MiRZƏ ŞƏFİ ŞƏrq qərb araşdirmalarinda

    Nəzakət Əliyeva 
 
 
184 
vahələri  və  ağır  yüklənmiş  karvanları.  Qızın  al 
yanağından aldığım ilhamı bütün yad şairlər mənə verə 
bilməzlər.  Kiçik  günahsız  uşaq  mənim  üçün  daha 
hörmətli və  mömündir,  nəinki ən uzun  moizə.  Mənim 
bir  badə  şərabdan  aldığım  ləzzəti,  nə  Sufinin,  nə  də 
filosofların əsərləri mənə bəxş edə bilməz»… O özünə 
təzə çubuq dolduranda mən saata baxdım: 
«Biz  getməliyik  –  dedim  mən,  -  bizə  mahnı 
oxumamış, ayrılmayaq. Mən sənin gözəl səsinin ahəngi 
ilə  yola  düşmək  istərdim.  Ancaq  mənim  üçün  çox 
maraqlıdır ki, sən qafiyə, şəkil və fikirləri belə tez necə 
birləşdirirsən?  Sənin  mahnıların  üçün  sənə  heç  bir 
hazırlıq lazım deyil?». 
Bizim keçib getdiyimiz bağ yazın əlvan paltarını 
geymişdi.  Mirzə  Şəfi  əlini  uzadaraq  bir  neçə  koldan 
güllər  dərib  gözəl  dəsdə  düzəltdi  və  onu  mənə  uzadıb 
dedi:  «Bir  bax,  bu  güldəstəsi  bir  göz  qırpımında 
güzəldi,  ancaq  bunun  üçün  güllər  bir  anda  bitmədilər. 
Bax, mənim nəğmələrim də belədir!». 
   
ON ALTINCI  FƏSİL: 
Mirzə Şəfinin kitab çapına olan şəxsi  
 fikirləri və hüsnxət yazısına olan göstərişləri 
O vaxtlar Tiflisdə mənə məşhur daniya şərqşünası 
Vesterqaarth baş çəkdi, o uzun illər idi Hindistanda idi, 
indi  isə  vətənə  dönərkən  İrandan  yolunu  salaraq 
buradakı  mixi  yazıların  surətini  götürmək  istəyirdi. 
Şərqin ədəbi xəzinəsi ilə zəngin yüklənmiş bu adam öz 
yükünü yüngülləşdirmək üçün Kəlküttədə çap olunmuş 
bir  neçə  fars  kitabını  mənə  verdi  və  mən  bunu  Mirzə 

---

Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 
 
 
185 
Şəfinin rəhbərliyi ilə öz toplantımızda oxudum. Mənim 
müəllimimi  kitabı  nəzərdən  keçirdikdən  sonra,  onu 
kənara tullamasına mən heç də az təəccüblənmədim və 
o  məndən  həmişəlik  xahiş  etdi  ki,  bir  də  belə 
basmaklarla, yəni çaplarla məni narahat etməsin. 
Mirzənin  hirsi  soyuyana  qədər  gözlədim  və 
bunun  səbəbini  soruşdum.  O  dedi  ki,  kitabların 
məzmunu  deyil,  onların  vəziyyəti  onu  əsəbiləşdirir; 
«Kitab yazılmalıdır, çap edilməli deyil», - o israr etdi. 
«Ancaq nə üçün – dedim  mən, - Mirzə Şəfi, sən 
çap olunmaya nifrət edirsən? Sənin xəttinin gözəlliyini 
itir  və  hər  halda  bu  şairlərin  və  alimlərin  əsərlərinin 
daha tez, külli halda və daima yayılmasına kömək edir, 
xalqın xeyrinə və öz şöhrətinin artmasına xidmət edir». 
Mirzə  Şəfi  çubuğunu  üfürdü,  başım  yırğaladı  və 
cavab  vermədi.  Mənim  ona  kitab  çapı  incəsənətini 
əyani  göstərmək  cəhdlərim  əbəs  idi.  Yalnız  bir  şüşə 
şərab  içdikdən  sonra  bu  fikirlərini  əsaslandırmağa 
başladı. Elə görünürdü ki, sanki  o əvvəllər heç vaxt bu 
haqda  əsaslı  düşünməyib  və  öz  etirazları  və  səbəbləri 
ilə bunu dərk etməyə hazır deyil. 
Yazılmış  kitabdan  çap  olunmuş  kitabın  daha  tez 
və  ümumi  yayılmasını  əlbəttə  o,  inkar  edə  bilməzdi, 
lakin  onun  gətirəcəyi  hər  hansı  yüksək  faydaya  da 
əmin deyildi. O mənə bir çox zəngin, adamların öz var-
dövlətlərini  kitablara  və  müdriklik  xəzinəsinə  deyil, 
tamam başqa məqsədlərə israf etdiklərini misal gətirdi, 
atalar  sözündə  deyildiyi  kimi;  müdriklər  xəzinənin 
dəyərini  qiymətləndirirlər,  ancaq  varlılar  müdrikliyin 
dəyərini yox. 

---

    Nəzakət Əliyeva 
 
 
186 
Bir  kasıb  alim  öz  biliklərini  çoxaltmaq  üçün 
başqalarının  kitablarını  ya  üzündən  köçürür,  ya  da  öz 
sifətinin  təri  ilə  əldə  edir  və  bundan  böyük  imkanlı 
fayda əldə edir.  
Məgər  kitab  nəşri  incəsənəti  bir  çox  əvvəl 
yaşamış alimləri üzə çıxardıb? Çap olunmuş kitabların 
bazara  gətirilməsi  İran  və  qonşu  ölkələrin  tənəzzülə 
getməsi  deyilmi?  Firdovsi,  Sədi  və  Hafizin  kitab  çapı 
ilə  insanların  beyninə  və  qəlbinə  yol  tapmağa 
ehtiyacları var idi? 
Bütün  bu  etirazlarını  Mirzə  Şəfi  saatlarla  etiraf 
etdi, lakin kitab çapına  olan nifrətinin əsas  səbəblərini 
axırda  açıqladı.  Yalnız  ifadədolu  xətlə  şair  öz  fikrini 
oxucuya  aydın  çatdıra  bilər.  Daha  yaxşı  olar  ki,  şair 
nəğmələrini  heç  yazmasın,  onu  xalqla  özü  oxuyaraq 
çatdırsın və bu onu bütün anlaşıqsızlıqlardan qoruyar. 
Mirzə  Şəfi  öz  nəğməsi  ilə  dərsi  sona  çatdırdı, 
ancaq  mən  bu  fəsli  bununla  bitirmək  istəməzdim  və 
onu  qeyd  etmək  istərdim  ki,  bütün  vəziyyətlərdə  bu 
mədəni-tarixi 
diqqətəlayiqlik 
əldə 
etmişdir. 
Baxmayaraq  ki,  kitab  nəşri  incəsənətindən  400  il 
keçmişdir, bu günə qədər o nə İranda, nə də Türkiyədə 
özünə giriş yolu tapmamışdır. Ondan yalnız bəzi dövlət 
işi  məqsədlərində,  yaxud  bəzi  alimlərin  öz  şöhrətini 
artırmaq üçün bir neçə az oxunulan qəzetlərdə istifadə 
edilirdi.  Belə  izahat  vermək  olar  ki,  məsələn,  Parisdə, 
Vyanada,  Leypsiqdə  və  qitənin  digər  ədəbi  mərkəzi 
yerlərində  fars  kitabları  daha  çox  nəşr  edilirdi,  nəinki 
İranın özündə. 
 

---

Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 
 
 
187 
ON  SƏKKİZİNCİ  FƏSİL: 
Gəncə aliminin ikinci və sonuncu məhəbbəti 
 Mirzə Şəfi nəğmələrinin yekunu 
Məhəbbət həmişə ilğım olur 
Mənim  müdrik  müəllimimin  əhvali  ruhiyyəsi 
yaxşı  olanda  söhbət  əsnasında  onun  nəğməsindəki 
Hafizə  haqqında  soruşanda  o,  söhbətdən  uzaqlaşırdı. 
Bir  təsadüf  olmasaydı,  mən  bu  tapmacanın  açarını 
uzun müddət tapa bilməyəcəkdim.  
Bir  gün  mən  gəzintidən  adətən  olduğundan  gec 
qayıdanda  Mirzə  Şəfinin  müdriklik  divanında  məni 
gözlədiyimi  gördüm.  Vaxt  keçsin  deyə  o  qələmdanı 
əlinə götürüb stolun üstündəki bir parça kağıza şeirlər 
yazırdı.  Mən  özümü  görməməzliyə  vurub  açıq  qalmış 
yan otağa paltarımı dəyişmək üçün keçəndə o, Hafizin 
bir nəğməsini oxudu. 
«Ey gözəl, qoy küləklər sənin ətrini  
Hafizin qəbri üstünə gətirsin! 
Onun sakit məzarından 
Minlərlə gözəl güllər göyərsin!» 
- Bu gün nədən başlayacağıq, ay Mirzə Şəfi- deyə 
mən  soruşdum  və  onunla  birlikdə  şərab  içdim.  O 
barmağı ilə çubuğuna vurdu və cavab verdi:  
-  Kağız  və  qələm  götür,  mən  sənə  bu  gün 
Füzulinin qəzəllərindən oxuyacam. 
O oxudu və mən yazdım: 
Sənin yanına gəlmək üçün mənim həyatım, 
   
                      mən həyatımı verdim, 
Mərhəmətli ol, çünki yalnız səninlə 
   
 
          mən həyata gəldim! 

---