Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Altıncı addım
- Vladimir Putin
- Bir məsələni unutmaq olmaz! Dünya iqtisadi böhranı Rusiyanın güclənməsinə xidmət etdi.
153
dağılmasını bəyan ediblər və Müstəqil Dövlətlər Birliyini yaradıblar. Altıncı addım olaraq Rusiya həmin iqtisadi-siyasi qurumun bazasında NATO ittifaqına qarşı olan bir hərbi-siyasi qurumun yaradılması siyasətini həyata keçirəcək.
başlayıbdır. I Pyotrun dövrü-birinci faza idi, Stalinin hakimiyyəti dövrü ikinci faza olmuşdur-SSRİ-nin qurulması və Avropanın sosialist düşərgəsinin yaradılması bu fazaya aiddir. Üçüncü faza Vladimir Putin fazasıdır. Bu fazada Rusiya ilk addım olaraq keçmiş SSRİ-ni-başqa bir təşkilati-hüquqi və siyasi formada- (Baltikyanı ölkələr istisna olmaqla) yaratmağa çalışacaq, sonradan isə Şərqi Avropanın slavyan ölkələrini geri qaytarmaq, öz orbitinə çəkmək siyasəti həyata keçirəcək. Ola da bilər ki, üçüncü fazaya bir müddətdən sonra Türkiyə və İran da qoşulsunlar. Üçüncü faza əvvəlki fazalara nisbətən daha möhkəm, demokratik ola bilər. Bu fazada dövlətlər müstəqil olaraq iqtisadi-siyasi və hərbi ittifaqda birləşəcəklər. Rusiyanın siyasəti də əvvəlki fazalara nisbətən fərqli xüsusiyyətlərə malik olacaq və ətraf dövlətləri özünə cəlbedciliyi və cəzbediciliyi ilə fərqlənəcək.
Nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, siyasi mühit dəyişən xüsusiyyətlərə malikdir. Hadisələr başqa cür də cərəyan edə bilər.
İranın atom energetikasına dair bugünki siyasəti və mövcud kosmik nailiyyətləri bunu deməyə əsas verir.
154
Dövlətləri güclərinə görə təsnif edərkən ilk növbədə onların iqtisadi və hərbi potensialı əsas götürülür. İqtisadi potensialı içərisində dövlətin təbii sərvətlərinin bolluğu, əmək ehtiyatlarının böyük miqyasda mövcudluğu, istehsal gücü, ticarət dövriyyəsinin həcmi, dövlət büdcəsinin gəlirləri, regional enerji layihələrində iştirakı və s. əsas amillərdir. İstehsalatda ağır sənaye potensialının olması mühüm şərtdir. Ağır sənaye dövlətin istehsalat siyasəti üçün baza rolunu oynayır. Dövlətin hərbi gücünə onun müdafiə qabiliyyətini artıran ordusunun sayı, orduda nizam-intizam və ordunun müasir silahlarla təchiz olunması müsbət təsir göstərir və əsas göstəricilərdir. Bununla yanaşı, ölkənin əhalisinin çoxluğu, ərazisinin böyüklüyü dövlətin güc mərkəzinə çevrilməsi üçün vacib şərtdir. Həmçinin dövlətin coğrafi mövqeyi və sərhədlərində yerləşən ətraf dövlətlərin geosiyasi mövqeləri də dövlətin gücünə təsir edən faktorlar sırasındadır. Müasir zamanda böyük dövlətlərin gücünü artıran əsas amillər, vasitələr müvafiq dövlətlərin kütləvi qırğına səbəb ola biləcək strateji təyinatlı hücum və müdafiə silahlarına malik olmaları, eləcə də onların kosmik proqramlarıdır. Ölkənin kosmik proqramları eyni zamanda raket texnologiyasının inkişafına xidmət edir. Həmçinin informasiya texnologiyaları sahəsində nailiyyətlər də dövlətlərin gücünü əks etdirir və dövlətin gücünü təsnif edən komponentlər içərisindədir. Müasir qlobal informasiya texnologiyaları siyasəti də kosmik proqramın tərkib hissəsidir. Güclü dövlətlər kosmik proqramdan lazım olan anda hərbi məqsədlər üçün də istifadə etməyi nəzərdə tuturlar. Məsələn, Rusiyada kosmik qoşunlar mövcuddur. Bunlardan əlavə dövlətlərin güclərini təsnif edən çoxlu sayda amillər mövcuddur. Ümumiyyətlə, dövlətlərin iqtisadi qüdrəti, hərbi qüdrəti, donanma qüdrəti, aviasiya qüdrəti, kosmik qüdrəti, ərazi böyüklüyü, əhali çoxluğu, əhali içərisində “beyinlər”in sayının çoxluğu, elm və təhsil obyektlərinin çoxluğu və keyfiyyətli iş fəaliyyəti, ümumilikdə əhalinin maarifçilik səviyyəsi dövlətlərin güclərinə görə təsnif olunmasını şərtləndirir. Güc mərkəzi olmaq amili dövlətin beynəlxalq münasibətlərdə və beynəlxalq sistemlərdə iştirakının çəkisi ilə müəyyən olunur.
155
Dövlətlərin güc mərkəzləri kimi təsir imkanları müvafiq dövlətlərin kənar regionlara və dövlətlərə göstərdikləri təsir və təzyiqin həcmi və miqyası ilə ölçülür. Dövlətlərin gücləri onların beynəlxalq münasibətlərdə hərəkət istiqamətlərinə (istiqamətlərin cəhətlərinə, sahə və obyektlərinə, ölçüsünə, məsafənin uzunlu- ğuna), siyasət cərəyanlarının dərəcələnməsinə təsir edir. Hal-hazırda dünya dövlətləri öz güclərinə görə super, böyük,
təsnif olunurlar. ABŞ öz güc göstəricilərinə görə super dövlət kimi təsnif olunur. Gücü təsnif edən əksər göstəricilərə görə birinci yerdədir. İqtisadi və hərbi cəhətdən dünyanın ən çox inkişaf etmiş dövlətidir. Təbii ki, dövlətlərin gücləri nisbi xüsusiyyətlərə malik olur və keçici xarakter daşıyır. Dövlətlərin gücü müqayisə aparılanda müəyyən edilir və bu baxımdan da nisbi xüsusiyyətlərə malik olur. Rusiya və Çin böyük güc mərkəzinə malik olan dövlətlər kimi yer alsalar da, bu dövlətlər super güc mərkəzinə çatmaq uğrunda mübarizə aparırlar. Bəzi məlumata görə, Çin öz iqtisadi inkişafına görə 2009-cu il üçün dünyada ABŞ-dan sonra ikinci yerə çıxıb. Hal-hazırda ABŞ, Avropa İttifaqı, Böyük Britaniya, Kanada, Avstraliya, Rusiya, Çin, Hindistan, Türkiyə, İran, Braziliya, İndoneziya kimi müxtəlif gücə malik olan dövlətlər mövcuddur. Bu dövlətlər müəyyən regionlarda siyasi təsir imkanları əldə etmək uğrunda iqtisadi, hərbi və siyasi mübarizə aparırlar. Türkiyə və İran regionda orta gücə malik olan dövlətlər kimi xarakterizə olunurlar. Türkiyə və İran Mərkəzi Asiya regionuna, Cənubi Qafqaza, Yaxın Şərqə, Ərəb dünyasına, Əfqanıstan və Pakistana, Türk dünyasına, Rusiyanın müsəlman əhalisinə bu və ya digər səviyyədə təsir etmək imkanlarına malikdirlər. Türkiyə iqtisadiyyatı SSRİ-nin dağılmasından sonra dirçəlməyə başlayıb və öz aqrar xüsusiyyətindən aqrar-sənaye xüsusiyyətinə keçibdir. 2008-ci ilin məlumatına əsasən, Türkiyə ümumdaxili istehsal məhsulunun həcminə görə dünyada 18-ci yerə çıxmışdır. İran isə 2007-ci ilin məlumatına əsasən dünyada 15-ci yerə çıxmışdır. (Bu faktlar Wikipediya açıq internet ensiklopediyasından götü- Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|