!
- Qızım, Ədalət!
- Ay ata!
- Can, qızım, haradasan?
- Ata, səni axtarıram. Badam ağacımı da kəsdilər. Məni döydülər, ata!
Uşaq qaranlıqda özünü atasının qucağına atdı. Ağarza badam şivini
qızının əlindən alıb şəfəqdə ona baxdı, uşağın yalın ayaqlarını qoltuğunda
sıxdı. Xəcalətdən başını aşağı saldı. Axı o, qızına söz vermişdi: şəhərdən
belə qayıtmayacaq, hədiyyələri ilə Ədaləti sevindirəcəkdi.
112
Nəvazişli bir səslə qızına dediyi sözlər atanın qulağında təkrar səsləndi:
"Qızım, Allah qoysa, məhsulun alıcısı olsa, bu dəfə əlimə pul gəlsə, ərbabın
borcunu, xumsu, zəkatı çıxandan sonra, taxıldan artıq qalsa... sənə bir cüt
təzə başmaq alacağam, qotazlı başmaq. Lap onun özündən alacağam ki,
bayramda geyəsən!.."
Ağarza yoldan kənara çəkilib, böyük və soyuq bir daş üstündə oturdu.
Ədalət müşavirin adamlarından gördüklərini ağlaya-ağlaya, yanıqlı dildə
kəsmə-kəsmə danışdı.
Gözü təmiz yay göylərinin dərinliklərinə dikildiyi halda Ağarza
Ədalətin məsum, məzlum səsini bir fəryad kimi eşidirdi. Eşidir, ancaq
cavab vermirdi. O bilmirdi uşağına nə ilə və necə təsəlli versin. Onun gözü
şimalda parlayan və gur işığı ilə diqqətləri çəkən qızıl ulduza dikilmişdi.
Ata şəhadət barmağı ilə göstərərək, Ədalətə təsəlli verirdi:
- Görürsən, qızım! Biz o ulduzun dalınca getməliyik, onun işığı və gücü
bizə də nicat verəcəkdir. Qalx gedək!
Ata-bala əl-ələ verib qaranlıq çöllərdən parlaq şimal ulduzuna doğru yol
aldılar.
1953
GƏRƏK OLAR
Elə düşüb ki, qonşum işdən gələndə mən işə gedirəm. O, gündüzlər
işləyir, mən axşamlar. O, zavodların birində mühəndis, mən də məktəblərin
birində müəlliməm. Doğrudur, qonşuluğumuzun on beş ildən artıq tarixi
var, ancaq Mürsəllə yaxın əlaqəmiz, get-gəlimiz yoxdur. Demək olar ki,
bizim tanışlıq və ya dostluğumuz qonşuluqla başlanır və qonşuluqla bitir.
İlk dəfə mən onu müharibədən əvvəl küçəmizdəki on bir nömrəli evə
köçəndə görüb təbrik etmişəm. O da mənə ya qapıda rast gəlir, salamlaşır,
ya ümumşəhər yığıncaqlarında görüşüb əhvallaşırıq. Yaxın münasibətimiz
olmadığından bizim əhvallaşmağımız da dilucu və rəsmi olur. Söhbətimiz,
bir-biri ilə o qədər də maraqlanmayan, ancaq qəbul olunmuş nəzakət
qaydalarına riayət üçün edilən və qəlib şəklinə düşmüş müxtəsər və
mülayim sual-cavabdan ibarət olur:
- Salam!
- Əleykəssalam!
Dostları ilə paylaş: |