Microsoft Word II cild -meruze metnlerin toplusu son2

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 

 

 

 

 

 

 

406

Tədqiqatçıların fikrinə görə, Əminə Səmiyə romanlarının Fatma Aliyənin romanlarından 

daha zəifdir. Elə müəllif özü də dövrün ədibləriylə yarışmaq niyyətində olmadığını və əsərlərində 

xətaların ola biləcəyini qeyd edir.  

Əminə Səmiyənin roman və hekayə janrında yazdığı əsərlərlə yanaşı publisistik əsərləri də 

mövcuddur. Yazıçının publisistik fəaliyyəti əsasən “ Xanımlara məxsus qəzet”lə bağlıdır.  

Əminə Səmiyə “Hürriyet Kokuları”əsərində 1908-1909 illərində Selanikdə müxtəlif 

qəzetlərdə siyasi və qadın problemləri ilə bağlı yazılarını cəmləşdirmişdir (4-15). 

Yazıçının fikrincə, qadına önəm verən millətlər ən üst səviyyəyə çatmış millətlərdir. Əminə 

Səmiyə qadının müasirləşməsiylə Osmanlı dövlətinin müasirləşməsini biri-birini tamamlayan 

ünsürlər kimi görmüş, qadını ailə və cəmiyyətin mərkəzinə qoymuşdur (4-23). 

Qadın mövzusunda yazılan əsərlərinin çoxluğu səbəbindən “feminist yazıçı” adlanan Əminə 

Səmiyənin əslində qadın məsələrinə dair fikirləri qərb feminizmindən çox fərqlənir. 

Nəticə.  Hər üç qadın yazıçı türk ədəbiyyatının ilk maarifpərvər qadınlarındandır. Eyni 

dövrdə yaşamaqla yanaşı, həm də eyni sosial fəaliyyətlər göstərmiş, həyatları boyunca  “qadınlıq 

məfkurəsi” uğrunda çalışmış və çox önəmli xidmətlər göstərmişlər. 

Yaradıcılıqlarında müraciət etdikləri mövzu baxımından da oxşarlıqlar vardır. Ailə, evlilik, 

qadın problemləri, konak həyatı, uşaq tərbiyəsi, qadının cəmiyyətdə rolu, təhsil kimi mövzular hər 

üç yazıçının yaradıcılığında olan ortaq mövzulardır. 

Qadın problemləri hər üç yazıçının yaradıcılığının ən əsas mövzularındandır. Qadınların 

savadlanması, inkişafı qarşısında dayanan ən böyük əngəl olan cahilliyin qarşısını almaq üçün 

təhsilin vacibliyini müdafiə edən yazıçılar əsərlərinin bir çoxunu bu istiqamətdə qələmə almışlar.  

Qadının cəmiyyətdə ən önəmli və ən məsuliyyətli işi analıqdır. Bu səbəbdən də anaların 

savadlanması cəmiyyət adına çox vacib məsələlərdəndir. Əsərlərində israrla anaların və uşaqların 

təhsil alması üzərində dayanan yazıçılar, bunun cəmiyyət adına nə qədər faydalı olacaqlarını əks 

etdirməyə çalışmışlar. 

Romanlarında Şərq və Qərb qadınlarının müqayisəsi də hər üç yazıçı yaradıcılığının ortaq 

xüsusiyyətlərindəndir. Şərq qadınlarını haqlarını öyrənərək müdafiə etməyə, elmə, təhsilə maraq 

göstərməyə, ictimai həyatda özlərini fərd kimi doğrultmağa çağırmışlar. 

Qeyd etdiyimiz kimi, Osmanlı konak həyatının təsviri hər üç yazıçı romanlarında 

mövcuddur. Məhz konak qadınlarının həyatını təsvir etməklə XIX əsr türk qadınının həyat tərzini, 

cəmiyyətdə qadına olan münasibəti göstərə bilmişlər. 

Romanlarının ortaq mövzularından biri də ailə və evlilik məsələrinin əks olunmasıdır. 

Yazıçılar evlilik məsələsində gənclərin azad düşünmələrini və azad seçim etmələrini istəyirlər. 

Onların fikrincə, cəmiyyətin ən kiçik dövlət modeli hesab olunan ailə həyatı gənclərin öz istəyi ilə 

azad seçim vasitəsilə qurularsa, belə ailələrin bünövrəsi də möhkəm olar. 

Hər üç qadın müəllif olduqca ağır bir dövrdə yaşamış və yaratmışlar. Ədəbiyyatın 

senzuranın yumruqları altında olduğu bir dövrdə qadın kimliyi ilə ortaya çıxıb yazmaq böyük 

cəsarət idi. Əsərlərinin forma və məzmun, ideya və bədii xüsusiyyətlərinin zəif və ya güclü 

olmağından asılı olmayaraq, bu yazıçıların qadınların savadlanması, inkişafı, cəmiyyətdə bir fərd 

olaraq özünü doğrultması uğrunda əvəzsiz xidmətləri olmuşdur. 

ƏDƏBIYYAT 

1.

  Ahmet Hamdi Tanpınar “19-cu Asır Türk Edebiyyat Tarihi”. İstanbul, Yapı Kredi 

Yayınları, 2006. 

2.

  Ayşe 

Çamkara 

“Zafer 

  Hanımın Aşk-ı Vatan Romanı Bağlamında Kadın” 

htm.edebiyyatokyanus.tr. 

3.

  Fatma Aliye Hanım “Muhadarat”, Bilge Kültür Sanat, 2015. 

4.

  Kadriye Kaymaz “İlk türk kadın yazarlarından Emine Semiye Hanım, hayatı ve eserleri”. 

Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2008.  

5.

  Zafer Hanım “Aşk-ı Vatan” Antik Türk Klassikleri, İstanbul, 2008. 

 

 

---

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 

 

 

 

 

 

 

407

Humay Mammadova 

The family and women's issues of the turkish female writers at the end of the 19th and 

at the beginning of the 20th century 

Summary 

At the of the 19th century as well as over the world, the political,  economical and cultural 

development  showed itself in Turkey. This development also affected to the woman’s world view 

and pushed  them  to be active in public life. 

Zafar Khanim ,Fatma Aliya and Amina Samiye were first female writers in the history  of 

Turkish literature. These writers lived not only in the same period, but also showed the same social 

activities and throughait their lives tried to highlight the women problems in their works 

Key words:  Fatma Aliya, Zahra khanim, Amina Samiya, the first woman writers 

 

 

 

 

 

Hüseyin Budak, Dr.Med 

Güsev, araştırmacı-yazar 

[e-mail] 

 

KAZAK HALK KAHRAMANI ZUVKA BATUR 

GİRİŞ 

Kazak halk liderlerinden biri 20.yüzyılın başlarında etkili olmuş olan Zuvka Batur 

Sabiytoğlu’dur.  19. Yüzyılın ikinci yarısnda Kazak yurdu batıda Rusya’nın doğuda ise Mançu Çin 

imparatorluğunun yönetimi altındaydı. Altay Kazakları 18.yy ortalarında Şamanizmden  İslamiyete 

geçmiştir. Bu bakımlardan  Zuvka Baturun hizmetleri çok önemlidir.  Günümüz Türk dünyasına da 

etkileri bulunan Zuvka Batur, 1866 da Kazakistan’ın Zaysan  şehrinde doğmuştur.  Zuvka, Altay 

bölgesinde göçer halkın liderliğine yükselmiş, zulme uğrayanların sığınağı olmuş ve kısa sürede 

çevresinde büyük halk kitlesi toplanmıştır. Onların problemlerine çözümler üretmiştir.  Zalim 

yöneticilere karşı durmuş, onlarla mücadele etmiştir. 1929 da Çin’liler  tarafından  başı kesilerek 

şehit edilmişdir.   Zuvka Batur bugünki Doğu Türkistan Sincan Uygur bölgesinde Kazak 

Türklerinin medeniyeti ve sosyal hayatı için büyük  önem  arzetmektedir. Babası Damolla Sabit 

efendiden iyi bir eğitim almıştır. Sabit Damolla Hive medreselerinde eğitim almıştır.  Zuvka 

Batur’un  büyük dedesi de danişmentlik seviyesine yükselmiş bir toplum yöneticisidir. Zuvka Batur  

halk içinde bulunmuş, eğitimle ilgilenmiştir.  Hayatın her yönüyle ilgilenmiştir.  Siyasetten de 

bigane kalmamıştır 

 Yiğitlik, adalet, özgürlük, eğitim gibi hususlarda  örnek olmuştur.  Medeniyet için bir ortak 

değer olan bu hususların uygulayıcısı olmuştur. Yakın dönemin  Köroğlu sayılabilecek bir şahıstır. 

Kahramanlığı halk arasında dilden dile anlatılagelmiştir.         

HAYATI: 

Zuvka Batur, Doğu Kazakistan’ın Savır yöresinde Zaysan ilçesine bağlı kırsal kesimde; 

babası Sabit ise, aynı bölgedeki Kalba Dağı eteklerinde dünyaya geldi.  Babası sabit Damolla 

üççüzden oluşan kazakların orta cinden abak-kerey boyundandır. Bu boyda 12 kabileden oluşur. 

Sabit damolla bunlardan en yüksek stsatüye sahip nokta aga olarak bilinen iyteli kabilesindedir. (4-

1) sabit kazanda mederselerde yatılı okumuş. Daha sonra Kazak yurdunukuzey doğusunda 

medserseler kurarak eğitimde bulunmuştur. Büyük dedelerinden Bukarbay Batur, Abılayhan’ın sağ 

kollarından Janıbek Batur’un cengâverlerindendi. Abyhan kazak birliğini kuran beydir. Diğer 

yandan anne tarafından soyu Hoca Ahmet Yesevi’ye dayanır. Bu nesilden gelenlere İşan adı verilir. 

Kazak Boy yapılanmasında “Koja” olarak adlandırılmıştır. Zuvka Batur, bu nesilden olan bir 

anneden dünyaya geldiği için de ilk oğullarına Hz. Ali’nin vasıflarından isimler vermişti. Koja’ların 

---