Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 428

      

=

⋅

=

n

i

i

yan

i

yan

Q

C

Q

1

/

1

ρ

   .............(10.2)   

Burada C

i 

–  çirkli suyun t rkibind  olan i-ci 

komponentin qatılı ı, mol/dm

3 

; 

i

yan

Q

- i-ci komponentin 

xüsusi yanma istiliyi, kCoul/mol; 

ρ

 - çirkli suyun sıxlı ı, 

kq/m

3 

il . 

    stehsalat çirkab sularının t mizl nm sind  fiziki-kimy vi 

üsulların böyük  h miyy ti vardır. Bu üsullar h m s rb st, 

h m d  mexaniki, kimy vi v  biokimy vi üsullarla  birlikd

t tbiq edilir. Son ill rd  fiziki-kimy vi t mizl m  üsulu 

geni   t tbiq olunma a ba lanmı dır. Çirkab sularının 

fiziki-kimy vi t mizl nm  üsulunda koaqulyasiya, 

flotasiya, adsorbsiya, iond yi m , ekstraksiya, 

rektifikasiya, buxarlandırma, distill , 

ks osmos v

ultrafiltrasiya, kristalla ma, desorbsiya v  dig r prosesl r 

t tbiq olunur. Fiziki-kimy vi emal

üsulunda çirkab 

sularından inc  dispers asılqan hiss cikl r v   h ll olan 

qeyri-üzvi qatı ıqlar k nar edilir v  üzvi v  pis oksidl

n 

madd l r da ıdılır.  

10.2.4. Çirkab sularının ion mübadil  üsulu il

t mizl nm si 

---

                                                                                  

 429

on mübadil si üsulu il  t mizl nm  çirkab sularından  

metalların (sink, mis,  rom, nikel, qur u un, kadmium v

s.) v  h mçinin d  arsen, fosfor, sianid birl

m l rinin çı-

xarılması  m qs dil   t tbiq olunur. Bu t mizl m  üsulu 

çirkab sularının yüks k d r c d  t mizl nm sil  qiym tli 

madd l rin rekuperasiya (texnoloji prosesl rd   s rf edil-

mi  madd l rin yenid n b rpa edilm si v  ya tullantıların 

s nayed  istifad  edilm si) olunmasına imkan yaradır. 

on mübadil si öz t rkibind  olan ionları v  m hlulda 

olan dig r ionları    d yi m k xass sin  malik olan b rk 

faza il   m hlul (çirkab suları) arasındakı    qar ılıqlı  t sir 

prosesidir. B rk fazanı  t

kil ed n madd y  ionitl r 

deyilir. Onlar praktiki olaraq suda h ll olmurlar.  on 

mübadil si ekvivalent nisb td  ba  verir v

ks r 

hallarda dön n proses olur.  on mübadil  reaksiyası 

mübadil  olunan ionların (A v  B) kimy vi potensiallarının 

müxt lifliyi n tic sind  ba  verir. Bu reaksiyaları ümumi 

halda a a ıdakı kimi göst rm k olar: 

         R

m

B + mA = mRA + B..........(10.3) 

Reaksiya ion mübadil  tarazlı ının yaranmasına 

q d r gedir.  Tarazlı ın yaranma sür ti daxili v  xarici 

faktorlardan asılıdır: m hlulun hidrodinamiki rejimind n, 

mübadil  olunan ionların qatılı ından, ionit d n l rinin 

---

                                                                                  

 430

qurulu undan, onun ionlar üçün keçiriciliyind n.  onitl r 

üzvi v  qeyri-üzvi m n

li olur. Onlar t bii v  ya sintetik 

madd l r ola bil r.  onitl r toz, d n v r, lifli material, 

v r q l r v  lövh  halında buraxılırlar.  ri d n v r ionitl r 

böyük laylı filtrl rd , toz

killi ionitl r is  layının 

hündürlüyü 3-10 mm olan filtrl rd   istifad  olunur.  

on mübadil  üsulu il  çirkab sularının t mizl nm si 

ad t n onların ardıcıl olaraq kationitl r v  anionitl r 

(b z n duz formasında olan ionitl rd n istifad  olunur) 

vasit sil  süzülm si yolu il   h yata keçirilir.  Çirkab 

sularının ion mübadil si il   t mizl nm sinin 3 variantı 

mümkündür: 

- xüsusi texnoloji prosesl rd

m l   g l n çirkab 

sularının t mizl nm si – yerli (lokal) t mizl nm ;  

- çirkab sularının ümumi t mizl nm  üsulu; 

- t rkibind  olan mineral duzların k nar  edilm si 

m qs dil  qabaqcadan kimy vi reagentl rl   z r rsiz-

l

dirilmi  çirkab sularının t mizl nm si. 

kil 10.7-d  tur -q l vi xass li çirkab sularının ion 

mübadil  üsulu il   t mizl nm sinin prinsipial sxemi 

göst rilmi dir. 

on mübadil  üsulu  sas n ümumi 

duzlulu u 3 q/l-  

q d r olan çirkab sularının 

t mizl nm sind  istifad  olunur. Suyun t rkibind  duzun 

---

                                                                                  

 431

miqdarının artması ionitl rin regenerasiyalararası 

davamiyy t dövrünün azalması  v  onların regenerasiya-

sına s rf olunan kimy vi reagentl rin artması il

laq dar 

olaraq üsulun iqtisadi faydalılı ını azaldır. Tur ulu-q l vili 

çirkab sularında a ır metalların c mi qatılı ı 0,5-d n    

1,5 q/l h ddind   d yi ir. Bu cür çirkab sularının 

t mizl nm sind  ionitl rin t tbiqi çirkab sularının 90-

95%-   q d r t mizl n r k istehsalata qaytarılması  v

h mçinin d   t krar istifad  üçün a ır metalların 

ayrılmasına imkan verir.  

---

                                                                                  

 432

10.2.5. Çirkli suların bioloji t mizl nm  üsulları 

 Bioloji  t mizl nm  üsulu  t s rrufat–m i

t v

 6 

5 

 I        1    3            4       II 

III 

  IV 

VII

          

VI

2

  

V 

kil 10.7. Yuyucu v  çirkab sularının ion mübadil si üsulu 

il  t mizl nm si prosesinin prinsipial sxemi: 

1- çirkab sularının toplayıcı-tutumu, 2-nasos, 3-mexaniki 

filtr, 4-uducu filtr, 5- kationit filtrl ri, 6- anionit filtrl ri; I – 

çirkli sular;  II – kationitl rin regenerasiyası üçün tur u; III – 

anionitl rin regenerasiyası üçün q l vi; IV – t mizl nmi

su; V – q l vili tullantı regenerasiyaya; VI – tur  tullantılar 

regenerasiyaya; VII –  lam. 

---