Microsoft Word İqtisadiyyat tam 5
Yüklə 5,33 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İqtisadi nəzəriyyə ECONOMICS 88
- İqtisadi nəzəriyyə ECONOMICS 89
İqtisadi nəzəriyyə ECONOMICS 88 E = ∆Q Q ∶ ∆P P = ∆Q ∙ P Q ∙ ∆P ∙ 100% Burada ∆Q – təklif olunan əmtəə-xidmətlərin səviyyəsindəki dəyişikliyi; Q – təklifin ilkin səviyyəsini; ∆P – qiymətin dəyişmiş səviyyəsini; P – qiymətin ilkin səviyyəsini; E – təklifin qiymətlə bağlı elastiklik səviyyəsini göstərir. Bu formuldan aydın olur ki, təklifin elastikliyi ilə tələbin elastikliyi arasında zahiri bir oxşarlıq vardır. Lakin bu yalnız zahiri xarakter daşıyır, mahiyyət etibarilə həmin formullar tamamilə fərqlidirlər. Təsadüfü deyilməmişdir ki, əgər hadisələrin təzahürü ilə onların mahiyyəti üst-üstə düşüb, eyni olsaydı, o zaman heç bir elmi axtarış və təhlilə ehtiyac qalmazdı. Bu mənada yuxarıdakı oxşarlıq və bənzəyişin mahiyyətinə diqqət yetirilsə, şübhəsiz fərq aydın olar. Həmin fərq isə bundan ibarətdir ki, ∆Q tələbin elastikliyi formulunda alıcı tərəfindən tələb olunan məhsulun dəyişkənliyi səviyyəsini göstərir. Təklifin elastikliyi formulunda isə ∆Q kəmiyyəti satıcı (istehsalçı) tərəfindən təklif olunan əmtəə və xidmətlərin həcm səviyyəsinin dəyişkənliyini göstərir. Təklifin həcmi və miqdarı ilk növbədə satışa çıxarılan məhsulların, habelə göstərilən xidmətlərin bazar qiymətlərindən asılıdır. Aydındır ki, başqa şərtlər dəyişməz qaldıqda qiymətlərin yüksək olması, istehsalçıları daha çox əmtəə-xidmətlər hazırlayıb bazara çıxarmağa həvəsləndirəcəkdir. Əksinə bazarda qiymətlərin aşağı düşməsi meyli, istehsalçıların gəlirlərini azaltdığından, təbiidir ki, onlar tədricən bazara daha az əmtəə- xidmətlər çıxarmaqda maraqlı olacaqlar. Belə bir asılılıq və qarşılıqlı təsir nəticəsində, qiymətlə bağlı təklifin elastiklik səviyyəsi müəyyənləşdirilir. Məhz bu əsasda hesablamaq mümkündür ki, konkret vaxt, zaman kəsiyində ayrı-ayrı məhsulların və xidmətlərin istehsalı, bazar qiymətlərinin dəyişməsinə nə dərəcədə həssasdırlar. Bazar qiymətlərində baş verən ucuzlaşma məhsulların istehsalını tədricən aşağı salırsa, yaxud bazarda qiymətlərin bahalaşması əmtəə-xidmətlərin həcminin artmasına səbəb olursa, deməli təklif elastikdir. Əksinə, bazara çıxarılan məhsulların həcminin sabitliyi şəraitində, bunların hər hansı bir qiymətə satışı təklifin qeyri-elastik olduğunu göstərir. Məsələn, özünün mövsüm ərzində yetişdirdiyi məhsulu (meyvə, taxıl, tütün) bazara çıxaran fermerin, nadir sənət əsərini hərraca çıxaran şirkətin; ata-baba mülkünü satan şəxsin təklifi, bunların satış qiymətindən asılı olmayaraq, qeyri-elastik xarakter daşıyacaqdır. Çünki, onların satışa çıxardıqları məhsul və obyektlərin kəmiyyəti (həcmi) sabitdir, dəyişməzdir. Əgər, müəyyən vaxt keçdikdən sonra fermerin mövsüm ərzində yetişdirdiyi məhsulun, nadir rəsm yaxud sənətkarlıq əsərinin qiyməti qalxıb-ensə də, bunların istehsalını qısa müddət ərzində təşkil etmək çətin, hətta mümkün olmadığından, təklif qeyri-elastikliyində qalacaqdır. Ona görə də elastiklik əyrisi, aşağıdakı sxemdə göstərilən kimi şaquli (vertikal) xətt vəziyyətində olacaqdır: P Q 0 İqtisadi nəzəriyyə ECONOMICS 89 Burada Q – təklif olunan məhsulu; P – qiyməti; Q – təklif olunan məhsulun konkret həcmini; P – ilkin qiyməti; P – sonrakı qiyməti; D – ilkin tələbi; D – sonrakı tələbi; S m – təklifi göstərəcəkdir. Təklifin elastiklik səviyyəsi eyni zamanda vaxt amilindən həlledici dərəcədə asılıdır. Yuxarıda göstərilən cari bazar müddəti dövründə (bəzən bu qısamüddətli dövr adlandırılır) təklif qeyri-elastikdir və onun əyrisi şaquli xətt boyuncadır. Buna səbəb vaxt məhdudluğu üzündən təklifin həcminin artırılmasının mümkün olmamasıdır. Lakin müəyyən vaxt keçdikdən sonra nisbi mənada qısa, orta, uzun zaman kəsiyində, bazarda yaranan tələb və qiymətlərin yüksəlməsi nəticəsində, istehsal-xidmət sahələrinin genişlənməsi, habelə təklifin artması qanunauyğun bir haldır. Sonrakı orta yaxud qısamüddətli və nisbətən daha uzunmüddətli dövr ərzində istehsalın intensivləşdirilməsi, habelə istehsal güclərinin genişləndirilməsi hesabına, təklifin həcminin xeyli artırılması mümkündür. Belə vəziyyətdə təklifin elastikliyi xeyli artacaq və təklif əyrisi əvvəlkindən fərqlənərək sağa doğru meyl edəcəkdir. Bunu aşağıdakı qrafik təsvirlərdən görmək olar. Tələb və təklifin elastikliyi məsələsi təkcə nəzəri deyil, eyni zamanda təsərrüfat fəaliyyəti üçün əməli əhəmiyyətə malikdir. Bazarda formalaşmış tələb və təklifin qiymət, habelə gəlirlə bağlı elastiklik səviyyəsi haqqında kifayət qədər məlumata malik olmadan ev təsərrüfatlarının, şirkətlərin, korporasiyaların işini səmərəli təşkil etmək, onların gələcək perspektivlərini müəyyənləşdirmək çətindir. Xüsusilə istehsalın inkişafı sayəsində, bazara çıxarılan məhsulların-xidmətlərin təklifinin artması, ilk növbədə əlavə xərclərlə bağlı olduğundan, müasir dövrdə iqtisad elmi və nəzəriyyəsinin aktual problemlərindən birinə çevrilmişdir. Ona görə tələb-təklifin istehsal, satış, qiymət, xərclər, gəlirlə bağlı məsələləri böyük maraq doğurur. Bu mənada təklifin elastikliyi göstərir ki, bazarda əmtəələrin-xidmətlərin qiymətlərinin bahalaşması meylindən əldə edilən gəlir, təklif olunan məhsulların istehsalını artırmaq üçün çəkilmiş xərclərdən çox olarsa təklif elastik, az olarsa qeyri-elastik sayılacaqdır. İqtisadi nəzəriyyədə təklifin elastikliyinin aşağıdakı müxtəlif variantları qrafik sxem şəklində belə təsvir olunur: P Q 0 Uzunmüddətli dövr P Q 0 Qısamüddətli (ortamüddətli) dövr Yüklə 5,33 Kb. Dostları ilə paylaş:
|