Musa qasimli
Yüklə 4,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
80 tumu olan Keban su bəndinin tikintisi üçün Vaşinqtonda danışıq- ların aparıldığını onun diqqətinə çatdırdı. Gölün sahəsi 680 km 2 ,
olacaqdı. Bənd Fərat çayının açar layihəsi adlandırılırdı. Nazir yaponların və ingilislərin İzmirdə iki yük maşını zavodu tikmələrinə razılıq verildiyini söylədi. Britiş Motors Korporeyşnin vəsaiti 78 mln. lirə, yaponların payı isə 7 mln. lirə idi. Nazir amerikan firmalarının 87 mln. lirə dəyərində plastik, kimya və neft sənayesi müəssisələri tikmək istədiklərini, azot sənayesinin inkişafı üçün lazım olan 349 mln. lirə dəyərində vəsaitin təmin edildiyini söylədi. Qara və Egey dənizlərin sahillərində dəyəri 750 mln. lirə olan 4 yeni kağız fabrikinin tikintisinin planlaşdırıldığını dedi. Faбriklərə sərf olunan vəsaiтin 460 mln. lirəsi xarici kapital idi. Sovet səfiri iki ölkə arasında münasibətlərin inkişafını zəruri saydı. Türk rəsmi dairələri isə sovetlərin etimad addımlarını atma- sını тəklif edirdilər. İşsizlərin sayı çox olduğundan sovetlərin tikəcəyi müəssisələrlə və edəcəyi yardımlarla kommunist təbliğatını yaymağa çalışacağı əndişəsi Türkiyə tərəfdə vardı. Səfirə “Türkiyə- də kommunizmi yaymağa çalışsanız, onda dostluq inkişaf etməz” deyildi. Səfir isə təminat verərək “hətta bu barədə Brejnev və ya Kosıgin bəyanat da verəcəkdir” dedi 108 .
Rıjov ölkəsinin Türkiyə ilə həmişə yaxşı münasibətlərə can atdığını söyləyərək əlavə etdi: “Əgər belə olmasaydı, biz Kiprdə müharibənin başlanması üçün yollar axtarardıq. Lakin biz belə möv- qedə deyilik”. Görüşdə SSRİ hökuməti adından Türkiyəyə 100 mln. funt sterlinq və ya 3 mlrd. dollar həcmində krediт təklif edildi. Sovet təkliflərinin bəziləri belə idi: gecəqonduları söküb yerinə yeni bina- lar inşa etməkdən ötrü evtikmə kombinatı tikmək; Kiprdə evləri yanmış türklər üçün evlər tikmək; Adıyamanda, Karamаndа və Nevşehirdə toxuculuq fabrikləri üçün avadanlıq vermək; İL tipli sərnişin təyyarələrini satmaq; Bursada traktor zavodu tikmək 109
. Gecəqonduların sökülüb yerinə yeni binaların tikintisi və evtik- mə kombinatının inşası təklifi əbəs deyildi. Bunda məqsədlərdən biri sovet sisteminə rəğbət oyadılması və kommunist ideologiyasını təbliğ etmək idi. Amma səfir sovet kreditlərinin verilməsinin heç bir
81 şərtlə bağlı olmadığını bildirdi. Rıjov Türkiyənin kommunikasiya naziri Ferid Alpiskenderlə də görüşdü. Səfir Türkiyə ilə aviasiya xətlərini genişləndirmək, əmək- daşlıq etmək istədiklərini söylədi. Soveт reaktiv təyyarələrini almağı təklif etdi. Nazir bu təkliflərin Türk Hava Yolları şirkətinə veriləcəyini, öyrəniləcəyini, qiymətlərin və faiz təkliflərinin araş- dırılacağını dedi. Səfir bir qədər keçmiş türk rəsmi adamları ilə söh- bətlərində SSRİ-nin birtərəfli qaydada enosislə heç vaxt razılaş- mayacağını söylədi. Sovetlərin Kiprin enosisinə qarşı çıxması əbəs deyildi. Yuna- nıstanın adaya təktərəfli yiyələnməsi ilə regiona NATO hökmran olаrdı. Nəinki ada, həmçinin Aralıq dənizi tamamilə Qərb blokunun nəzarətinə keçə bilərdi. Sovetlər eyni zamanda adanın Türkiyənin nəzarəti altına keçməsinə də razı deyildi. Çünki yenə də eyni vəziy- yət yarana bilərdi. Buna görə də sovetlər Kipr problemindən istifadə edərək türk-yunan ziddiyyətlərini qızışdırıb dərinləşdirərək NATO blokunu zəiflətmək məqsədi güdürdü. Rıjovun keçirdiyi görüşlər barədə xəbərlər yayılan kimi dedi- qodular genişləndi. Jurnalistlərin suallarına cavab verən Türkiyənin xarici işlər naziri Erkin “SSRİ Makariosa danışıqsız yardım vəd etməmişdir. Ona görə də sovetlərin Makariosa müəyyən hədlər çərçi- vəsində yardım etməsi bizimlə dostluq münasibətlərinə mane olmur” dedi. Türkiyə-NATO münasibətlərindən danışan nazir “fikir ayrılıqlarına baxmayaraq, türk hökuməti NATO-nun dağılması məsu- liyyətini öz üzərinə götürə bilməz. Əgər belə dağılmanı istəyirlərsə, qoy məsuliyyəti başqaları öz üzərinə götürsün” deyə cavab verdi. “Yeni İstanbul” qəzeti “NATO-nu pisləyənləri Qərb əleyhinə olan kommunistlərin yeni hiyləgərliyi” adlandırırdı. Türkiyədə bu istiqaməti iki qəzetin təşkil etdiyini, onları bəzi kommunist təşkilat- larının qızışdırdıqlarını, NATO-nun bütün elementlərini yunan dəstələri timsalında biabır etdiklərini yazırdı. Qəzet “Türkiyə Qərb blokundan ayrıla bilməz. Türkiyə sovet Rusiyasına qarşı yaradılmış azad dünyanın yanında olmalıdır. Bu məsələni hətta müzakirə etmək lazım deyildir” deyə vurğulayırdı. “Son Havadis” qəzeti “SSRİ Kipr məsələsində orta mövqe tutur. Rusiya Makariosa bütün sahələrdə yardım təklif etməmişdir. Onun Kiprə təklifi Rusiyanın ümumi siyasətinin təbii nəticəsidir”
82 deyə yazırdı.
“Ulus” qəzeti “Xruşşov” adlı məqaləsində 70 yaşı tamam olan sovet liderinin Türkiyənin dostu, yoxsa düşməni olduğunu soruşur- du: “Kim keçmişdə Türkiyədən ərazi istəyirdi? Kim Makariosu müdafiə edirdi?” Xruşşovun hərəkətlərinin məlum kommunist ənə- nələrinə uyğun gəlmədiyini, əvvəlki sovet liderlərinə bənzəmədiyini yazan qəzet sual edirdi: ”Zamanmı dəyişib, yoxsa kommunizmmi dəyişib, yoxsa ruslar dəyişiblər?” Qəzet Türkiyənin müstəqil xarici siyasət yeritməsinin zamanı gəldiyini qeyd edirdi. “Cumhuriyet” qəzeti “Xruşşovun Rusiyanın başında qalması daha az şərdir. Bəşəriyyət üçün təminatdır. Onun ömrünün bir il azalması təəssüf yaradır” deyə vurğulayırdı. “Adalet” qəzeti yazırdı: “Sovetlərlə Türkiyə arasında müəyyən çərçivədə dostluq mövcuddur. Lakin bu dostluq Kiprdə törədilən cinayətlərə mane olmadı. Əksinə onlara kömək etdi. Bu isə türk milləti tərəfindən təəssüflə qarşılandı. Kipr məsələsində Rusiyanın kimin tərəfində olduğu aydındır. İki həftə əvvəl sovet Rusiyası bunu gizlətməyi lazım da bilmədi. Xruşşovla Makarios arasında məktub mübadiləsi oldu. Təkcə Türkiyə deyil, bütün dünya Xruşşovun Makariosla əməkdaşlığını gördü” 110 .
Тəzadlı münasiбəтlərə baxmayaraq, Türkiyədə belə hesab edirdilər ki, Qərbdən ayrılmaq olmaz. Rıfkı Atay “Dünya” qəze- tində “Türkiyə Qərbdən ayrıla bilməz. Çünki SSRİ ikinci dünya müharibəsindən sonra Türkiyəyə ərazi iddiaları irəli sürdü. Əgər Türkiyə ikinci dünya müharibəsində iştirak etsəydi, onda Türkiyədə xalq respublikası yaratmaq planlaşdırılardı. Onu Qızıl ordu xilas edərdi. SSRİ Çin kimi diktator olmasa da, azad dünyanı məhv etmək və bütün dünyada öz hökmranlığını qurmaq iddialarından əl çəkməmişdir. Çindən fərqli olaraq SSRİ öz niyyətlərinə dinc yolla çatmaq istəyir. Türkiyə Qərb dostları ilə diskussiya edə bilər, fikir ayrılıqları ola bilər, amma Qərbdən ayrılmamalıdır. Türkiyə Qərb müttəfiqlərindən ayrılan kimi SSRİ-nin ağuşuna düşəcəkdir. Qon- şusu ilə münasibətlərini qurarkən SSRİ-nin birinci şərti Kommunist Partiyasının fəaliyyətinə icazə vermək, ikinci şərti isə imkan düşən kimi daxili işlər və milli müdafiə nazirləri vəzifələrinə kommu- nistləri gətirmək olacaqdır” yazırdı 111 .
Yüklə 4,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|