Microsoft Word II cild -meruze metnlerin toplusu son2

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 

 

 

 

 

 

 

410

(Ne zaman ki zalimler ortaya çıktıysa 

Yoksulları himayesine aldı 

Aç, biçare, yetim, dul her kim olursa; 

Zuvka’dan güç alıp, cesaretlendi.) 

* 

-Elderge qïın künder kelgen edi 

Er Zwqa elge köñil bölgen edi 

Sonaw bir zamandarda naşar bağıp 

Öktemmen jağalasıp jürgen edi. 

 

(Halkın başına zorlu günler gelmişti 

Yiğit Zuvka halka gönül bağlamıştı 

O eski günlerde mağdurlara baktı 

Müstebitlerle hep mücadele etti.) (1) 

   Bu kanlı katliamda 53 kişi şehit edildi. Çin askerleri onun başını kesip götürdü. Çok 

geçmeden halkın isyan etmesinden çekinen bölgesel hükümet, Zuvka Batur’un başını yakınlarına 

iade etti. Aradan bir sene geçtikten sonra Altay-Köktogay, Belkuduk’ta metfun bulunan kabri 

etrafına kurgan yapıldı. Günümüzde bu kurgan tarihi bir ziyaretliğe dönüştü.  

Zuvka Batur’un  torunun oğlu Kuddüs Çolpan şöyle anlatır:’Doğu Türkistan’ın Altay İli 

Sarsümbe İlçesindeki bu eski köprünün adı Kara Köprü dür. Daha sonra yıkılarak yenisi yapılmış. 

1927’de 200 Çin askeri tarafından büyükdedem Zuvka Baturun evi kuşatılarak şehit edildi ve başını 

kesip götürdüler. Sonra teşhir etmek için bu köprünün direklerine dedemin başını günlerce asılı 

bıraktılar. Zuvka Batur şehit edildikten 40 gün sonra “Kırkını” vereceği haftaya gelinir. Bedeni 

defnedilmişti, fakat başını Çin yetkililerinden  teslim alıp kabrine tevdi etmek gerekiyordu. Bunun 

üzerineZuvka Baturun yiğitleri yola çıkarlar. Yiğitler köprüye gelince asılı duran babalarının 

başını görünce bir türlü o köprüden geçemezler. Kimileri nöbetçi askerlere saldırı düzenleyelim  

der. Kimileri duygularına hakim olamayıp gözyaşı dökerler. Bunun üzerine Zuvka Batur’un sağ 

kolu olan Tölegetay Batur kimseye aldırış etmeden atına kamçı vurarak karşıya geçer. Diğerleri de 

onu takip etmek zorunda kalır. Çünkü Çinli yetkililerlerden ağasının başını teslim almak 

zorundadırlar. Bu anlaşmadaki tarihi konular bir yana duradursun; sonunda atamın başını alıp 

gelirler ve Kırkıncı Gün tekrar cenaze namazı kılınarak, kabrin baş tarafı kazılarak atamızın başı 

yerine tevdi edilir.’(’2) 

 Torunu iş arkadaşım Dr Esedullah Çetin’den aldığım bilgilere göre;  Geceleri sabaha kadar 

kuran okuduğu belirtiliyor. 16 yaşından 63 yaşına kadar ilim yaptı. 

Yaygın bilinen bir yaşanmış olay: Bir gün akrabadan  saygın bir misafir gelmiş, Misafir hoş 

karşılanmış. İkramlar vrilmiş. At eti ikram edilmiş.Zaman geçmiş ayrılacağı sırada atını beklemiş 

fakat cılız bir at getirmişler.  Misafirin semiz  atını ziyafet olarak vermiş, hem misafirler hem 

çeversinde bulanan fakir halk bu ikramı yemiş. Tabi bu önemli bir kıtlık   dönemdir. 1917- 25  kıtlık 

zamanlarıdır. 

AİLESİ: 

Zuvka Batur’un torunu iş arkadaşım Dr. Esedullah çetinden aldığım bilgi şöyledir;Dedemin  

Oğullarından en küçüğü babam  Savat Çetin’dir. Babası şehid edildiğinde 3 yaşındaymış. 

Dedem Zuvka Batıur’un  4.Eşi Dodi’den olan en küçük oğlu babam  Savat Çetin’dir. İstanbul 

Güneşli’de yaşamaktadır. Dedemin hayatta olan son oğludur.  Yaşı hayli ilerlemiştir. Annesi Dodi 

göç sırasında Himalaya dağlarında ölmüştür. 

 Eşleri.; Kızıke, dodi,Baktıbala,mıkıya  

Zuvka Batur’un Çocukları ve aldıkları soyadlar; 

 

Sultan şerifin çocukları…Koçyiğitler 

Siryazdan…………………Kaya, Güler 

Şahmerdan Hoca…….…Tımur, Özdemir 

Sadrazam 

---

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 

 

 

 

 

 

 

411

Şehadet…. 

Codin……………………...Tosun  

Cami……………….…Çolpan 

Savat……………………...Çetin 

Celil………………………..Çetin 

kemal 

İzzet………………………..Koçyiğit (Dr. Esedullah Çetin’den ) 

Halil….. 

Mevlit şerif….. adında 12 oğlu vardı. 

Kabura, asbura, peyza, zübeyde, Riyza, Rakiyme, hacer, Kamarya isminde 8 kızı vardır. 

HAKKINDA YAZILAN KİTAPLAR:                

Hayatı ve mücadelesi hakkında  yirminci yüzyılın sonlarında Urimçi’deki Kazak yazarlar 

tarafından kitaplar yazılmştır. Türkiye ve Azerbaycan Türkçesiyle beraber Çince, Rusça makale ve 

çeviriler yazıldı.  

Or Altay (Altay Kahramanı ) denilen Zuvka Batur hakkında yazılan  tarihi romanlardan  

biri;  Batırhan Kusbegin'in «Zuqa Batır» romanı

[3]

dır.1992 yılında Uumçide arap alfabesiyle 

kazakça olarak yayınlanmıştır. Düya kazakları konseyi tarafından 2002 senesinde yayınlandı. (4,10)   

İkincisi, Kazak edebiyatının en önemli yazarlarından, kırk beş yıl  Çin hapishanelerinde 

tutsak kalmış; Hacığumar Şabdanulı'nın «Pana» romanıdır. Pana romanı Doğu Türkistan’da 

yazılmıştır. Yazarı Kajıgumar Şabdanoğlu. 1988 ve 1989 yıllarında Urumçi hapislerinde yatarken 

yazılmıştır.2004 seenesnde Almaatıda yaınlanmıştır(.3-3) 

Bir de Zuvka Batur'un çocukları hakkında yazılan Bay Ahmet Cumabayulı'nın «Sagınış» 

romanında da bu yönde bilgiler vardır.  Baş kahraman Zuvka Baturdur. Roman 2004 yılında Dünya 

Kazakları konseyi tarafından Almatı’da yayınlanmıştır. Tulpırdın Tuyugı adlı kızy Baktıbayuli, ulan 

baturda 200 yılnda yanlanmıştır. Idıkhan Baturve Shinay Rahmetulinin  un Kolbastagan Kos batur 

adlı eseri 2000 yılında Bayan Olgıyda yaınlanmıştr. 

2000 yılında Moğolistan’ın Bayan-Ölgey kentinde doğumunun 130’uncu; şahadetinin ise, 

70’inci yılı dolayısıyla etkinlikler düzenlendi. Bbir caddeye adı verildi ve anıtı dikildi(.3-3) 

Kazakistan’da adına bir cami bulunmakadır. 

 

SONUÇ: 

2016 yılı boyunca torunlarından oluşan bir heyetin girişimleriyle Kazakistan, Türkiye, Çin 

ve Almanya gibi bir çok ülkede tanıtım toplantıları yapılmaktadır. Bu çalışmamızda doğumunun 

150 yılı sebebiyle yeterince tanınmayan, Türk Dünyasının bu yiğit liderini tanıtmayı amaçladık. 

  Zuvka Batur’un dini ilimleri bilmesi önemli bir husustur. Yeni islamla şereflemiş toplumun 

yerleşik düzene geçmesi ve sosyal hayata uyum sağlamsı açısından önemlidir. Babası ve dedesi ilim 

ehli kişilerdir. Bu özellik onun halkın önene çıkmasını sağlamıştır. Dini ilimler okutan bir 

medresenin hocalığını yapmıştır. Kadılık bu günki yargıç-hakimlik statüsüne çıkmıştır. Verdiği 

hükümleri uygulayan kolluk kuvvetleri olmuştur. Otorite boşluğu olan dönemde halkın ezilmesini 

önlemek için bu startejik bölgede halka önderlik etmiştir.  O zamanlar zulumlerda bulunan Ruslara, 

Moğallara ve Çin’li zalimlere karşı mücadele etmiştir.         Fakir fukranın okadar sığınağı olmuşki; 

‘Cebri  gördüğünde sen zuvkaya git ‘diye bir tabir oluşmuş.(1912) Haksızlıklara ve zulüme karşı 

durmuş ve cesareti ile mücedele vermiş sonunda başını vererek şehitlik mertebesine çıkmış halk 

kahramanıdır. 

KAYNAKLAR 

1.https://zuvkabatur.wordpress.com/2016/02/03/zuvka-batur-kimdir/edinme 12.8.2016 

2.http://turkbilimi.com/kara-kopru-ve-turkistan-cografyasinda-bir-kara-tarih-sayfasi-

kuddus-colpan.html edinme 12.08.2016 

3. Zuvka Batur’un 150.yıl anma etkinlikleri Program  broşürü, İstanbul, 2016 

4. Zuvka Batur’un 150.yıl anma etkinlikleri 1866-2016, ist 2016 

 

---