Microsoft Word ++++Secki huququ\3005. doc

90 
 
 
yaranmasının  əsaslarını  formalaşdırmış  olur.  Həyat  fəaliyyə-
tinin sistemliliyi də özlüyündə insan hüquqlarının sistemliliyini 
meydana  gətirmiş  olur.  Hüquqların  sistemliliyindən  elə 
fəaliyyətin  şaxələnməsi  prosesləri  formalaşır  və  bu  da 
özlüyündə  yeni  sistemlərin  meydana  gəlməsinin  əsaslarını 
ortaya  çıxarır.  Hüquqların  sistemliliyi  fəaliyyət  sisteminin 
şə
rtləndiriciliyindən ortaya çıxır.  
İ
nsanlar  və  onların  birləşdiyi  tərəflər  (subyektlər,  yəni 
hüquqi şəxslər, o cümlədən siyasi və ictimai-mədəni təsisatlar, 
hüquq  birlikləri  və  s.)  prosesləri  tənzim  edərkən  istiqamət-
ləndirici, təşkiledici, icraedici, qoruyucu və s. kimi funksiyaları 
yerinə yetirirlər. Bütün bu funksiyalar sistemləşmə proseslərini 
təmin  etmək  üçün  həyata  keçirilir.  Bütün  hüquqlar  insanların 
daxili  azadlıqlarının  və  iradə  sərbəstliklərinin  əsasını  təşkil 
edən  mənəvi  kriteriyadır.  Hüquq  normalarının  təsnifatı 
insanların  vahid  məzmunlu,  lakin  çoxsahəli  fəaliyyət 
azadlıqlarının əsasını formalaşdırmış olur.  
Seçki hüququ da insanların iradə azadlıqlarını bildirmə və 
azad seçmə hüquqları kimi qəbul olunur. Bu baxımdan da seçki 
hüququ həm də təbii hüquqların tərkibi kimi təsnif olunmalıdır. 
Seçki  hüququ  şərti  olaraq  pozitiv  hüquqları  təbii  hüquqların 
bölgü ünsürü ilə bağlayan hüquq kimi də önəm kəsb edir. Seçki 
hüququ bir çox hallarda koordinasiyaedici (ictimai hüquqlarla 
siyasi  hüquqları  birləşdirən)  və  subordinasiyanı  yaradan 
(burada 
iyerarxiyanı, 
nərdivanlı 
vəzifə 
bölgüsünü 
formalaşdıran)  hüquq  kimi  önəmə  malik  olur.  Seçki  hüququ 
təbii hüquqların (dövləti insanlar yaradırsa, deməli, bu təbii 
bir prosesdir, qarşılıqlı ictimai razılaşmadır. Bu, insanların 
normalara  və  qaydalara  tabe  o3(m)-2(4(r)3n)2(i)-2(l)-2(ı)-2(q)-4(lar)4(ı1R40 2 Tf65.16 0 Td()Tj/R9 12 Tf5.k-4(s)-(d)-4(övl)278]TJ//R8 12 Tf15.16 0 Td()Tj/R9 12 Tf5.r)4(or)4(d)-4()-2( )-3

---

91 
 
 
oynayır.  Buradan  da  belə  bir məntiqi  nəticə hasil olur ki, təbii 
hüquqlar  da  mütləq  olmaqla  bərabər,  keçicidir  və  əlaqələn-
dirmə funksiyasını yerinə yetirə bilir.  
Ə
gər  biz  seçki  proseslərini  bir  istiqamətləndirici,  eləcə  də 
təşkiledici  proses  kimi  qəbul  etsək,  onda,  belə  qərara  gələ 
bilərik  ki,  elə  seçki  hüququ  əslində  istiqamətləndirici  və 
təşkiledici  hüquqdur.  Seçki  hüququ  siyasi  sistemlərin  təşkil 
olunması  üçün  insanların  siyasi  hüquqlarının  formalaşmasında 
ə
sas  rol  oynayan  hüquqlardan  biridir.  Deməli,  seçki  hüququ 
digər  hüquqları  təşkil  edən  və  insan  hüquqlarının  ali  siyasi 
hüquqlarla bağlayan hüquq kimi önəm kəsb edir. 
Seçki hüququ insan hüquqlarının zaman ardıcıllığını təmin 
edən  əsas  hüquqdur.  Seçki  hüququ  ümumi  hüquqları 
müəyyənedici, maraqları nisbi və şərti əsaslarla bərabərləşdirici 
bir  hüquqdur.  Seçki  hüququ  siyasi  sistemləri  (hakimiyyət 
qollarını) təşkil edən zaman əsas mərkəzi hüquq, digər hallarda 
isə  periferik  hüquq  (digər  hüquqların  möhkəmlənməsinə 
xidmət  edən  hüquq)  kimi  məna  kəsb  edə  bilir.  Seçki  hüququ 
daimi  mövcud  olub,  yalnız  müəyyən  müddətlərdə  (seçki 
prosesləri zamanı) reallaşa bilən bir hüquqdur. Bu baxımdan da 
seçki  hüququ  insanların  “ehtiyat  hüququ”  (burada  baza 
hüququ  kimi  də  qəbul  etmək  olar)  kimi  qəbul  olunmalıdır. 
Ehtiyat  hüququ  olduğuna  görə  də  dəyərli  bir  hüquqdur. 
Bununla  bərabər,  seçki  hüququ  insanların  imkanlarını 
reallaşdıran bir hüquq kimi də önəm kəsb edir.  
 
 
Azadlıq, hüquq, seçki hüququ anlayışları və 
anlayışların qarşılıqlı şərtləndirici məzmunu  
 
 
Azadlıq, onun ifadəsini təmin edən hüquq və bu kimi digər 
mənəvi  aləm  elə  ən  kiçik  materiya  siqnallarıdır.  Bu  baxımdan 
da hər ikisi həm daxildən gələndir, həm də ətrafdan siqnallarla 
qəbul ediləndir.  

---

92 
 
 
 (Qeyd:  belə  qəbul  etmək  olar  ki,  şüur  və  materiya 
ə
slində  vahid  başlanğıc  elementlərindəndirlər.  Yəni,  hər 
ikisi  elə  əslində  materiyadır,  elementdir.  İnsan  orqanizmi 
müqayisədə  böyük  və birləşmiş  hissəciklərin yaratdığı  ağır 
kütlədir.  Şüur  isə  yüngül  olan  materiyadır.  Çünki 
siqnallardır. 
Ş
üur 
materiyanın 
nəticəsidir. 
Ş
üur 
materiyanın 
“istehsalatının” 
məhsuludur. 
Həm 
də 
“istehsalatın”  əsas  istiqamətvericisidir.  Materiyanın  təklifi 
ş
üurun  tələbindən  yaranır.  Şüur  da  materiyaya  xidmət 
edir.  Şüur  və  materiya  birləşərək  vahid  orqanizmi 
meydana  gətirirlər.  Materiya  aləminin  inkişafı  tədricən 
ş
üuru  da  artırır.  Şüur  da  elə  materiyanın-ən  kiçik 
hissəciklərinin  formalaşmış  mərkəzidir.  Burada  aşağı 
orqanlar  beyinə  və  şüura  xidmət  edir,  beyin  də  aşağı 
orqanların  fəaliyyətini  təmin  edən  əsas  aparat  rolunu 
oynayır.  Əgər  biz  hesab  etsək  ki,  insan  orqanizmi  elə  ən 
kiçik hissəciklərdən ibarətdir, onda, belə qərara gələ bilərik 
ki,  bu  hissəciklər  kainatdan  və  onun  tərkibi  olan 
təbiətdəndir.  Deməli,  insan  həm  təbiətdən  –Günəş 
sistemindən,  həm  də  bütünlükdə  kainatdandır.  Onun 
siqnalları  həm  Günəşdən,  həm  də  digər  ulduzlardan  qəbul 
olunur.  İnsanın  qəbul  etdiyi  siqnallar  həm  onun  şüurunu 
formalaşdırır,  həm  də  digər  orqanların  fəaliyyətini 
stimullaşdırır).  
Azadlıq,  hüquq  və  seçki  hüquqları  məfhumları  həm  daxili 
məzmun  baxımından  (məsələn,  azadlığın  insan  hüquqlarının 
tam  tərkibində  olması  və  onun  mahiyyətini  aşkarlaması, 
məzmununu üzərə çıxarması), həm də biri-digərini şərtləndirici 
xüsusiyyətə  malik  olmasına  görə  təfəkkürün  qarşılıqlı  əlaqəli 
ə
saslı  vəhdət  düşüncə  obyekti  ola  bilir.  Azadlıq,  hüquq  və 
onların  bölgü  ünsürü  olan  seçki  hüquqları  (seçki  azadlığını 
təmin  edən  hüquqlar)  və  digər  bölgü  (tərkib  hüquqları) 
hüquqları vəhdətdə bir-birini tamamlayır. Seçki hüquqları həm 

---