Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bəs, gələcəkdə regionda iqtisadi və ümumi təhlükəsizliyin qorunması üçün hərbi-syasi ittifaqın yaradılması mümkün ola
- Bu fikrin əsasları
- Üçüncüsü
144
İ kincisi, Ermənistan Azərbaycan torpaqlarını işğal edibdir və bu baxımdan da işğaldan azad etməyincə, bölgədə barışıq əldə olunmayınca, belə bir qurumun yaradılması mümkün ola bilməz.
maraqları olan və bölgə sərhədlərində yerləşən böyük dövlətlərin hər birinin regionda öz maraqları vardır. Maraqları olan dövlətlər bir-birinə əks siyasi qütblərdə (cəhətlərdə, qanadlarda) iştirak edirlər. Yəni geosiyasi qütblülük (polyusluq) mövcuddur. Məsələn, Türkiyə NATO-nun üzvüdür, Rusiya isə NATO-ya ehtiyatla yanaşır və bu təşkilatın əleyhinə siyasət yeridir. Eləcə də İran hakimiyyəti ABŞ hakimiyyəti ilə düşmən olduğundan, ABŞ bu dövlətin regionda geniş şəkildə iştirakını qəbul etmir. Bölgədə maraqların toqquşması bölgə dövlətlərini bir araya gətirə bilmir. Bu baxımdan da hal-hazırda Cənubi Qafqazda Türkiyə, İran, Rusiya, Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistandan ibarət olaraq hərbi-siyasi ittifaqın yaradılması mümkün deyil.
dövlətlərinin iqtisadi siyasətində vahid istiqamətin mövcud olmaması da bu ittifaqın yaradılmasını zəruri edə bilmir. Xəzərin enerji resurslarının ixracında, Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyənin iştirak etdiyi digər regional layihələrdə Ermənistan və İran kənarda qalıblar. Bu baxımdan da ittifaqın yaradılması hal- hazırda mümkün deyildir.
arasında kəskin fərqlər var, milli valyutaların dollara nisbətdə məzənnələri də tamamilə fərqlidir. Bu amil də nəzərə alınaraq, regionda ittifaqın yaradılması hal-hazırda mümkün ola bilməz. Bəs, gələcəkdə regionda iqtisadi və ümumi təhlükəsizliyin qorunması üçün hərbi-syasi ittifaqın yaradılması mümkün ola bilərmi, regionda vahid valyutanın işləməsini təmin etmək olarmı? Bu sualın yeganə və bir ümumi cavabı var:-regionda gələcəkdə hərbi-siyasi və iqtisadi ittifaqın yaradılması daha çox Türkiyə və Rusiyadan asılıdır. 145
Bu fikrin əsasları: Türkiyənin ABŞ-la hərbi-siyasi əməkdaşlığı Rusiyanı və İranı narahat edir. Buna görə də hər iki dövlət çalışır ki, Türkiyənin və Türkiyə
vasitəsilə ABŞ-ın
Cənubi Qafqaza
gəlməsini əngəlləsinlər. Rusiyanın Gürcüstana hərbi müdaxiləsinin əsasında məhz bu amil dayanırdı. İran hərbi aviasiyasi tərəfindən 2000-ci illərin başlanğıcında Azərbaycan sərhədlərinin pozulması və Xəzər dənizində geoloji kəşfiyyat işləri aparan Böyük Britaniya şırkətinə təzyiqlərin edilməsinın əsasında, eləcə də Rusiya və İranın Dağlıq Qarabağa dair mövqelərinin əsasında da məhz bu siyasət dururdu. Türkiyə öz siyasi orbitini dəyişərsə, yəni NATO- dan çıxarsa, Rusiya və İranla hərbi-siyasi əməkdaşlığa üstünlük verərsə, Cənubi Qafqazda gələcəkdə Türkiyə, İran, Rusiya, Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistandan ibarət hərbi-siyasi ittifaq yarana bilər. Bunun səbəblərini aşağıdakı şəkildə izah etmək olar:
əsas məsələdir. Türkiyə Rusiyanın cənubu, ümumi Qafqaz siyasəti üçün bir maneədir. Rusiyanın dövlətçilik və regional maraqlarına zərbə vurur. Türkiyənin arxasında isə ABŞ dayandığından Rusiya çox narahat olur. Türkiyə öz siyasətini dəyişərsə, Rusiya və İranla əməkdaşlığa üstünlük verərsə, Rusiya və İran tərəfindən Cənubi Qafqaza təzyiqlər azala bilər. Bölgədə böyük əməkdaşlıq platforması yaranar. Türkiyə ilə Rusiya arasındakı ittifaqa İran da razılıq bildirər və bu amil İranın da region maraqlarına xidmət edər. Onsuz da farsların türklər və ruslarla yaxınlıqdan başqa çarələri qalmaz. Çin isə Rusiya üçün real və uzunmüddətli regional müttəfiq ola bilməz. Ruslarla çinlilər arasında qohumluğun olması da mümkün deyil. Ancaq Azərbaycan və Mərkəzi Asiyanın türkdilli dövlətlərinə görə Rusiya da Türkiyə ilə yaxınlığa maraq göstərər. İran ümumiyyətlə, yaxınlıq dalğasına özü qoşulmağa məcbur olar. Belə olan halda, ABŞ İranı ələ keçirməyə cəhd etsə də alınmaz. Ola bilər ki, ABŞ ərəblərdən istifadə etməklə, İranı öz tərəfinə çəkməyə cəhd edər. Lakin ABŞ- ın cəhdi heçə enər. Ərəblərlə İran arasında soyuqluq
146
münasibətləri, dini baxış fərqləri (şiə və sünnə məzhəblərinin olması) buna imkan verməz. Eynilə ərəb dünyasının özündə də birlik mövcud deyildir. Ərəb dünyası güc mərkəzi rolunda çıxış edə bilmir. Türkiyə isə güc mərkəzi ola bilər. Bir məsələni unutmaq olmaz: -Türk dünyası digər dünyalara nisbətən slavyan dünyası ilə, xüsusilə, ruslarla daha yaxşı yaxınlıq edə bilər. Çünki tarixi, coğrafi, dini amillər belə qənaətə gəlməyə əsas verir.
siyasəti üçün istifadə edir. Türkiyənin inkişafına kömək etmir və türk dünyasının güclənməsindən ehtiyatlanır. Avropa İttifaqının aparıcı dövlətləri olan Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya Türkiyənin Avropa İttifaqına daxil olmasında maraqlı deyillər. Türkiyəyə ümid verməklə, bu dövlətin regiondakı gücünə zərbə vurmağa çalışırlar. Digər tərəfdən də Türkiyənin inkişaf etməmiş cəmiyyəti, dini mənsubiyyəti, iqtisadi cəhətdən geriliyi də Türkiyənin Avropa İttifaqına girməsinə mane olur. Türkiyə ilə Avropa cəmiyyətləri arasında kəskin inkişaf fərqləri vardır. Türkiyə öz xarici siyasət kursunu dəyişərsə, Rusiya və İran ilə yaxınlıq edərsə, Rusiya və İran tərəfindən dəstəklənər. Belə ki, Rusiya ilə Türkiyə arasında iqtisadi, siyasi və hərbi əməkdaşlıq güclənər. Rusiyanın iqtisadi layihələrində Türkiyənin payı artar, Türkiyə iş adamları üçün böyük imkanlar əldə olunar. Rusiya Türkiyəyə atom energetikası, eləcə də nüvə silahı istehsalı sahəsində (beynəlxalq təhlükəsizlik balansını yaratmaq üçün), raket texnologiyasının əldə olunması sahəsində köməklik edər. Təcrübə də göstərir ki, Rusiya ABŞ-la düşmən olan İrana nüvə silahının əldə olunması üçün köməklik göstərir. Bu baxımdan regionda iqtisadi ittifaqın yaradılması hərbi ittifaqdan asılıdır. Rusiya, Türkiyə və İran arasında hərbi-siyasi ittifaqın yaradılması ilə Cənubi Qafqaz da bu ittifaqda birləşə bilər. Belə olan halda Dağlıq Qarabağ münaqişəsi də öz ədalətli həllini tapa bilər. Üçüncüsü, Türkiyə ərazisində Rusiya hərbi bazaları yerləşər ki, bu da Türkiyənin təhlükəsizliyinə tam təminat verər. Dördüncüsü, daima ABŞ və Qərbi Avropa tərəfindən dini ayrıseçkilik siyasətinə məruz qalmış, Avropa İttifaqına yaxın Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|