Məşhur xeyriyyəçi Mahmud Ağa və naməlum muğam universiteti
117
Kuyi-canan mənzilin olmaq dilərsən,
Naciya, keç cahanın ləzzətindən, tərkü-mülkü mal qıl.
Əli Əkbər Qafil
(1828-1891)
Əkbər Namaz oğlu Qafil (Qayıdan) 1828-ci ildə Şa-
maxının Sarıtorpaq məhəlləsində, baqqal ailəsində doğulmuş və
orada mükəmməl mədrəsə təhsili almış, fars dilini öyrənmişdir.
Böyük ədəbiyyatşünas F.Köçərli yazır: «Qafil sinndə Hacı Se-
yid Əzimdən böyük imiş, Şamaxıda müsəlman məktəbindən
başqa bir yerdə təhsil etməyibdir» (8-92).
O, «Beytüs-Səfa» ədəbi məclisinin fəal üzvlərindən biri
idi. Müasiri olan Şirvan şairlərinin əksəriyyəti ilə dostluq et-
mişdir.
Qafilin yaradıcılığı əsas etibarı ilə məhəbbət mövzusunda
yazılmış qəzəllərdən və dini mövzulara həsr edilmiş mər-
siyələrdən ibarətdir. Öz yaradıcılığında o, S.Ə.Şirvaninin yolu
ilə getmiş, ona xeyli nəzirələr yazmışdır. Qafılin əsərləri pəra-
kəndə haldadır, indiyə qədər toplanıb nəşr edilməmişdir.
O, Mahmud Ağanın qonşusu, həmtayı və yaxın dostu ol-
muşdur. «Beytüs-Səfa» məclisindən əvvəl Mahmud Ağa məc-
lisində iştirak etmişdir. Qafilin atası Namaz Əhməd Sultanın
həmtayı, yaxını idi və musiqi axşamlarında iştirak edərdi. Qafil
1891-ci ildə Şamaxıda vəfat etmiş və «Şahxəndan» qəbiris-
tanlığında dəfn olunmuşdur.
Şeirlərindən bir yarpaq:
Mənə ol dilbəri-ahunigah müddətdi ram olmaz,
Nə bir vəsli mənə məqdur, nə də ömrüm tamam olmaz.
Könül, ol dilbəri xud kamidən çək kamə yeməkdən,
Neçün nakamlıqdan yaxşı hiç aləmdə kam olmaz.
Seyfəddin Qəniyev, Səadət Veysova
118
Həbibim, Kəbeyi-kuyində sərkərdan olan aşıq,
Dolanıb başına qurbanın olsa biməqam olmaz.
Könül, olsa müyəssər vəsli-dilbər, nəqd candan keç,
Ki, bazari-məhəbbətdə bu sovdalar müdam olmaz.
Haram olmuş əgər qan tökmək, ey məh, leyk üşşaqın,
Gözün qurbani, tök qanın, halalındır, haram olmaz.
Ola hər mülki-dil ləşgəri-qəmzən güzərgahi,
Düşür rövnəqdən, əsla onda qanuni-nizam olmaz.
Verib cananə can, Qafil, gəl indi sən də bir ad et,
Ki, əhli-eşq namindən səya aləmdə nam olmaz.
Aşıq İbrahim
(1830-1916)
Aşıq İbrahim Hacı Gülü oğlu 1830-cu ildə Şamaxı
qəzasının, Əhgəxaran kəndində anadan olmuşdur. O, sənətin
sirrini həmyerlisi Aşıq İslam Bayram oğlundan (1808-XIX
əsrin sonu) öyrənmişdir. Şirvan aşıq sənətinin inkişafında
xüsusi xidmətləri olmuşdur. Bir çox havacatlar bəstələsə də,
onlardan ancaq biri – «İbrahimi peşviri» gəlib günümüzə
çatmışdır. Mənbələrdə yazıldığı və xatirələrdə deyildiyi kimi o,
Mahmud Ağa məclisi və «Beytüs-Səfa»ya yaxın olmuşdur.
İxtiyar yaşında Şamaxı Cümə məscidində məlahətli və zil səsi
olduğu üçün azan verərmiş. 0,1916-cı ildə vəfat etmişdir. Onun
da bir şeirini təqdim edirik.
Məşhur xeyriyyəçi Mahmud Ağa və naməlum muğam universiteti
119
Gəlmişəm
«Nəzər haxdı», - doğru deyib atalar,
Qurulu yay idim gözə gəlmişəm.
Vurğunuyam bu müqəddəs sənətin,
Ülfət qılıb saza-sözə gəlmişəm.
Uca zirvələrdə mən də var idim,
Fələk vurdu qətrə-qətrə əridim,
Öz mülkümdə bir istəkli yar idim,
Dağlardan enmişərn, düzə gəlmişəm.
İbrahiməm, getməz könlün qubarı,
Vədəsiz itirdim vəfalı yarı,
Bir də görə bilsəm, o vəfadarı,
Sanaram dünyaya tazə gəlmişəm.
Molla Ağa Bixud
(1830-1892)
Molla Ağa Hacı Molla Tağı oğlu Bixud (İxtiraysız)
1830-cu ildə Samaxı şəhərində Qarabazar məhəlləsində ruhani
ailəsində doğulmuşdur. Şamaxıda mollaxana və mədrəsədə
ərəb, fars dillərini öyrənmişdir. Bir müddət memarlıq etmiş,
sonra ticarətlə də məşğul olmuşdur. Bixud Şərq ölkələri, Orta
Asiyaya səyahətlər etmişdir, klassik üslubda əsərlər yazmışdır.
«Beytüs-Səfa» məclisinin müsabiqəsində M.Füzulinin «Ol-
maz» rədifli qəzəlinə nəzirə yazanlar arasında Bixud birincilik
qazanmışdır.
S.Ə.Şirvani Şamaxıda olmayanda «Beytüs-Səfa» məc-
lisinə Bixud rəhbərlik etmişdir. S.Ə.Şirvani dostu haqqında
yazır: «Sinni-şərif otuz salda, qüvveyi-təbi sərhəddi-kəmaldə.
Əlhəq ki, bir şairdir şirinkəlam və əşari-lətifi pəsəndideyi-xasü
Seyfəddin Qəniyev, Səadət Veysova
120
əvzam. Əksər kəlami aşiqanə, bəlkə atəş-dərunundən bir
təbanə» (17-123). Mənbələrdə qeyd edildiyi kimi, şairin «Di-
vanı» olmuşdur. Amma həmin şeirlər toplusu hələlik əldə edil-
məmişdir. Ə.Cəfərzadənin dediyinə görə, 1902-ci ildə zəlzələ
Bixudgilin də evini alt-üst etmişdir. Şeir əlyazmaları da yəqin
ki, onda məhv olmuşdur. AMEA-nın Əlyazmalar İnstitutunda
şairin bir qrup şeirləri saxlanılır. Molla Ağa Bixudun bir şeiri
vaxtilə «Ziya» qəzetində işıq üzü görmüşdür.
Bixud Mahmud Ağa və atası Əhməd Sultanla simsar idi.
Əhməd Sultan karvansarasının bir guşəsini «Beytüs-Səfa»ya
verdikdən sonra daha da yaxın olmuşlar.
Natəvan məclisinin üzvləri Şamaxıya gələndə Bixud on-
larla birlikdə dostu Mahmud Ağanın keçirdiyi musiqi ya-
rışlarında ustad kimi iştirak edərdi. Bixudun oğlu Molla Sal-
man sonralar Şəkkak təxəllüsü ilə şeirlər yazmış, 1902-ci il
zəlzələsindən sonra Türkmənistana köçmüşdür...
Molla Ağa Bixud haqqında F.Köçərli, S.Mümtaz, F.Qa-
sımzadə, Əzizə Cəfərzadə, N.Qarayev, Əhməd Cəfərzadə və
bu sətirlərin müəllifi və b. bəhs etmişlər.
F.Köçərli şairin ölüm tarixi barədə yazır: «Hicrətin 1310-
cu sənəsində (m.1892) 62-63 yaşında axirət mənzilinə köç
edibdir. Vəfatı vəba naxoşluğundan olubdur» (10-21). Onun
bir qəzəlini ərməğan edirik.
Hansı aşiq can sənə mən kimi qurban eyləmiş,
Hansı məşuq aşiqin sən kimi nalan eyləmiş?
Hansı bülbül gülçün etmiş sinəsin mən kimi çak,
Hansı gül sən kimi bülbül bağrını qan eyləmiş?
Hansı seyid olmuş kəməndi-zülfivə mən tək əsir,
Hansı səyyad öz şikarın təşnə büryan eyləmiş?!
Şəmi-ruyün hansı məfhil içrə olmuş şələvər,
Buyi-muyün hansı bəzmi ənbəristan eylərmiş?
Dostları ilə paylaş: | 
