Microsoft Word Irevan-son redakte 05. 01. 2015. doc
Yüklə 2,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
147 mənim müəllim olduğumu biləndə çox sevindi. Çünki həmin ağır zamanlarda müəllimlər hərəsi bir tərəfə qaçmış, qəsəbədə dərs verən bir adam qalmamışdı. Tanrı məni sanki nemət göndərmişdi. Üstəlik, həkimin uşaqları təhsil baxımından geri qaldığından, mən onun üçün göydəndüşmə idim. Doktor yubanmadan mənim ayağım üçün dərman hazırlamağa başladı. Asissenti olmadığından o, əməliyyatı təkbaşına etməli oldu. Doktor ayaq barmaqlarımın arasını kəsib, məlhəm qoyaraq yaranı bağladı. Bir qədər keçəndən sonra mənim rəhbərliyim altında məktəb fəaliyyətə başladı... Təsis etdiyim bu qarışıq məktəbdə yerli uşaqların tərbiyə və təlimi ilə məşğul olurdum. Doktorun dörd oğlu, üstəgəl digər iki oğlan və bir qıza dərs deyirdim. Nəhayət, tarixin bir vərəqi də çevrildi və ermənilər həmin kəndə hücum edəndə mən doktorla birgə öz ata- baba yurduma – İrana qaçdım. Makuya tabe olan Ərəblər kəndinə gəlib çıxdım". 1 Qafqaz müsəlmanlarının beynəlxalq təşkilatlara müraciətləri Daşnaklar müsəlmanlara qarşı davamlı soyqırım aktları, istismarçı dövlətlərin cinayətkarları himayə etmələri Qafqaz müsəlmanlarını Qacarlar dövlətinə müraciət etməyə vadar etdi. Mənşur Gürgani bu barədə yazır: "1298-ci ilin ordubehişt ayının 10-da xeyli mü- səlmanın diri-diri torpağa basdırılması ilə nəticələnən erməni qətliamından sonra Naxçıvan əhalisi Qacarlar dövlətinin oradakı konsulluğu qarşısında toplaşıb, 1 Cabbar Baxçabanın öz əli ilə yazdığı tərcümeyi-haldan, səh. 34 148 dövləti şüarlarla öz qüvvələrindən istifadə etməyə çağırdılar. Bu nümayişlər bir neçə gün davam etdi. Ermənilərlə müsəlmanlar arasında sülh bağlanan- dan sonra ingilislər İrəvanı, Naxçıvanı, Ordubadı, Şəruru və daha bir neçə məntəqəni Ermənistana birləş- dirməyi qərara almışdılar. Lakin həmin məntəqələrin müsəlman əhalisi qəti şəkildə bunun əleyhinə çıxdı. Ancaq sonda ingilislərin köməyi ilə ermənilər həmin yerləri də işğal etdilər. Naxçıvan əhalisi tərəfindən yerli hökumətlərə, yerli qoşun komandirlərinə, o cümlədən bölgənin məsul şəxslərinə 12 teleqram ünvanladı. Tanınmış və nüfuzlu şəxslər isə Qacarlar dövlətinə, şaha, xarici ölkələrin sə- firlərinə, Amerika prezidentinə, Beynəlxalq Sülh Təş- kilatına və s. teleqramlar göndərərək, qonşu müsəlman dövlətinə birləşmək istədiklərini bəyan etdilər. Onlar bu teleqramlarda müsəlman olduqlarını, 92 il öncə zorla Rusiyaya birləşdiklərini yazırdılar. Bu zaman qoşun komandiri Kəlbəli xandan, hökumət başçısı Sultanovdan, qərargah rəisi Hacı Hüseynəli Qurbanov- dan və Milli Şuranın nüfuzlu üzvlərindən ibarət Nax- çıvanda Müvəqqəti Hökumətin təşkil olunmasını xahiş etdilər. Təşgil olunmuş hökumət dərhal bir qətnamə qəbul etdi. Qətnamədə Naxçıvanda təşkil olunmuş Müvəqqəti Hökumətin Qacarlar dövlətinə tabe olduğu bildirilir və yerli əhali həmin dövlətin təbəəsi kimi təqdim olunurdu. Adı çəkilən hökumət tezliklə Şeyx Əbdülcabbar Bektaşdan, Mehdiqulu xan Diyarbəkri- dən, Hacı Seyid Bağır Heydərzadədən və Hüseynağa Novruzzadədən ibarət heyət yaradıb, Təbrizə ezam etdi. Heyət üzvlərinin səlahiyyətləri onlara verilmiş etibarnamə ilə müəyyən olunmuşdu. Nümayəndə he- yəti çox təmtəraqlı üslubda yazılmış məktubu vəliəhdə 149 çatdırmalı idi. Həmin məktubda deyilirdi ki, biz türklər 92 il öncə zorla Arazın o sahilindəki qan qardaşları- mızdan ayrı salınmışıq. Xahiş edirik ki, bizim çoxdan- kı arzumuza – birləşmək istəyimizə diqqətlə yanaşası- nız. Nümayəndə heyəti ordubehişt ayının əvvəllərində Təbrizə gəlib çıxdı. Onlar buradakı ingilis nümayən- dəliyinə belə bir tələbnamə ilə müraciət etdilər: "Əgər ingilislər ermənilər üçün dövlət yaratmaq istəyirlərsə, bunu ermənilər yaşayan ərazilərdə yaratsınlar. Hətta bir nəfər belə erməni yaşamayan müsəlman torpaq- larında erməni dövləti qurula bilməz. İngilis dövləti naxçıvanlıların bu tələbini Sülh Konfransının gündəliyinə saldı. Təbrizdə isə qısa danışıqlardan sonra Qacarlar dövləti Naxçıvana gön- dərmək üçün bir nümayəndə heyəti hazırladı. Əli Heyət həmin heyətin başçısı təyin olundu. Üstəlik, Müsəddiq Divan adlı bir şəxs də Naxçıvanda Qacarlar dövlətinin rəsmi nümayəndəsi idi. Lakin ingilislər bu torpaqların İrana qaytarılmasının əleyhinə idilər. Onlar İranın bu məsələdə təkid edəcəyi halda, mübahisəli Bəlucistan məsələsini qaldıracaqlarını bildirdilər. Təbrizdə ermənilərin nümayəndəsi olan Nersin adlı şəxs də prosesləri pozmağa çalışırdı. Nəhayət, Sülh Konfransında Naxçıvanın İrana bir- ləşməsinə imkan verilmədi". 1 Vəliəhdin dəftərxana müdiri Mokərrəmülmülk Naxçıvan camaatının vəliəhdə göndərdiyi teleqrafı Da- xili İşlər Nazirliyinin adından yaydı. Bu informasi- yadan sonra Xoy əhli ayağa qalxaraq Naxçıvana kö- mək etmək və təcavüzkar erməniləri cəzalandırmaq 1 Mənşur Gürgani. Rusiya və İngiltərənin İranda rəqabəti, səh. 80 150 üçün hazırlığa başladı. Lakin onların qarşısı alındı. Dövlət nümayəndələri tezliklə Naxçıvana kömək et- mək barədə rəsmi qərar qəbul edəcəklərini vəd etdilər. Naxçıvan camaatı adından Təbrizdən Tehrana göndərilən teleqrafın mətnini qısa ixtisarla dərc edirik: "316 nömrəli teleqraf. Təbrizdən Tehrana. Göndərilmə tarixi 23, çatma tarixi 24 qaus. Təcili və dövlət əhəmiyyətli. Daxili İşlər Nazirliyinin yüksək məqam sahibinin mübarək hüzuruna (Allah onun ömrünü uzun etsin!) Naxçıvan əhalisindən. Erməni əsgərləri məskunlaşdır- ma adı ilə öz mühacirlərini İrəvandan bizim tərəflərə və yaxın məntəqələrə gətirirlər. Onlar müsəlmanlar yaşayan məntəqələrə çatan kimi qətl-qarət törədir və azərbaycanlıları tərk-silah edirlər. Müsəlmanların əleyhinə olan bu əməllər onları özlərini müdafiə etmə- yə və müqavimət göstərməyə məcbur edir. Biz Naxçı- van müsəlmanlarının həzrəti-valadan xahişi budur ki, bizim məmləkətin siyasi müqəddəratını tezliklə həll etsin və bizlərə öz təbəəliyimizə qayıtmaq vaxtını mə- lum eləsin. Əgər üç gün müddətində bizlərin siyasi mü- qəddəratı müəyyən olunmasa və böyük dövlətlərdən [?] nümayəndə heyəti gəlib çatmasa, bu yerlərin müsə- lmanları tamamilə məhv olacaq və sonda bu məsələnin təhlükəli və pis nəticəsi İran məmləkətinə də sirayət edəcək. İnanırıq ki, bu yerin məzlum müsəlmanlarının halından böyük dövlətlər ittifaqını [Antanta nəzərdə tutulur] məlumatlandıracaq və nəticəsini bizlərə bildi- rəcəksiniz. Əgər həqiqətən rəyasət aləmində bu yerin müsəlmanları edama məhkumdurlarsa, onda heç bir sözümüz yoxdur. Yox, əgər bizlərin həyat və yaşamaq haqqımız varsa, onda açıq-aydın ərz edirik ki, Amerika Yüklə 2,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|