Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 423

sular 2 borusu vasit sil  veril r k 8 içibo  valın vasit sil

sorulur, disk-s p l yicisinin köm yi il  dispersl

dirilir, 

s p l yici diskl r arası de ikd n keç r k nazik t b q

m l  g tirir. Emal olunaraq t mizl nmi  su 5 borusu il

çıxarılır.  m l  g l n nazik t b q  3 stasionar istiqam t-

l ndiricinin arası il  keç r k damcı v  qabarçıqlar halında  

xırdalanaraq yan boru k m ri il  veril n ozonla dırılmı

hava il  qarı dırılır. 6 ozonla dırılmı  su 7 boru k m rinin 

köm yi il  tsikl  qaytarılır. 

1 – s p l yici; 2 – suyun  daxil edilm si üçün boru; 3 –   

stasionar istiqam tl ndirici; 4 – qarı dırma kamerası; 5 – 

suyun xaric edilm si üçün boru; 6 – ozonla dırılmı  su; 

     10.8. M rk zd nqaçma s p l yici ma ın. 

---

                                                                                  

 424

7 – ozonla dırılmı  suyun tsikl  qaytarılması üçün boru 

k m ri; 8 – içibo  val. 

Ozonla dırma 

sas n flotasiya, dezinfeksiya, 

flokulyasiya, aktivl

dirilmi  kömür v  qum filtrl ri il

filtrl m  prosesl rind n sonra çirkab sularının son 

t mizl nm si üçün istifad  olunur. 

Çirkli suların fiziki-kimy vi t mizl nm  üsulları 

reagentli v  reagentsiz olmaqla 2 qrupa bölünür.  

Reagentli t mizl m  üsulunda çirkli sulardan 

birl

m l rin ayrılması  v  çökdürülm si üçün xüsusi 

madd l rd n – koaqulyantlardan (d mir v  alüminium 

duzları, ammonyaklı su v  s.) v  flokulyantlardan 

(poliakrilamid, sintetik polimerl r, t bii polimerl r, qeyri-

üzvi madd l r, m s l n, aktiv silikat tur usu) istifad

olunur. Çirkli suların reagentl r vasit sil   t mizl nm

üsulu bir neç   m rh l d n ibar tdir: reagentl rin 

hazırlanması  v  dozalara bölünm si, onların su il

qarı dırılması, lopa m l g lm , lopa-lopa qatı ıqların 

sudan ayrılması.  

Reagentsiz t mizl m  üsuluna aiddir: sorbsiyalı, 

elektrokimy vi, radiasiyalı  v  s. üsullar. Bel   t mizl m

üsullarında çirkli suların t rkibind  olan z r rli 

---

                                                                                  

 425

komponentl rin ayrılması  v  parçalanması reaksiya 

sistemin

lav  kimy vi birl

m l r daxil edilm d n ba

verir. Bununla bel , prosesin h yata keçirilm si k nardan 

lav  enerjinin daxil edilm si v  sorbent kimi neytral 

madd l rd n istifad  olunmasını 

t l b edir ki, 

sorbentl rin d  regenerasiyası 

lam 

klind   t krar 

çirkl nm l r  m l  g tirir.    

Son ill rd  çirkli suların membranlı  t mizl nm

prosesl ri (ultrafiltrasiya,  ks osmos, mikrofiltrl m , 

membranlar vasit sil   çıxarılma, dializ, elektrodializ) 

 

geni   t tbiq sah si tapmı dır. Membranlar asetat 

sellülozalar, poliamid, flüorplast, polikarbonat, 

polivinilxlorid v  dig r polimerl r, 

ü

, qrafitr, metal 

oksidl rind n hazırlanır.   

Ultrafiltrasiya ayrılacaq mayel rin yüks k h r k t 

sür tl ri il  xarakteriz  olunur. T zyiqin artırılması  v

ayrılacaq mayel rin h r k t sür tinin azaldılması il

ks 

osmos yaranır. 

ks osmos prosesind  membranlar 

praktiki olaraq bütün h ll olan madd l rl  birlikd  h m d   

mineral v  üzvi xarakterli (o cüml d n d  mikrob, 

bakteriya, virus, göb l k sporları  v  s.) birl

m l ri d

tutub  saxlaya bilir. 

---

                                                                                  

 426

Maye, qarı ıq v  çirkli suların ayrılması  v

qatıla dırılması, suyun demineralla dırılmasının  mem-

branlı prosesl ri, ekoloji c h td n daha effektiv hesab 

olunur, bel  ki, bu halda çirkli sulardan qiym tli 

madd l rin ayrılması, sulardan t krar istifad  v  i l nmi

m hlulların regenerasiya olunmasına imkan yaranır.   

       Çirkab  sularının t mizl nm  üsulları iç risind

çayların v  dig r su hövz l rinin biokimy vi v  fizioloji 

c h td n öz-özünü t mizl m  qanunauy unluqlarına 

saslanan bioloji t mizl m  üsulunun böyük rolu vardır. 

Çirkab sularının t mizl nm si üçün bir neç  bioloji qur u 

tipl ri mövcuddur: biofiltrl r, bioloji göll r v  aerotenkl r 

(çirkli suları aerasiya etm k üçün hovuz).      

Biokimy vi (bioloji) t mizl nm  üsulu çirkli suların 

bir çox h ll olmu  üzvi madd l rd n, a ır metal 

ionlarından (m s l n, bakteriyaların köm yi il  xrom 

ionlarından) v  bir sıra qeyri-üzvi madd l rd n 

(hidrogensulfid, ammonyak, nitritl r v  s.) t mizl nm sin-

d  istifad  olunur. Proses mikroorqanizml rin bu 

madd l rd n qida madd si kimi istifad  etm

qabiliyy tin

saslanır. Üzvi madd l rl  kontakta gir r k 

mikroorqanizml r onları suya, karbon dioksid   v  dig r 

madd l r  çevir r k qism n da ıdır. Üzvi madd l rin 

---

                                                                                  

 427

dig r hiss si biokütl nin  m l   g lm sin   s b b olur. 

Çirkab sularının biokimy vi t mizl nm sinin aerob v

anaerob üsulları m lumdur. Aerob biokimy vi t mizl nm

üsulu h yat f aliyy tl ri üçün sabit oksigen axını  v  20–

40°  temperatur rejimi lazım olan aerob 

mikroorqanizml rd n istifad y

saslanır. Bioloji 

t mizl m  üsullarının effektiv istifad

raiti 

mikroorqanizml r vasit sil  üzvi madd l rin biokimy vi 

destruksiyası  v  mineralla dırılmasına  saslanır. Mühit 

tur ulu unun biokimy vi prosesl rin ba  verm sind  rolu 

çox böyükdür. Bu halda mühitin tur ulu u pH 6,5–8,5 

h dl rind  olmalıdır.  

Termiki yandırma.

T rkibind  mineral v  üzvi 

elementl r saxlayan yüks kqatılıqlı çirkli suların l

v 

edilm sind  termiki yandırma üsulu t tbiq olunur.  Bu 

üsulda çirkli sular yandırma sobasına daxil edilir v  900 –

1000°  temperaturda buxarlandırılır. Üzvi qatı ıqlar 

yanaraq tam yanma m hsulları  –   0

2

, 

2

0, N0

2 

m l

g tirirl r. Xüsusi yanma istiliyi  Q

yan

 < 8,4  Coul/kq olan, 

s naye çirkli suları maye yanacaq kimi yanırlar. 

g r  

Q

yan

< 8,4  Coul/kq olarsa yanma istiliyi a a ıdakı 

t nliyin köm yi il  hesablanır: 

---