Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Bir məsələni unutmaq olmaz: –siyasi qurumlar
162
mexanizmini təşkil etmişlər. Güc obyektləri və subyektləri iyerarxik olaraq şəbəkələşmiş güc sisteminin əsas vasitələrini təşkil etmişdir. Şəbəkələşmiş güc sistemi imperiyanın idarə edilməsinin başlıca mexanizmini formalaşdırmışdır. Şəbəkələşmiş güc sistemində ətraflardan mərkəzə doğru coğrafi istiqamətdə iyerarxik idarəetmə sistemi yaradılmışdır. Bu gün super və böyük dövlətlər öz geniş ərazilərini idarə etmək üçün həmin sistemdən istifadə edirlər. Məsələn, hal-hazırda Rusiyada mərkəzdən əyalətlərə doğru mərkəz-federal dairələr-onların içərisində əyalət və vilayətlər, eləcə də respublikalardan ibarət subyektlərin zəncirvari şəbəkəsi mövcuddur. ABŞ ərazisi ştatlara, ştatlar isə dairələrə bölünür. İdarəçilikdə nəzarət üzərində nəzarət sistemi böyük dövlətlərin idarəçilik sisteminə xarakterik olan əsas cəhətdir. Böyük dövlətlər çalışırlar ki, ştatlar, dairələr, vilayətlər, əyalətlər, respublikalar mərkəzə tabe olaraq güclü olsunlar ki, mərkəz həmin güc vasitələrindən obyekt və subyekt kimi istifadə edərək digər böyük güc mərkəzinə təsir etsin və ya güc mərkəzinin təsir və təzyiqlərindən qorunsun. Böyük dövlətlər üçün ən təhlükəli məqam isə sərhədlərində yerləşən güc subyektlərinin (təsirə məruz qalarkən, obyektlərinin) respublika və digər idarəçilik formasında olan qurumların etniklərə məxsus olmasıdır. (Bir məsələni unutmaq olmaz: –siyasi qurumlar subyektlərdirlər, idarəçilikdə, münasibətlər sistemində aktorlardırlar-iştirakçıdırlar. Lakin bu subyektlər təsir predmetinə, eləcə də təsiretmə vasitəsinə çevrilə bilir. Bu anda subyekt obyekt kimi istifadə edilir, çünki təsirə məruz qalır, maraq və məqsədəçatma vasitəsinə çevrilir. Bu dəyişmə prosesi daha çox beynəlxalq münasibətlərdə böyük dövlətlərin kiçik dövlətləri güc elementi kimi istifadə vasitəsinə, təzyiq və təsir vasitəsinə çevridikdə baş verir. Subyekt obyekt kimi istifadə edilən zaman vasitənin məzmunu dəyişir. Forma isə qalır. Yəni dövlət olduğu kimi qalır. İstifadənin mahiyyət və məzmunu dəyişir. Məsələn, Ermənistan beynəlxalq münasibətlərin subyektidir. Lakin Rusiya tərəfindən Türkiyə, Azərbaycan və ABŞ-a qarşı təzyiq vasitəsi kimi məkan və vasitə olaraq istifadə 163
edilir. Burada Ermənistan subyekt olaraq, həm də obyekt, eləcə də siyasi alət vasitəsi kimi istifadə edilir, dövlət və onun siyasi qurumları təsirə məruz qalır, marağaçatma vasitəsinə çevrilir. Burada dövlətin ərazisi və siyasi qurumları başqa dövlət üçün obyekt rolunu oynayır. Buradan belə çıxır ki, dövlət başqa bir dövlətin ərazisindən, strukturundan, siyasi, iqtisadi və hərbi vasitələrindən istifadə edərək, başqa subyekt üçün təzyiq vasitəsi kimi istifadə edir. Bu zaman təsirə məruz qalmış tərəf-subyekt bir təsirə məruz qalan tərəf üçün obyekt vasitəsi olur.) Etniklər gücləndikcə və mərkəzin nəzarətindən uzaqlaşdıqca daha çox müstəqilliyə can atırlar ki, bu da imperiyaların parçalanması üçün ən mühüm şəraitin yaranmasına gətirib çıxarır. Bu baxımdan da böyük dövlətlər çalışırlar ki, onların müstəqilliyinin qabağını kəsmək üçün bir neçə varianta əl atsınlar. Bir variant olaraq həmin subyektlərin parçalanmasıdır və parçalanmış formada, ayrı-ayrı subyektlər kimi iyerarxik olaraq sistemin yuxarı gücünə birləşdirilməsdir, digər variant olaraq həmin subyektlərin parça- lanmadan, ətraf subyektlərlə birlikdə yuxarı gücə birləşdiril- məsidir, birbaşa tabeçilik formasının yaradılması və vahid idarəçilik formasının təşkil edilməsidir. Məsələn, Rusiya özünün Şimali Qafqaz bölgəsində gərgin siyasi vəziyyəti nəzərə alaraq, bölgənin bütün etnik subyektlərini bir yerə cəmləmək və onlar arasında əlaqəni gücləndirmək, eləcə də regionu siyasi baxımdan bütöv halda vahid mərkəzdən idarə etmək üçün Şimali Qafqaz Federal dairəsini yaratdı və etnik subyektləri həmin dairənin siyasi nəzarətinə verdi. Burada strukturun, başqa strukturlar tərəfindən pilləli və iyerarxik formada idarəçiliyini təşkil etdi. Rusiya bu addımı atmaqla region üçün birləşmiş strukturlar, qarışmış strukturlar şəbəkəsini, sistemini yaratmış olur. Yəni regionun subyektlərinin idarəetmə strukturları üzərində əlavə idarəetmə strukturları yaratmış olur ki, bu da yerli subyektlərin strukturlarının geniş şəkildə sərbəst fəaliyyət göstərməsinin qarşısını almış olur. Hal-hazırda imperiya sözləri “güc mərkəz”ləri sözləri ilə əvəz edilir və dövlətlərin gücləri nisbi olaraq bu əsasla təsnif olunur.
Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|