_______________
Milli Kitabxana
________________
241
_______________
Milli Kitabxana
________________
242
107
Təblini çaldıqca təbilçi yeyin,
Qızışdı havası soyuq gecənin.
Naümid olanda o qara qarğa
Ağ xoruz başladı xoş dil açmağa.
Çıxdı Rum taxtına İskəndər erkən,
Dili od, dimağı mumdu deyəsən.
Təblini çaldıqca təbilçi: - Günəş doğduqca...
Qara qarğa - qaranlıq gecə, ağ xoruz - gündüz deməkdir. İkinci beytin birinci
misrasının mənası: gece keçdi, səhər açıldı, dan yeri ağardı.
İkinci beytin ikinci misrasının mənası: İskəndərin dili kəsərli, ağlı isə elmi,
fəlsəfəni mənimsəmək üçün hər nəqşi asanlıqla qəbul edən mum kimi yumşaq
idi.
108
Bir küpün içində gizləndi bir gün.
Axtardı səsini bu yeddi küpün.
Əflatun bir küpün içinə girib yeddi fələyin, kainatın səsini axtardı.
109
Ərğənun təkmilə yetdiyi zaman
Süni ud çox yaxşı oldu xam uddan.
Ərğənün zahirən pianoya bənzəyən bir musiqi alətidir. Ud həm simli musiqi
aləti, həm də Hindistanda bitən və yanarkan xoş qoxu verən ağac adıdır. İkinci
misrada süni ud - musiqi alətinə, xam ud isə ağaca işarədir.
Yəni çalman musiqi dinləyənləri çox ruhlandırır. Bunun təsiri yanan xoş
qoxulu udun təsirindən daha yaxşı idi.
110
Bu
xəbər bürüdü bütün cahanı
Ki, yaqut paylayır o yaqut kanı.
Yaqut kanı sözlərində elm və hikmət sahibi olan Əflatun nəzərdə tutulur.
Yəni hər tərəfə xəbər yayıldı ki, Əflatun gözəl musiqi aləti yaratmışdır.
111
Şahın sarayına çatdı bu xəbər
Ki, Zöhrə Harutla bəhsə giriblər.
Harut əfsanəvi sehirbazdır. Güya o, Zöhrə ulduzuna aşiq imiş və ona çatmaq
üçün mahir cadugər olmuşdur. Burada Əflatun adamı sehirləyən musiqi aləti
yaratdığı üçün Haruta bənzədilir. Zöhrə də əsatirdə göyün musiqiçisi sayılır.
Yəni saraya xəbər çatdı ki, Əflatun Harut kimi Zöhrə ilə çalğı meydanında
deyişməkdədir.
112
Birinci
havanı çalanda yenə
Baş qoyub yatdılar Məndəl xəttinə.
Məndəl xətti - sehirbazların və cadugərlərin öz dövrələrinə çəkdikləri tilsimli
xəttə deyilir.
_______________
Milli Kitabxana
________________
243
Yəni musiqi o qədər təsirli idi ki, dinləyənlər sehirlənmiş kimi bihuş
olmuşdular.
113
Qayıdıb üzüklə qurdu min kələk.
Necə ki, ulduzla oynayır fələk.
Fələk göydəki ulduzlarla cürbəcür hadisələr törətdiyi kimi çoban da
barmağındakı üzüyün qaşını oynatmaqla min kələk qururdu.
114
Bəlkə ilham alıb sazın telindən,
Ruma ipək həşyə nəqş eləyim mən.
Bəlkə bu ipək telli sazın musiqisi ilə ilhama gələrək Rum tarixini, ipəyini
gözəl naxışlarla bəzəyim, İskəndər Rumi haqqında gözəl bir əsər yazım.
115
Bir
də ki, xəbər vər, qoy gəlsin Sokrat,
Tərkibdə, ixlatda o böyuk ustad.
Tərkib və ixlat sözləri köhnə elmi istilahlardır . İxlat - qədim nəzəriyyəyə
görə orqanizmdə olan dörd ünsürdür: qan, səfra, qara öd və bəlğəm. Tərkib - bu
ünsürlərin birləşmə qayda və nisbətləridir.
Beytdə Sokrat bu əməliyyatın böyük bilicisi kimi göstərilir.
116
İnsanın belə bir xasiyyəti var:
İraq gəzənləri çox yada salar.
İraq gəzən sözləri ilə Sokrat nəzərdə tutulur.
117
Getməmək üçün də vardır çox dəlil,
Hara oynamağa gedib Cəbrail?
Sokrat özünü Cəbrail ilə müqayisə edib. Cəbrail kimi hər kiçik iş üçün
yerindən tərpənməməyi, ağır oturub-durmağı özünə layiq bilir.
118
Səhnənin gümbəzi düz olsa əgər,
Köklənməmiş tel də gözəl səslənər.
Evin sahibi (İskəndərə işarədir) düz adam olsa, evindən çıxan söhbət də xoş
olar.
119
O,
dürr
süfrəsindən örtüyü açdı,
Şahın ətəyinə dürr-gövhər saçdı.
Xidmətçi Sokratın dəyərli, hakimanə sözlərini açıb İskəndərə söylədi.
120
Ancaq
bu
süfrədən doymayır gözün.
Süfrə sözü burada dünyanın mal-dövləti mənasında işlənmişdir.
121
Sokrat verdi ona gümüştək cavab,
Dedi ki: "Qulağa tökülməz simab!"
Simab - civə. Yəni Sokrat ona gümüş kimi parlaq və təmiz cavab verərək
dedi ki, qəflət civəsini üz qulağından çıxart, bu haqq sözü eşit.
122
Dəmiri aynatək parladan insan
Pası silməlidir öz vicdanından.
Özgələrə tərbiyə verən özü mənən təmiz, yüksək olmalıdır.
_______________
Milli Kitabxana
________________
244
_______________
Milli Kitabxana
________________
245
123
Olmaz
hər zəncidən bir Xacə Müqbil.
Xacə Müqbil - Hüseyn Cavid "Xəyyam" pyesində buna Xacə Nizam deyir.
Məşhur "Siyasətnamə" kitabının müəllifi Nizamülmülkdür. Bu bir çox dillərə, o
cümlədən Azərbaycan dilinə Rəhim Sultanov tərəfindən tərcümə edilmişdir.
Səlcuq padşahlarından Alp Arslanla oğlu Məlikşahın baş vəziri olmuşdur.
124
Qara
olsan
əgər, söyüd kimi yan,
Zəncinin dişini odur ağardan.
Zəncilər dişlərini söyüd kömürü ilə yuyarlarmış.
125
Dirilik suyunu Zülmatda sanan
Alimlər o hökmü çıxarıb burdan.
Əsatirə görə, dirilik suyu Zülmatda, yəni qaranlıq dünyadadır. Nizami demək
istəyir ki, qara zəncidə işıqlı, fərəhli rah olduğunu görən alimlər dirilik suyunun
qaranlıqda, Zülmatda olduğunu düşünmüşlər.
Bundan o zamankı fəlsəfi əqidəyə görə, "həqiqət qaranlıqdadır" nəticəsini də
çıxarmaq olar.
126
Bir idrak nurani olarsa əgər,
Bu tutqun günbəzə qalxıb yüksələr.
İdrak işıqlı, güclü olarsa, əlçatmaz göyləri də dərk edə bilər.
127
Günəşin nuruna yedəkçi ol sən,
Səni tərk etsə də düşmə ümiddən.
Günəşin nuru - həqiqət, doğruluq.
Yəni sən həmişə həqiqətdən, doğruluqdan yapış. O səni bir müddət tərk etsə
də, ümidsiz olma. Burada Nizami həqiqət və mərifət günəşini kəcavədə gedən bir
gözələ bənzədir.
128
İndi sən bir düşün, nə dərgahdasan,
Gör necə, hansı bir seyrəngahdasan?
Nizami Sokratın dili ilə padşahın sarayını elm və mərifət rütbəsi ilə müqayisə
edir və elmi, mərifəti daha yüksək tutur.
129
Bilik
ayinilə İskəndər yenə
Çıxdı öz möhtəşəm şahlıq təxtinə.
Bilik ayini ifadəsində İskəndərin təşkil etdiyi elmi məclislər nəzərdə tutulur.
130
Eşitcək buyurdu ona İskəndər
Ki, muği Günəşə tez yetirsinlər.
Muğ - atəşpərəstə, Günəş - şaha işarədir.
131
Ədəblə, ərkanla o muğ eyildi,
Atəşin önünə təzimlə gəldi.
Atəş sözündə İskəndər nəzərdə tutulur. Məlumdur ki, atəşpərəstlər -muğlar
oda sitayiş edirlər.
Dostları ilə paylaş: |