_________________Milli Kitabxana
________________
370
qarışıqlıqdan, xaotiklikdən nizama, ahəngdar aləmə gəlib çatana qədər keçdiyi
yoldır.” Bunu Siz yazırsınız. Mən deyirəm elə çıxır ki, diktatura və cılız bir
demokratiya ahəngdar aləmdir? Mən heylə nəticə çıxarıram.
Sabir: Bir dəqiqə! Belə demək istəyirəm ki, məsələn, deyək ki, inqilab
İnqilabdan sonra dolğun demokratiya olmur, cılız olur. Və ahəng də yaranmır.
Qarmaqarışıqlıq! Dolğunluğa qədər tarixin keçdiyi yoldur. Cılızlıq da,
qarmaqarışıqlıq da. Bunlar xaosdur. O gəldi onunla nəticələndi ki, bizi
boğurdular, deyirdilər deyin ki, biz nizamda yaşayırıq, səadət ayaq tutub gəzir.
Əsl demokratiyadır. Biz də deyirdik “yoxdu axı!” (əlini stola çırpa-çırpa
danışır). Axırda nooldu? Hanı sənin o nizamın?! Hanı o demokratiyan?! Hanı o
ahəngin?! Hanı o nicatın?! Hanı o səadətin?! Yox, yalanla sən bizi aldadanda
tarix özü-özünə düzəlmir axı! Hasil olunca… Sən deyən uzun məsələdi.
Safruh: “Aqibət”in 7-ci səhifəsində deyirsiniz, “Əxlaqın pozulmasının
təşkili” ifadəsini işlədirsiniz.
Sabir: Şüurlu surətdə əxlaqı pozur da… Məsəlçün, bu saat bir neçəsin
deyim da. Məsələn, rüşvətə qarşı mübarizəni erə aparır ki, rüşvət dövlət
səviyyəli qanuna çevrilir. Qəsdən bunu eləyir ki, sən həmişə diliqısa olasan.
Bax, məsəlçün. Neməti götürək də, Pənahovu. Prezident aparatına müşavir
götürmüşdü. Dərhal ona demişdi ki, bu işi gör, 20%-i sənin, 80%-i mənim. O
işi görən kimi də videosu var dəə! İndi görürsən?! Ya dalını davam elə, ya da
ekrana çıxarıram. Vəssəlam! O işi görəcək, prezidentin də böyüklüyündən,
təmizliyindən (havanı) dalğalandıracaq qulaqbatırıcı, gözqapayıcı. Məsələnin
birin deyirəm ha! Sonra. Məsələn, bizdə heç narkomaniya təsəvvürü yox idi.
Bütün yazıçılar da — Anar da, Elçin də, İbrahimbəyov qardaşları da ondan
yazmağa başladılar. Vəssəlam, camaat narkomaniyaya dadandı. Sonra -
piyaniskalığa qarşı… araq dəb düşdü. O cür iş — təşkildir, mübarizə deyil.
Məsələn, bu saat səfeh musiqi, açıq-saçıq gəzmələr nədən ötrüdür? İnsanlar
heyvanlığa getsin, heç bir əqidə ilə yaşamasın. İdeya budur! Onun dalınca
gedən Mütləqçi ola bilər? Ocaqçı ola bilər?! Nəyin hesabına olursa-olsun,
nəyiysə qopart, bu anı yaşa! Bu anı da insan kimi yaşamazsan da, heyvan
kimi… İranda farsca danışığa ona görə üstünlük verilir ki, türkə desin: “sənin
mən olmağına çox var”. Burda da: “Sənin mən olmağına çox var ey, mən rusca
danışıram!” Hər yerini sürtən gəlir bir-biriylə rusca danışır. Sən də böyük bir
mədəniyyətin, böyük bir tarixin dilindən ayrıla bilmirsən axı!.. Dövlət də onun
dövlətidir. Həmin şeydir (Safruh: Təşkil məsələsi). Bəli Təşkil budur!
Safruh: (Dəftərindən Sabirin sözünü oxuyur). “Dövlət zorun mükəmməl
formasıdır. Dövlət cinayətkar və qəbahətli mahiyyət daşısa da, ictimai
prinsiplərin simvoludur; xalqın, cəmiyyətin pərakəndə vəziyyətinə qarşı
dövlətin əlindəki canlı qüvvə mütəşəkkil vəziyyətdədir”. Mən dövlət, xalq,
insan münasibətlərinə bu cür çox geniş yayılmış münasibətləri heç vaxt qeyd-
şərtsiz qəbul etməmişəm, çünki onu, ən azı, başa düşə bilmirəm. Daha
_________________Milli Kitabxana
________________
371
doğrusu, o münasibətə bu baxışı yanlış saymışam və sayıram. Dövlətsiz
insanlar bir-birinizin ətini şişə çəkib, manqalda qızardıb yeyəcəklər, özəl ətlik
insanlar fermaları yaradacaqlar — dövlətsiz, — ətlik heyvandarlıq kimi. Bu
qənaət mənim insana inamsızlığımdan irəli gəlmir; mən insana inanıram, insan
mənim sevgilimdir — özünün dövlətiylə. Dövlət — insanın öz vəhşiliyinə,
orman əhli olmasına qarşı öz ağzına vurduğu cilovdur. Məncə, “Dövlət” və
“İnsan” adlı iki varlıq yoxdur. Onlar bir varlığın iki halının ayrı-ayrılıqdakı
adlarıdır.
Sabir: Eybi yoxdu! Eybi yoxdu! (Safruh gülür; “Eybi yoxdu!”) Burda
fikirləşirəm. Dövlət o vəzifəni yerinə yetirməlidir. Amma heç vaxt, nadir
hallarda öz vəzifəsinin başında durur da! Məhz öz vəzifəsindən kənara
çıxdığına görə dövlətə qarşı münasibətlər yaranır.
Safruh: (Dəftərindən Sabirin sözünü oxuyur). “Zülm, zalım sözündə bir
əzəmət də var”. Siz yazmısınız. Təəssüf ki, belədir!
Sabir: Heylə görükür daa! Xalq nifrət eləyir, amma daima çalışır ki, dövlətin
kölgəsində olsun. Nifrət eləyir haa! Məni görmür, çünki mənim kölgəm yoxdur,
onun istədiyi kölgə. Dövlətin kölgəsi var. Halbuki mənim ətrafımda birləşsə,..
Dövlətin yanında, tərəfində ictimai rəy var daa! Mənim tərəfimdə ictimai rəy
yoxdur. O KQB də qoymur ki, bunun tərəfində ictimai rəy olsun! Məni öldürsə,
tutsa, həbs eləsə, — dərhal mənim ətrafımda rəy olar. Mənim ətrafımda rəy
olmasın deyə buna imkan vermir daa! Rəy o tərəfdədir. Hətta başqa çalar da var
burda: otçujdeniye, özgələşmə, yadlaşma o deyən sözdür. Ananın yeri ali ol-
malıdır. Amma balasını sevdiyi güzəştli münasibətdir. Anaya ən çox yük olan
da baladır!.. Bala onu göydə saxlamalıdır, amma ananın balaya güzəştli
münasibəti balaya ərk verir ki, bütün yükləri ananın üzərinə yığsın. Ataya sözü
olduqda belə, anası vasitəsiylə deyir. Ana ikiqat — həm ərin yükünün altında
qalır, həm balanın. Otçujdeniyadı daa!.. İndi, xalq da elədir daa! Gedir Dövlətin
kölgəsində durur, öz düşmənini gücləndirir. Yox, əgər ondan sədəqə umursa,
onun istəyinə qarşı dayana bilər?! Hamı gedir Milli Məclisin üzvü olmağa daa!
İndi o Milli Məclisə gedənlərdən bir nəfər Mütləqçiliyə yan alır? Allahın
Zəlimxanı da, indi Bağdatdadı; gör gəlir?! Asifi görəndə ayağına yıxılırdı.
Safruh: Elə danışır orda (Zəlimxan MM-də) adamın əti çimçəşir.
Sabir: Ba-ba-ba!.. O, Xəlili təqlid eləyir axı! Xəlil ayrı, bu ayrı! Heç
Xəlildən də bərk guruldayır.
Safruh: Mənasız ricətlərə çıxır, mənasız həmcins sözlər deyir, guruldayır.
Sabir: Hə, o da Anardandır. Ədəbsiz adam deyil ha amma. Nökərdir,
nalayiqdir, amma ədəbsiz adam deyil, sırtıq, əxlaqsız adam deyil Zəlimxan.
Plakatdı. Şirədi.
Safruh: Nəysə mənə pis təsir eləyir. Ətim çimçəşir (o danışanda).