Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 437

metobolizmi m hsullarının oksidl

dirilm si. Bel

prosesl rin aparılması üçün fermentl rin i tirakı  t l b 

olunur.  Bu halda üzvi madd l rin t rkibind  olan 

karbonun  0

2

 –y , hidrogenin is

2

0 – y   q d r aerob 

oksidl

m si  prosesinin ba  verm si oksigenin s rf 

olunması, daha do rusu oksigen  bioloji t l batla 

xarakteriz  olunur. Çirkli su axınındakı qatı ıqların 

parçalanma d rinliyinin xarakteristikası biokimy vi 

göst rici olur ki, bu da oksigen  bioloji t labatın (OBT) 

oksigen  kimy vi t labata (OKT) nisb ti il  mü yy n 

edilir. OBT – dan f rqli olaraq OKT dedikd  n z ri olaraq 

üzvi madd l rin tamamil

0

2

, 

2

0 -ya, h mçinin d

g r 

çirkli suların t rkibind  azot v  kükürd varsa, ammonium 

v  sulfat tur usuna çevrilm si üçün n z ri lazım olan 

oksigenin miqdarı ba a dü ülür. Madd  molekulu 

t rkibind  olan molekulyar oksigen bu madd l rin 

oksidl

m sin  

s rf olunur. Eyni t mizl nm

effektivliyind  üzvi madd l rin biokimy vi oksidl

m si 

kimy vi oksidl

m y   n z r n daha az oksigen t l b 

edir. Bioloji filtrl rd  çirkli sular bioloji aktiv kütl

m l

g tir n aktiv lil v  ya bioplyonka mikroorqanizml ri il

t mizl nir. Qur unun çirkli suyun vahid h cmin  gör

m hsuldarlı ı  v  artıq lilin miqdarı lilin oksidl

diricilik 

---

                                                                                  

 438

gücün  (r) v  artımına gör  qiym tl ndirilir. Lilin 

oksidl

diricilik (r) gücü a a ıdakı t nlik üzr  hesablanır: 

       

τ

/

/

)

(

OBT

V

V

OBT

OBT

r

a

t

ilk

Δ

=

−

=

  .......(10.4) 

Burada  

t

ilk

OBT

OBT

OBT

−

=

Δ

– ilkin v  t mizl nmi

suyun oksigen  bioloji t labatları arasındakı  f rq, qr 

0

2

/m

3

;  V  – çirkli su s rfi,  m

3

/saat;  V

a

– aerotenkin i çi 

h cmi, m

3

; 

τ

 = Va/V – aerasiya vaxtı, saat. 

Bakteriyaların qar ılıqlı 

laq sinin mür kk b 

xarakterin  gör  lilin artımı (Ar) t xmini yaxınla ma 

asılılı ı il  mü yy n edilir:  

        

m

K

C

Ar

H

Δ

⋅

+

=

3

v  ya    ......(10.5) 

Burada 

– aerotenk  daxil olan çirkab suları 

t rkibind  olan asılqan hiss cikl rin qatılı ı, q/m

3

; 

– 

iqtisadi  msal; 

m

Δ

v

S

Δ

-   aerotenkl rd n k nar 

edilmi  üzvi qatı ıqların müvafiq olaraq kütl   v  OBT 

vahidi il  miqdarı,  q/m

3

  v     qr  OBT/m

3

;   – lilin xüsusi 

artımı, q/q OBT. 

OBT 20 mq 0

2

 /dm

3

-d n az oldu u halda çirkli suların 

t mizl nm si tam, OBT 20 mq 0

2

 /dm

3

-d n çox oldu u 

halda is  t mizl nm  natamam hesab olunur.  

 Anaerob  t mizl nm  sxeml ri qatılı ı 6–20 

q/dm

3

olan çirkab suların t mizl nm sind , 30 q/dm

3

qatılıqlı 

---

                                                                                  

 439

mineral duzların qatıla dırılmasında v  artıq lil v

çöküntül rin qıcqırdılmasında istifad  olunur. 

kil 10.8–

d  çirkab sularının anaerob sxem üzr   t mizl nm

prosesinin kombin  olunmu  texnoloji sxemi 

göst rilmi dir. Bu sxem üzr  çirkab sular 1 aralıq aparatı

keç r k 2 anaerob reduksiyaediciy

daxil olur. Burada 

çirkli sular anaerob lill  qar ılıqlı  t sird  olur. Sonra 

qarı ıq 4 nasosu vasit sil  5 flotatoruna verilir, buradan 

da lilli su m i

t tullantı suları il  birlikd  6 aerotenkin , 

köpüklü m hsullar is  stabill

dirilm k üçün 3 

metantenkin  daxil edilir. 6 aerotenkind n çıxan qarı ıq 7 

nasosu vasit sil  8 flotatoruna verilir. 8 flotatorundan 

çıxan aerob aktiv lil yenid n proses  qaytarılır. Lilin bir 

hiss si 6 aerotenkin , artıq qalan hiss si is  3 

metantenkin  qaytarılır. Bioloji t mizl nmi  su 9 v  10 

filtrl rind  tamamil   t mizl nir, bundan sonra 12 su 

hovuzuna axıdılır v  ya nasos vasit sil  t krar istifad y

verilir. Bioloji üsullarla t mizl nmi  çirkli sular a a ıdakı 

t l bl r  cavab verm lidir:  

1. Çirkli 

suların t rkibind  olan üzvi madd l r biokimy vi 

oksidl

m  xass sin  malik olmalıdırlar; 

2. OBT il  göst ril n çirkli suların qatılı ı biofiltrl rl

t mizl m  zamanı 500 mq/dm

3

 – d n v     aerotenk-

---

                                                                                  

 440

qarı dırıcılarda t mizl m  zamanı is   1000 mq/dm

3

 – 

dan artıq olmamalıdır. 

3. Z h rli üzvi  v  qeyri-üzvi madd l rin qatılıq h dl ri 

bakteriyaların h yat f aliyy tl rini dayandıra bil n qatılıq 

h ddind n yuks k olmamalıdır.  

4. Mexaniki 

qatı ıqların miqdarı 150 mq/dm

3 

 h ddind n 

artıq olmamalıdır. 

5.  Mühitin hidrogen potensialı 

 6,5–8,5  h ddind

olmalıdır. 

6. Çirkli 

suların t rkibind  biogen elementl r olmalıdır. 

7. H ll olmu  duzların ümumi miqdarı 10 q/dm

3

 – d n 

artıq olmamalıdır. 

8. Çirkli  suların t rkibind  üz n q tran v  ya

olmamalıdır. 

9. Çirkli  suların temperaturu 6–35

0

–d n 50–60°

h ddind  olmalıdır. 

Göst ril n tenologiyadan istifad  etm kl

müt x ssisl r t r find n m hsuldarlı ı 10 min. m

3

/gün 

olan çirkli suların bioloji t mizl nm sinin nümun vi 

stansiyası  i l nib hazırlanmı dır. Bel  qur u 11000 

2

sah ni 

hat  edir. Bu halda çirkli sular kolon tipli 

aerotenkl rd   t mizl nir v  sonra da qum filtrl rind  su-

hava axını altında yuyulmaqla son t mizl nm

---