Microsoft Word Toxumshunasliq 2014 mbm

5 
X fəsil. Döyüm zamanı toxumların zədələnməsi, zədələrin 
təsnifati və  təyini üsulları ........................................... 178 
10.1. Döyüm zamanı toxumların zədələnməsi və onları  
azaltma tədbirləri ........................................................ 178 
10.2. Zədələrin təsnifatı və onları təyin etmə üsulları .......... 185 
10.3. Mikrozədələrin təyin edilmə üsulları ........................... 188 
 
XI fəsil. Toxumşünaslıqda laboratoriya təhlilləri ................. 191 
 
XII fəsil. Toxumçuluğunun aqrotexnologiyası .....................  198 
 
XIII fəsil. Toxum istehsali, yayılması və yığılması ............. 208 
13.1.  Toxum istehsalı və yayılması ....................................... 208 
13.2.  Toxumun  yığılması və hesaba alınması ...................... 215 
 
XIV fəsil. Sort və sort toxumlarin əhəmiyyəti, elit və hibrid 
toxumların yetişdirilməsi və onların 
sertifikatlaşdırılması .................................................... 220 
14.1. Sort və sort toxumların əhəmiyyəti .............................. 220 
14.2. Elit toxumların istehsalı ............................................... 224 
14.3.  Hibrid toxumların yetişdirilməsi ................................. 231 
14.4.  Toxumun sertifikatlaşdırılması (təsdiqlənməsi) .......... 233 
 
XV fəsil. Aprobasiya ............................................................ 236 
15.1. Aprobasiyaya hazırlıq və sort əkinlərinin qeydi .......... 239 
15.2. Aprobasiya dərzlərinin götürülməsi............................. 240 
15.3. Aprobasiya  dərzlərinin təhlili ..................................... 242 
15.4. Aprobasiya sənədlərinin tərtib edilməsi ...................... 249 
15.5.  Müxtəlif bitkilərin aprobasiyası .................................. 254 
 
XVI fəsil. Təsərrüfatlarda toxumçuluq sahələri ................... 265 
 
XVII fəsil. Toxumların sort keyfiyyətinin pisləşməsi 
səbəbləri .......................................................................  271 

---

6 
 
XVIII fəsil. Toxumçuluqda nəzarət...................................... 275 
 
XIX fəsil. Bitkilərin  toxumları vasitəsilə  qorunması və 
saxlanması ................................................................... 283 
 
Bəzi terminlərin qisa izahı ..................................................  294 
 
Əlavələr ................................................................................ 304 
 
Ədəbiyyat ............................................................................. 309
 

---

7 
GİRİŞ 
 
Toxumşünaslıq kənd təsərrüfatının mühüm sahələrindən 
olub,  əsas məqsədi respublikada rayonlaşmış bitki sortlarının 
sortluq və səpin keyfiyyətinə görə Dövlət Standartlarının tələb-
lərinə cavab verən toxum istehsalını  həyata keçirməkdən 
ibarətdir.  
Toxumların öyrənilməsi ilə  kənd təsərrüfatı elminin xüsusi 
sahəsi olan toxumşünaslıq məşğul olur. Bu kənd təsərrüfatı 
elminin cavan sahələrindən olub, toxum nəzarətinin inkişafının 
yaradılması ilə əlaqədardır.  
Toxumşünaslığı düzgün təşkil etmədən k/t-ı bitkilərinin 
məhsuldarlığını lazımı səviyyəyə qaldırmaq mümkün deyildir. 
Toxumşünaslığın yarandığı ilk dövrlərdən onu yalnız toxum-
ların inkişafı və quruluşu, səpin keyfiyyəti və onun təyini üsul-
ları haqqında elm sahəsi hesab edirdilər. Sonrakı  mərhələlərdə 
buraya həmçinin toxumların ekoloji şəraiti, toxumluq səpinlərin 
aqrotexnikası, yığım üsulları, yığımdan sonrakı saxlamalar, to-
xumun səpinqabağı hazırlanması məsələləri də daxil edilmişdir. 
Kənd təsərrüfatı bitkilərindən yüksək məhsul  əldə etmək 
üçün hər bir zonanın torpaq iqlim şəraitinə uyğun sortlar 
seçilməli və onların səpin keyfiyyət göstəriciləri yüksək olan 
toxumlardan istifadə edilməlidir. Bunun üçün kənd təsərrüfatı 
ilə  məşğul olan mütəxəssislər ilk növbədə  əkib becərdikləri 
bitkini, onun növlərini, növmüxtəlifliklərini və sortlarını tanı-
malı, onun toxumunu seçməyi bacarmalıdırlar. Bu gün isteh-
salata lazım olan məhsuldar, məhsulun keyfiyyəti yüksək olan 
davamlı sortların azlığı, toxumun səpin keyfiyyət göstəricilə-
rinin analiz edilməsini, bitki vegetasiya dövründə ikən onun 
qiymətləndirilməsini tələb edir. Odur ki, kənd təsərrüfatı mütə-
xəssislərinin səpinləri yığım qabağı qiymətləndirməyi, sortun 
bioloji davamlılığını  və  təsərrüfat xüsusiyyətlərinin yaxşılaş-
dırılması üsullarını, dənin keyfiyyət göstəricilərini, fiziki xüsu-
siyyətlərini, elit toxumların istehsalını, hibrid toxumların yetiş-

---

8 
dirilməsini, seçmə üsullarının aparılma metodikasını, sort-
ların cins təmizliyinin saxlanması qaydalarını, toxumun səpin  
keyfiyyət göstəricilərinin təyini üsullarını, tarla aprobasiyası və 
onun aparılma metodikalarını mənimsəməsi çox önəmlidir.  
Mövcud tədris proqramları  əsasında üzrə hazırlanmış bu 
dərslik toxumşünaslıq sahəsində  tətbiq edilən üsul və metod-
ların, həmçinin analiz üsullarının aparılması üçün  Azərbaycan 
dilində  tərtib edilmiş ilk addımdır. Hazırda toxumçuluq üzrə 
aparılan tədqiqat işlərində müxtəlif ölkələrin metodik göstəriş-
lərindən istifadə edilməsi bir sıra çətinliklər törədir. Toxumçu-
luğun ayrı-ayrı istiqamətləri üzrə metodların toxumşünaslıqda 
tətbiqinin ölkəmizin torpaq-iqlim şəraitində az səmərəli olması, 
onların yerli problem və prioritet istiqamətləri tam əhatə edə 
bilməməsi də bu dərsliyin dəyərini xeyli artırır. 
Müasir iqtisadi, ekoloji baxımdan sağlam toxumun tətbiqi 
aparıcı rol oynayır və becərmə prosesini optimallaşdırır. Az 
xəstəliyi və  məhsuldarlıq potensialı yüksək keyfiyyətli olan, 
təsdiqlənmiş toxumların tətbiqi əhəmiyyətli istehsal faktoru he-
sab edilir və kənd təsərrüfatı müəssisələrində yüksək fəaliyyə-
tin əldə olunması üçün əsas meyardır. 
Azərbaycan hökuməti ölkənin kənd təsərrüfatı məhsullarına, 
xüsusən taxıla olan ehtiyacını daxili istehsal ilə  təmin etməyi 
qarşısına məqsəd qoyur və bununla idxaldan azad olmağa 
çalışır. Bu istiqamətdə  hər halda aşağıdakı sistemləşdirilmiş 
sahələr üzrə bölünmüş  kənd təsərrüfatının  mövcud vəziyyəti 
müəyyənləşdirilir. 
Kənd təsərrüfatında yetişdirmə-emal və  təkmilləşdirmə po-
tensialı; kənd təsərrüfatında yüksək səmərəlilik üçün hüquqi 
çərçivə şərtlərinin mövcudluğu; toxum məhsullarının dövriyyə-
si üçün vacib olan və müvafiq nəzarət mexanizmlərinə malik 
olan idarələrin mövcudluğu; torpaq və iqlim şəraitindən asılı 
olaraq becərmə və toxumların çoxaltma potensialı; 
Elmi araşdırmalar və  təcrübələr göstərmişdir ki, düzgün 
qurulmuş toxumçuluq sistemində yetişdirilmiş yüksək keyfiy-

---