104
dinmirdi? Ağzındakı duanımı bitirmək niyyətində idi? Cındır içində batan
kəndlisinin üst-başınamı tamaşa edirdi? Ağarzanın halınamı acıyırdı, ya da
şikayətçini diqqətlə eşitməkmi istəyirdi? Ərbabın sükutu Ağarzaya bir qədər
də cürət verdi. O, başına gələni - amerikalı müşavirdən gördüyü zülmü
danışmaq istəyirdi ki, ərbab kağızı qatlayıb sahibinə qaytardı. Onun batıq
səsi eşidildi:
- Kişi, nəyə gəlmisən?
- Ağa, şikayətim var!
- Kənddəkiləri, mübaşiri qoyub bu əkin-tikin vaxtında bura niyə
gəlmisən?
- Ağa, mənə zülm eləyənin biri də mübaşir özüdür.
- Nə olub, yenə şikayət dəftərini açmısan?
Ağarza özünü tanıtmaq istədi:
- Ağa, kənd camaatı bilir, mən ömrümdə şikayətə gəlməmişəm.
Amma indi gör necə əlacım kəsilib ki, sizə başağrısı verirəm. Ağa,
mənim öz əlimlə əkib-becərdiyim badamlığı kəsirlər. Sizə pənah
gətirmişəm!
Ağarza çox şeylər danışmaq istəyirdi. Lakin araxçınlı kişi onun sözünü
kəsdi:
- Kişi, şükür eləmək əvəzinə şikayətə niyə gəlirsən?
Ağarzanı təəccüb götürdü. "Bu nədən yana danışır? Mən nə üçün şükür
eləməliyəm, niyə eləməliyəm?"
Ağarzaya elə gəldi ki, ərizə yaxşı yazılmayıb. Araxçınlı kişi onun
dediklərindən də bir şey eşitmədi. Güman etdi ki, bəlkə kişinin gözü pis
görür, qulağı ağır eşidir, qocalıqdan ola bilər, bir az qayımdan danışmaq
lazımdır.
Ağarza bir addım da irəli yeriyib, sözlərini ucadan təkrar edəndə,
araxçınlı kişi bir addım geri çəkildi və səsini ucaltdı.
- A kişi, qışqırığa salma, kar adam yoxdur burada! Deyirəm,
badamlığı kəsirlərsə, sənin xeyrinə kəsirlər.
Ağarza təəccübdən çiynini çəkdi, ona toxunan bir şeyi rədd edirmiş
kimi, əllərini qabağa tərəf açdı:
- Ağa, mənim çörək ağacımı kəsirlər, evim yıxılır. Evi yıxılan adam niyə
gərək şükür eləsin?
- Şükür elə ki, müşavirlər gəlib səni-məni qoruyurlar.
- Ağa, məni kimdən, nədən qoruyurlar?
105
- Necə nədən, kommunistlərdən! Bəli, başa düşməlisən ki, amerikalılar
bizim torpaqda təyyarə meydanı tikirlər ki, sabah kommunistlər sənin
başına bomba tökməsinlər.
- Ağa, mən kommunistləri dava vaxtı kəndimizdə görmüşəm.
Onlar kasıb-kusubun əlindən tutan adamlardır. Mən onlardan bir pislik
görməmişəm. Bomba-filan nə söhbətdir!..
Ağarza bunu dediyini gördü. Araxçınlı kişi irəli yeridi, təsbehi bir
kənara atıb, ağacı Ağarzanın əlindən almaq, onun başına çırpmaq istədi.
Ağarza əvvəl ərbabın niyyətini başa düşmədi. Onun ağaca əl atdığını
görəndə, yatıbmış kimi ayıldı. Ərbab ağzına gələn söyüşü deyib, nökərlərini
çağırdı.
-Qovun bu mürtəd oğlunu! - deyə bağırdı. - İtilsin, hansı cəhənnəmə
gedir-getsin! Mənim kəndimdə oturmasın! Gör nə qələt eləyir!
Təbliğat aparmağına bir bax! Ayağı çarıqlının biri! Ay çörək tutsun sizin
kimi nadürüstləri!..
Ağarza özünü qapıdan çölə atdı, birbaş onu ərbab yanına göndərən
həmyerlisi Mirzəməmmədin yanına getdi.
Mirzəməmməd də Ağarzanı danladı.
-Ay bədbəxt oğlu, - dedi, - bu yaşa çatmısan, ərbabla danışmağı da
bacarmırsan. Ərbab söz götürməz. Bilmirsən iki yoluq cücə ilə ağa yanına
getməzlər? Sən nə hesab eləyirsən! Hamı Mirzəməmməd olmaz ki, sənə
müftə ərizə yaza.
Ağarza yerlisi ilə razılaşmadı:
-Mirzəməmməd, axı, dostum, nə üçün elə deyirsən? Ərbab gərək özü
razı olmuya! Mən öz əlimin əməyi ilə əkdiyim ağacların bahasını istəyirəm.
Bu, fıtrə, sədəqə zad deyil. Qardaş, müşavirdi, amerikandı, ingilisdi, hər
kəsdi, ona yer lazımdır, ayrı torpaqdan götürsün! Köyşən doludur. Mənim
badamlığım olmasa, bu təyyarə yerə enə bilməz bəyəm! Onu görüm heç sağ
enməsin! Mahalda meydan qurtarmışdı ki, mənim bir tikə badamlığımı
kəsirlər?
Ağarza dostunun məsləhəti ilə təkrar kəndə qayıtdı. Deyirlər müşavirdən
kağız gətirsən, o kağızı dövlət bankına təqdim etsən, ziyanın bir payını
alarsan.
Müşavir doğrudan da ona bir kağız verdi. Təsdiq etdi ki, filan mahalda,
filan kənddə Ağarza Baba oğlunun otuz bir ağaclıq badamlığı, "Marşal
planı" əsasında kəsilib, müəyyən məqsəd üçün düzəldi.
106
Ağarzanın kənddə bu kağızı oxutmadığı savadlı qalmadı. Orada
yazılanların hamısı aydın idi. Her şey ona aydın idi. Ancaq "Marşal planı",
"marşallaşma" deyilən sözdən bir şey başa düşmürdü. Kağızı oxuyanlara
macal vermir, barmağını yazının həmin yerinə qoyub soruşurdu:
- O
nə sözdü qardaş? "Marşallaşma" - yəni kim barəsində yazır?
Mənə təəllüqü var o sözün, ya yox? Yəni o adam kimdir, görüm mənim
ağaclarımı kəsən adamdır, ya buna əmr verən, pul buraxan adamdır? O
kimdir?
Oxumuşlar qəzetdən, siyasətdən söhbət salıb çox söz deyirdilər. Ancaq
Ağarza daha da hirslənirdi:
- Qardaş, hər nə planı-filanı var aparsın şahla, vəzirlə danışsın.
Mənim ağaclarıma nə dəxli var axı! Plana düşür, qoy mülkədarların
xalvar-xalvar yerləri düşsün. Mənim canamaz boyda badamlığımı bilmirəm
kim plana salir axı!
Mirzəməmməd Ağarzanı başa salıb deyirdi:
- Ay rəhmətlik oglu bu "Marşal planı" o yandan – Amerikadan gəlir. Bir
bizim vətənə deyil, odur, türkə də, yunana da, ərəbə də gəlir.
Vergi-tövcü kimi bir şeydir. Əvvəllər İrana vəba gələrdi, taun, çəyirtkə
gələrdi. Indi də"Marşallaşma" gəlir, Amerika soldatı gəlir, çürük mal,
tısbağa yumurtası gəlir. Dünən bir kəndlinin cilovunda bir arıq at var idi,
üfürsəydin yıxılardı. Soruşdum ki: "Kəndli qardaş, at niyə bu kökə düşüb?”
Kəndli gülüb dedi: "Marşallaşıb". Belə yekə bir kəndin bağ-bağatını kəsib
tökürlər; soruşursan: bu nə həngamədir? Deyirlər: "Marşallaşırıq". Şəhər
küçələrində dilənçi əlindən keçmək olmur. Deyirsən:canım, bu nədir?
Deyirlər: səsini çıxarma, "marşallaşırıq!" Kəndlilər lüt, möhtac görəndə
deyirlər: "Sən "marşallaşıb" qurtarmısan!” Heç bir zəlzələ, sel, heç bir
səmum yeli kəndləri "marşallaşma” qədər yaman günə qoymamışdı...
Ağarza dostunun dediyindən nəticə çıxartdı:
- Yaxşı, qardaş nə vacib olub? Olmaz ki, "marşallaşmayaq?" İndi ki,
"marşallaşma” bizi bu kökə salır, gəlin "marşallaşmayaq"da!
Mirzəməmməd qəhqəhə çəkib güldü.
- Sən, - dedi, doğrudan da lap avam imişsən. Görünür, Kəmərli
dağlarının arasından kənarı görmürsən. Ay rəhmətlik oğlu, ölünü öz kefinə
qoysan, şıllaq atıb kəfəni yırtar. Sənin nə ixtiyarin var
"marşallaşmayasan?” Sən "marşallaşmayasan", bəs bu amerikan
zabitlərinin qazancı haradan gəlsin? Yeddi iqlim, yeddi dərya basa-
basa buraya əbəs yerə keçməyiblər axı! Yazıqsan, get, bəlkə müşavirdən bir
kağız ala bildin, bəlkə yerin bahasından bir az verdilər. Yenə qənimətdir,
lənət heçə?
Dostları ilə paylaş: |