Müasir dövrdə istehsalatda hər hansı səviyyədə qəbul edilən qərar və təlimatlar, işçilərin

.
Elektromaqnit şüalanmasının
mənbəyi təbii və süni şəkildə iki yerə bölünür. Bu
mənbələrə atmosfer elektrikini, günəş və qalaktikadan gələn radioşüalanmanı, yer kürəsinin
elektrik və maqnit sahəsini, müxtəlif qurğulardan yaranan süni mənbələri misal göstərə bilərik.
Süni elektromaqnit sahəsini yaradan mənbələrə termiki qurğularda istifadə olunan lampalı
generatorun kondensatorlarını (gücü 8 – 200 kVt), generatorların, transformatorların,
antennaların dalğa ötürücülərinin birləşdirici xətlərini aid etmək olar.
Aşağıdakı cədvəldə (cədvəl 3.6) elektromaqnit şüalanmasının spektri göstərilmişdir. Bunlar
həm süni, həm də təbii şəraitdə yaranan şüalardır.
Qeyd etmək lazımdır ki, insan orqanizmi öz inkişaf mərhələsi boyu təbii şüalanmaya məruz
qalır. Güclü təbii şüalanma insana zərərli təsir göstərir. Bu baxımdan, müxtəlif dalğaların insan
orqanizminə təsirini öyrənib ondan mühafizə yollarını göstərmək lazımdır.
Cədvəl 3.6
Elektromaqnit şüalanmasının spektri
Tezlik Dalğanın
uzunluğu
Elektromaqnit şüalanması
10
10
3
km
Dəyişən texniki cərəyan
10
2
Səs tezliyinə malik olan
10
3
Dəyişən cərəyan
10
4
10
5
Uzun
10
6
1 km
Orta
10
7
Qısa
10
8
1 m
ultraqısa radiodalğaları
10
9
Desimetr
10
10
Santimetr
10
11
1 mm
Millimetr
10
12
10
13
1 mk
infraqırmızı şüalar
10
14
10
15
görünən şüalanmalar
10
16
ultrabənövşəyi şüalar
10
17
10
18
rentgen şüaları
10
19

---

10
20
10
21
qamma şüalar
10
22
10
23
kosmik şüalar
10
24
Müasir texnikada müxtəlif məqsədlər üçün, elektrik yırğalanma tezliyindən geniş istifadə
edilir. Məsələn:
10 hs – avtomatlaşdırma sahəsində müxtəlif sınaqlar məqsədilə istifadə edilir.
10 - 10
4
hs – texnikada işlədilən sənaye cərəyanları: 
10
5
- 10
14
hs – böyük kütləyə malik olan cisimlərin yırğa- lanması atom və molekulların
mexaniki yırğalanmasından yaranır. Bu yırğalanma uzun infraqırmızı istilik ayrılması ilə gedən
şüalanmadır.
Qısa infraqırmızı şüalar atom daxilində gedən prosesdən yaranır. Yəni, mərkəzindən
kifayət qədər uzaqda olan elektron nüvə yaxınlığında olan qata yaxınlaşması zamanı qısa
infraqır- mızı şüalar yaranır. Elektronun bir qatdan digərinə keçməsi nüvədən α və β
hissəciklərinin ayrılmasına və γ şüalanmasına səbəb olur. 10
21
hs-ə malik olan elektromaqnit
şüalanması γ şüalanmasıdır.
Kosmik şüalar kosmik fəzada yüksək sürətlə hərəkətdə olan elektromaqnit hissəciklərinin
selidir. Bu şüalanmanın tezliyi 10
22
-10
24
hs-ə bərabərdir.
Elektromaqnit şüalanması insan orqanizminə zərərli təsir edir. Bu təsir dərəcəsi dalğanın
uzunluğundan və şüalanmanın intensivliyindən asılıdır.
Sənaye tezlikli 50 və 60 hs olan elektrik cərəyanı tərəfin- dən yaranan elektromaqnit sahəsi
bu sahənin yüksək gərginli- yində insan orqanizminə bioloji təsir edir. İnsan bədəninin
elektrikləşməsi onun gərginliyi 150-220 kV-dan yuxarı olan elektrik xətləri altında yerləşdiyi
zamanı baş verir. Bu təsirin nəticəsində mərkəzi sinir sistemində tormozlanma baş verir ki, o da
insanda əzginlik, yuxululuq, tez yorulma halına səbəb olur. Eyni zamanda, qanda müəyyən
dəyişikliklər baş verir. Qan təzyiqi artır, ürək döyünməsi başlayır, döyüntünün sayı yüksəlir.
Lakin, bu hallar yalnız insan elektromaqnit sahəsində yerləşdikdə yaranır. Elektromaqnit
zonasından uzaqlaşaraq müəyyən qədər istirahət etdikdən sonra göstərilən hallar yox olur. 
Verilmiş dalğa uzunluğunda elektromaqnit sahəsinin insan orqanizminə bioloji təsiri onun
intensivliyindən və orada yerləşmə müddətindən asılı olduğu üçün zərərlilik kriteriyasını bədən
tərəfindən udulan enerji kimi qəbul etmək olar. Udulan enerji insan bədənində axan cərəyanın
kvadratından, insanın bu zonada yerləşmə müddətindən və bədənin keçiriciliyindən asılıdır.
Sənayenin müxtəlif sahələrində materialların termiki işlənməsi geniş inkişaf etmişdir.
İşlənmənin yüksək və daha yüksək tezlikli (10
4
- 10
6
Hs) cərəyanla induksiya və dielektrik
metodları ilə qızdırılması iqtisadi cəhətdən çox əhəmiyyətlidir. Bu üsulda, həmçinin işçilərin iş
şəraiti yaxşılaşır. Belə ki, müxtəlif yanacaqla işləyən qızdırıcı və əridici sobaların induksiya
qızdırıcı qurğularla əvəz edilməsində sexin havasının təmizliyi yüksək olur, işçilərə təsir edən
istilik şüalarının intensivliyi və təsir vaxtı qısalır.
Radio və telecihazlar istehsal edən zavodlarda və həmçinin onların tətbiq edildiyi texnoloji
proseslərdə ultra yüksək və daha yüksək tezlikli generatorlardan istifadə edilir (10
6
-10
11 
Hs).
Şüalanma mənbələri əsasən bunlardır:
– metalların əridilməsi, qaynağında və bərkidilməsində istifadə olunan induksiya
qızdırıcıları;
– dielektrik qızdırılması qurğusunda istifadə edilən makara.

---

Bu qurğular əsasən ağac materialların qurudulmasında, dielektriklərin yapışdırılmasında və
plastmasların qızdırılmasında istifadə edilir. Bunlardan başqa, işçi kondensatorlar müxtəlif
generatorlarda yüksək və daha yüksək maqnit sahələri yaradan mənbələrdirlər.
İnsanların yüksək və daha yüksək (10
5
-10
11
) tezliklərdən şüa zədəsi alması demək olar ki,
eynidir. Lakin, bu zədələrin göstəriciləri daha yüksək tezliklərdə çox kəskin seçilir.
Şüalanma dərəcəsini müəyyən etmək üçün insanın aldığı, yəni onun tərəfindən udulan
enerjini (