Microsoft Word ++++Secki huququ\3005. doc
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (başlanğıc elementlərin qüvvənin təsiri ilə xassəsini dəyişməsindən yaranan elementlər) bir məkanda
- (bu məhsul təfəkkür məhsulu, təfəkkürün mücərrəd konstruksiyası və material məhsuludur)
- Yarımstrukturun izahını ifadə edən məfhumlar ümumstrukturun izahını verən məfhum üçün tərkib olaraq, tərif mənasını açan komponent rolunu
- (Qeyd: burada artıq biz fəlsəfənin və onun məntiq tərkibinin mütləq olmaqla yanaşı, dəyişkən və nisbi olması qənaətinə də gələ bilirik).
- Fəlsəfi olaraq belə bir fikir də bildirmək olar ki, tezis, analiz və sintez bir-birinə çevrilən tərkib və bütövlərdən ibarətdir. Biz daha çox bütövü-geniş
99 (başlanğıc elementlərin qüvvənin təsiri ilə xassəsini dəyişməsindən yaranan elementlər) bir məkanda toplanması isə fərqliliyi yaradır. Material eynilik həm hərəkətlərdə, - yəni eyni hərəkətlərin zamanla təkrarlanmasında, - mövcuddur, həm də elementlərin mütləq düzülüşndə yer alır. Fərqlilik isə, forma baxımından olan fərqlilikdir. Məzmunun fərqliliyi də elə forma fərqliliyindən ortaya çıxır. Eyniliklər və fərqliliklər də dərəcələnir və müxtəlif koordinatlar üzrə təsnif olunurlar. Onların mütləq və nisbi prinsipləri həm düşüncələrə görədir, həm də mütləq formalarına görədirlər. Bu baxımdan da düşüncələr üçün mütləq (mütləqlik düşüncə üçün bir andır və obrazın həmin anda əks olunmasıdır) olan eyniliklər düşüncənin dəyişməsi ilə fərqliliyə çevrilə bilirlər). Məlumdur ki, fəlsəfə geniş və dərin məna kəsb edən düşüncələrdən ibarət olan bir genişləndirici və ümumiləşdirici məfhumdur və anlayışdır. Fəlsəfə dərin mənaları və rəng çalarları olan hazır bir məhsulun (bu məhsul təfəkkür məhsulu, təfəkkürün mücərrəd konstruksiyası və material məhsuludur) daxili mənasını və xarici məzmununu ifadə edən bir anlayışdır. Bu baxımdan fəlsəfi əsərlər dərin məzmunlu və daha böyük təsiredici, o cümlədən tərkib hissələr arasında mənalı əlaqələri olan, əsaslı nəticələrə malik olan əsərlərdir. Bu ə sərlər dərin düşüncələrdən ibarətdir, o baxımdan ki, burada səbəb və nəticə, mahiyyət və gerçəklik, ideallıq və reallıq və digər kateqoriyalar əsasında ümumi nəticə olaraq dərin məzmun meydana gəlir. Bütün bu prosesləri, bütövün parçalanmasını, eləcə də tərkiblərdən bütövün əmələ gəlməsini isə məntiqi təfəkkür həyata keçirir. Məntiq əməliyyatları sayəsində elm və fəlsəfənin obyekti formalaşır. Ümumiyyətlə isə hər bir kateqoriya digər kateqoriyalarla qarşılıqlı əlaqələrdə 100 müəyyən sistem daxilində vəhdəti və tərkib hissələri (yarımstrukturları və tərkib komponentlərini) meydana gətirir. Hər bir məfhum həm tərkib hissə olaraq, həm də ümumi sistemin və anlayışın konkretləşdirilmiş adı kimi böyük ə həmiyyətə malik olur. Yarımstrukturun izahını ifadə edən məfhumlar ümumstrukturun izahını verən məfhum üçün tərkib olaraq, tərif mənasını açan komponent rolunu oynayır. Məsələn, vətəndaşı və hakimiyyəti, eləcə də cəmiyyəti şərh etməklə, əslində dövlətin tərkibini, məzmununu şə rh etmiş oluruq. Buradan da belə bir nəticə ortaya çıxır ki, hər bir komponent həm tərkibdir, hissədir, həm də vahiddir. Deməli, vahidliklər və tərkib hissələr bir-birinə və biri-digərinə çevriləndir. Bu baxımdan da məkan və sistem də müəyyən hərəkətlər halında dəyişəndir. Tərkibin izahı elə vahidin ümumi və konkret mənasının izahı demək olur. Burada tərkib hissənin şə rh miqyası ümumi şərti miqyasdan kiçik olur. Lakin tərkibdə ümumi məzmun da izah oluna bilir. Məfhumların fəlsəfi aspektlər nöqteyi-nəzərdən izah olunması, məfhumların məzmununun şə rh edilməsi prizmasından yanaşıldıqda, eləcə də kainatda olan bütün ş eylərin tərkibinin hissələrdən ibarət olması qənaətinə gəldikdə, həm də ardıcıl və dərin məntiqi düşünmə prosesinin nəticələri olaraq belə bir yanaşma etmək yerinə düşər ki, hər bir ümumiləşdirilmiş fikir fəlsəfənin obyekti olaraq tezisdir. Tezislərin ardıcıl olaraq birləşərək vahid bir mətnə çevrilməsi sintezdir. Yəni, müəyyən ölçü yaratmış tərkibdir-tərkib böyük və kiçik ola bilər. Tezislər cəmi sintezdir. Tezis ümumi vahiddirsə, sintez tərkib hissədir. Sintez həm də tərkib hissələri tezislərdən ibarət olan vahiddir. Sintezdən əldə olunan isə nəticədir. Nəticə ilə başlanğıc və törəmə tezislər arasında bir sintez (buna tezislər paneli də demək olar) mövcuddur. Buradan da belə bir məntiqi fikrə gəlmək olar ki, sintez elə bütövdür. Bütövün hər iki ucu həm tezis, həm də analizdir. 101 Bununla yanaşı, belə də qəbul etmək olar ki, bütöv, tərkib elə tezis (ümumi fikir) və analizlərdən (gəlinmiş qənaətlərdən) ibarətdir. Fikirlərin ardıcıl qaydada şərtləndirici məzmunu elə bütövlüyü yaradır ki, bu da özlüyündə elə sintez deməkdir. (Qeyd: burada artıq biz fəlsəfənin və onun məntiq tərkibinin mütləq olmaqla yanaşı, dəyişkən və nisbi olması qənaətinə də gələ bilirik). Deməli, belə bir məntiqi nəticədən də çıxış etmək olar ki, sintez və tezis əslində analizdir. Çünki analizlərdən ə ldə olunanlar elə tezisdir. Düşüncənin məhsulu olaraq meydana gələn tezis həm də ardıcıl düşüncənin məhsulu olan analizdir. Bu baxımdan da hər bir məfhumu və anlayışı tezis və analiz kimi qəbul etmək olar. Buradan da belə bir məntiqi nəticə ortaya çıxır ki, fəlsəfə və məntiq, eləcə də elm əslində mütləqlərdən ibarət olan nisbiliklərdir. Dəyişkənlik mütləqliklərdən –mütləqliklərə keçən nisbiliklərdən, ibarət olan dəyişkənliklərdir. Fikrimizi bir qədər dəqiq ifadə etsək, belə qənaətə gələ bilərik ki, tezis sintezi, sintez analizi, analiz isə təkrar olaraq tezisi üzərə çıxara bilir. Deməli, bütün kateqoriyalar müəyyənedici və şərtləndiricidir, həm də bağlayıcıdır. Bu kimi yerdəyişmələr əslində elə sistemli ə saslara söykənən inkişaf zərurətləridir. Bu baxımdan həyatda hər bir fikir istiqaməti tezisdir və öz-özlüyündə bir nəticədir. Fikirlərin ardıcıl şəkildə şərtləndiriciliyi və bütövü əmələ gətirməsi isə sintezdir. Fəlsəfi olaraq belə bir fikir də bildirmək olar ki, tezis, analiz və sintez bir-birinə çevrilən tərkib və bütövlərdən ibarətdir. Biz daha çox bütövü-geniş və dərin məna kəsb etdiyindən fəlsəfi hesab edirik. Tezisin analizə çevrilməsi prosesləri qarşılıqlı olaraq məfhumlar arasında əlaqələrin meydana gəlməsinin əsaslarını yaradır və təfəkkür inkişafını şərtləndirir. Təfəkkürdə tezisdən analizə keçid üçün deduksiya, analizdən tezisə isə keçid məqsədilə induksiya tətbiq edilir. Lakin bu proseslər də mütləq olmaqla bərabər, nisbidir. Belə ki, induksiyanın nəticələri də tezisi Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|