Microsoft Word kitab konfrans son
Yüklə 5,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
99
FoR (ing. “üçün” önqoşması) – BəRaye (fars.) ToT (rus.- “o” işarə əvəzliyi) – To (ing. – Yönlük hal önqoşmaşı) – k To-mu (ona doğru) To (ing. məsdər önqoşması: To sit) – T` (rus. – məsdər şəkilçisi: – sideT`) = oturmaq NaD (rus. ) – Na (rus. ) – oN (ing.) – üzərində, səthində, -da 2 DəR (fars.- Yerlik hal önqoşması) – -da 2 (Azərb. -Yerlik hal şəkilçisi ) Kök samitlərinin ixtisarı şəkilçilərin yaranmasına səbəb olur. Lakin sınmış söz qəlpəsi olan şəkilçiləri əzəli kök samitlərini bərpa etməklə söz şəklinə salmaq və ya tərsinə – sözün şəkilşiləşməsini izləmək olar : ZaD (rus. - arxa) – Za(rus. – önqoşma – “arxada”) NoT(ing- yox inkar ədatı ) –NeT (rus)- No (ing- feili inkar edir) – Ne (rus –ad və feilləri inkar edir) – Ni (rus – adları inkar edir) - Nə xeyr (fars –yox, xeyr) – -Ma 2 (Azərb.- feillərin inkar şəkilçisi) – Mə (ərəb d- də keçmiş zaman feillərinin inkar şəkilçisi) –-Lə (ərəb d-də ind.zam.inkar şəkilçisi, həmçinin “yox”ədatı) – No (rus. qarşılıqlıığı bildirir: - amma), Çe (erm. -yox) VıXoD (rus.) /eXiT (ing.)/ = çıxış – eX [eKS](ing. –keçmiş) – əZ (fars.- Çıxışlıq hal önqoşması) – iZ (rus. Çıxışlıq hal önqoşması) – -dan 2 )
iN(ing. – içində) DeLat`(rus. – etmək) – Do (ing. – to do – etmək) İnsanın düşüncə - fantaziyasını inkişaf etdirən fərziyyələrdir ki, onlardan hansı öz təsdiqini tapırsa, o zaman elmiləşir. Səmavi kitablardan danışanda deyirlər ki, ərəb dili Allahın dilidir . Nəzərə alaq ki, yəhudilərdə də belə bir fikir var. RəBbin adının kök samitləri ilə tutuşdurma aşağıdakı nəticəni verir: RəB – əRəB – iBRi – iVRit (rus.) – yeVRey(rus.) Burada kök samitləri həm də əRəB və iBRi dili daşıyıcılarının köklərinin eyni olduğunu göstərir. Belə bir müqayisə sələf və xələflər arasında ediləndə də düz çıxır: LaTıN – iTaLyaN Türk xalqlarının adlarında da bu aydınca görünür: TəRəKəmə (TəRK etmə), – TüRK – TRuXmen – eTRusK ... KuTlu (türk. – mübarək) – KuTsal (türk. – müqəddəs ) –KüTS (türk.) = QüDS (ərəb.) – GoD (ing. - Allah) – GooD (ing. – yaxşı) –XoDa (fars.) Vaxtilə dinlərin bir-birinə qarşı tolerant olmayan münasibətindən irəli gələn əsas etibarilə zidmənalı sözlər də vardır: XuDa (fars -Allah) – XuDo (rus. - pis) PaK (fars - təmiz) – PaKost`(rus - murdarçılıq) SaRaY (rus - tövlə ) iVRiT (rus.–ibri dili) – iFRiT(ə) (ərəb.- çoxbilmiş şər qüvvə) Bir sıra dillərdə qüdrətli Roma İmperiyasını lərzəyə salmış hun cahangirinin adı bir neçə cür yazılır: Attilla, Atilla, Attila, Atila. Onun türkmənşəli adının mənası ilə bağlı dörd fərziyyə mövcuddur: 1) aTiL= iTiLdən (indiki Volqadan) gəlmə 2) aTlı (aDlı-sanlı), 3) aTlı, 4) aTTa =aTa =baş(çı). Tarixi faktlar təsdiqləyir ki, o, at belində savaşan , saçı at teli kimi oynaşan uzunsaçlı bir gənc sərkərdə olub.Görəsən həqiqətdə onun adı nə bildirir? Cavab belə çıxır: At + telli Universal tədqiqatçı Əliheydər Məmmədova görə, kəlağayı naxışı örpək üstündə rənglənmiş iki kəl ayağının bu taya , o taya düşmüş izindən əmələ gəlir və bu tayda qalan hissə buta adlanır. Onun oğuzlarla bağlı digər fərziyyəsi də maraq doğurur: Ağ irqlilər başqalarına sarı, qara,qırmızı dərili deyirsə, başqa irqdən olanlar da hindular kimi ağ irqi rəngiqaçqıın və s.cür adlandırırlar. Oğuzların bənizi açıq olduğundan onlara ağüz(lü) deyiblər. Məsələn, ruslar oğuzlara həm deyiliş, həm də yazılışda aquzı adlandırırlar. Mərhum akademik Tofiq Hacıyevin sözü ilə desək,türk dünyasının ana kitabı hesab olunan “Kitabi- Dədə Qorqud”un adına gəldikdə qəribə düşüncə assosiasiyası ilə rastlaşmış oluruq. Dədı Qorqudun adı ilə bağlı bir neçə fərziyyə vardır. Lakin türkcə onun adına (Dede Korkut) fikir verdikdə bir qədər dərin təhlil etmək lazım gəlir... Dastandan göründüyü kimi, Dədə bir el ağsaqqalı kimi xeyirdə, şərdə daim böyüklük etmiş, cavanlara öyüd-nəsihət vermişdir. Təbii ki, hər bir öyüddə “ehtiyat igidin yaraşığıdır” mövqeyindın yanaşdıqda, nədənsə çəkindirmə, yaxşı mənada qorxutma elementi gizlənir. Deməli, Oğuz elinə atalıq edən Dədə xalqını qada –bəladan qorumaq məqsədilə onu ehtiyat naminə qorxudur. Belə çıxır ki, Dədə Qorqud öyüd verən, qorxudan ata olduğu üçün Dədə Qorqud ( = Qorxud) türk təbirincə deyilsə, Dede Korkut olur.
100
Həmişə işlətdiyimiz ifadələr düşüncəmizə avtomatik yazılır. Lakin məlum olur ki, həmin ifadələr kalka, tərcümə səciyyəlidir. Deyirlər ki, riyaziyyat biliklərin anasıdır.Həmin cümlə əslində matematika sözünün içindədir: MaTem-a-tika (rus. -mat`= ana) + tika (yunan.– bilik) zahirən söz, daxilən mürəkkəb söz formasında donuq cümlədir Matematika (Riyaziyyat) biliklərin anasıdır (ana bilik) ifadəsinin tərcüməsidir. Keçənə güzəşt deyiblər də tərcümədir.(fars.–qozəşt = keçdi) Su həyatdır.– Akva est vita.(latın dilindən kalka cümlə) Sezmədiyimiz halda, digər tipli söz içində cümlələrə rast gələ bilərik: oXoTa (rus.) = oX + aT (qədimdə oxla ovlayırdılar) PLaTa (rus.) = PuL+aT (ödəniş) VoRoNa (rus.) = VoR (oğru) + oNa = O, oğrudur. VoRoBeY(rus.) = VoR (oğru) + BeY (vur) = Oğrunu vur. Hər bir xalq hər şeyi dünyagörüşünə əsasən adlandırır. Görəsən, bizim, türklərin əcdadları rəngləri nəyə oxşadıb fərqləndiriblər? Ağ – Uca DaĞın başı soyuq olduğundan orada hətta yayda qar olur. Çox güman ki, həmin ağlıq dağ sözünün özündən törənmiş, d səsi eliziyaya uğramışdır. bir sıra türk dillərində Elə dağ sözündə hətta son samit düşmüş, sonucda Tau, AlaTau və ya AlTaY sözündəki kimi Ğ başqa Y samiti ilə əvəz olunmuşdur. Qara – KaRa (türk dilində bu söz çoxmənalıdır. Onlardan biri də toRpaQ (topRaK) mənasındadır). Türklər Türk Kara Kuvvetləri dedikdə, QuRu qoşun növünü nəzərdə tutur. QaRa – torpaq, QuRu ərazi rəngidir. Maraqlıdır ki, həmin bu samitlər neQR sözünün karkasına daxildir. Sarı – (sinəsi sarı rəngdə olan vəhşi SaR quşu) Deməli, SaRı = sar rəngdə olan dedikdə, bu söz quruluşca düzəltmə olur. Qırmızı – QıRmıZ böcəyi (Ondan qırmızı rəng əldə olunub) – QıRMıZı həmin böcəyinin rəngi(nə bənzər) mənasında işlənərək, düzəltmə sufət olur. Mavi – Main (ibri) – Mə-un (ərəb) = su (su şəffaf olduğundan ya göyün, ya da dibindəkinin rəngini göstərir. Əsasən işıqlı vaxtda göyin açıq-göy, yəni mavi rəngini özündə əks etdirir) Abı – ab (fars. - su) – mavi sözünə sinonim olub, onun özəlliyini daşıyır. Bu söz də əslində quruluşuna görə düzəltmədir. Göy – göyə işarə kimi tündləşmiş səma rəngini əks etdirir. Yaşıl –yaş, nəm,sulu olan bitkilərin əsas rəngi, yəni yaş+olanın rəngi Tarixi mənbələrə görə, qədim türklər ucaboy, cüssəli,misrəngli, alagöz, göygöz, olmuşlar. Məlumdur ki, açıq rəng işığın bütün qammalarını, çalarlarını tuta bilmədiyi üçün onu səpələyir,tünd rəng isə özünə hopdurur. Türklər gözlərinin açıq rəngdə olmasına görə yaşıl rəngi göydən seçə bilməmiş, yəni oftalmoloji dildə deyilərsə, daltonik olmuşlar. Bunun üçün yaşıl rəngdə olan bitkilləri göy,göyərti, göylük , göyərmək kimi qəbul etmişlər. Digər rənglər xalqımıza tanış olan bitki, metal,qiymətli daşların adından əmələ gəlmişdir: Bənövşə-yi, Narınc-ı, Yasəmən-i, Şabalıd-ı, Qəhvə-yi,Qızıl-ı, Gümüş-ü, Bürünc-ü, Firuzəyi. Çəhra-yı rəng isə sağlam, qırmızmtıl rəngə çalan çöhrəyə işarədir. Arxaik sözlərimizə yeni baxışla yanaşdıqda onların semantikasının mahiyyəti açılar: DaMu – aiD (misir.) /aD (rus) - cəhənnəm əSR-ük – SəR(fars. – baş) – kefli əSəN(sağ-salamat) – HəSəN (ərəb. –yaxşı) – yaxşı, gözəl (türk: Esen kalın.– Sağlıqla- salamat qalın).Yeri gəlmişkən,Çin dilində salam mənasında“Nin xao” deyərkən onun sətri mənası “Sən yaxşısan” olur.Təbii ki, yaxşı olmaq sağ-salamatlıqdır. SaYRu (xəstə) –SaYıqlayan
Ədəbiyyat 1. Успенский Л. Слово о словах, Ленинград: Лениздат, 1962. 2. Сулейменов О."АЗ и Я. Книга благонамеренного читателя". Алма-Ата, 1975 3. Фолсом Ф. Книга о языке. М.: Прогресс. 1974.
Yüklə 5,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|