MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Təfəkkürün əsas formaları
Təfəkkür cisim və hadisələrin mahiyyətinin, onlar arasındakı əlaqə və asılılığın insan şüurunda ümumiləşmiş və vasitəli inikasından ibarət olan idrak prosesdir. 1 Təfəkkürün mənbəyini duyğular və qavrayış təşkil edir. Bəzən belə güman edirlər ki, duyğu prosesi baş verib qurtar- dıqdan sonra təfəkkür fəaliyyətə başlayır. Bu doğru deyildir, çünki hissi idrak prosesinin özündə də fikri əməliyyat-təhlil, tərkib, müqayisə və s. iştirak edir. Deməli, duyğu və qavrayışın verdiyi materiallar olmasa, təfəkkür fəaliyyəti də mümkün 1 Ə.S.Bayramov, Ə.Ə.Əlizadə. Psixologiya. Ali məktəblər üçün dərslik Bakı. "Maarif', 1989, 278-279. 1 Ə.S.Bayramov, Ə.Ə.Əlizadə. Psixologiya. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı. "Maarif', 1989, 284-286. 64 downloaded from KitabYurdu.org olmaz. Ancaq təfəkkür daha mərəkkəb psixi prosesdir. İnsanın gerçəkliyi tam dərk etməsi məhz təfəkkür sayəsində mümkün olur. Təfəkkürün köməyilə insanlar bilavasitə qavranılmayan cisim və hadisələri də dərk edirlər: məsələn. atomun tərkib hissələrini bilavasitə qavramaq mümkün deyildir. Halbuki insanlar onu bilirlər. Bu vasitəli bilikdir. Deməli, təfəkkür varlığın vasitəli inikasıdır. Varlığın vasitəli və ümumiləşmiş inikasınıdan ibarət olan təfəkkür, hissi idrakın materilları əsasında gələcəyi görmək imkanı verir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, təfəkkür nitqlə vəhdətdədir və dil materialları əsasında maddiləşir. Çünki , adam öz-özünə fikirləşəndə də, başqasının fikrini bilmək istəyəndə də, öz fikrini izah edəndə də mütləq dildən istifadə edir. Təfəkkür prosesində bütün beyin qabığı iştirak edir, xüsusən də beyin qabığındakı nitq mərkəzləri söz siqnallarının əks etdirilməsində mühüm rol oynayır. Təfəkkürlə nitq vəhdətdədirlər, lakin onun özü deyildir. Belə ki, bir fıkri ifadə etmək üçün adam müxtəlif dillərdən istifadə edə bilər. Nitqdən köhnə sözlər çıxa bilər. Lakin fikrin ifadə forması dəyişilimr. Təfəkkür də şüur kimi ictimai-idraki səciyyə daşıyır. Onun nəticələri insanların tarixi təcrübələrində öz əksini tapır. Çünki insan təfəkkürü ilk növbədə cisim və hadisələrin ümumi və mühüm əlamətlərini əks etdirir. İnsanın belə bir idrak fəaliyyəti nəticələri təfəkkürün formalarında tətbiq olunur. Psixologiya elmi öyrənir ki, hansı fikir necə və nə üçün əmələ gəlir, necə inkişaf edir. Bütün bu suallara cavabı təfəkkür proseslərinin cərəyanetmə qanunauyğunluqları verir. Deməli, təfəkkürün formaları həm də psixologiyanın tədqiqat obyektidir. Təfəkkürün aşağıdakı formaları vardır: Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|