Musa qasimli
Yüklə 4,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
105 munist hərəkatının lideri olmasına baxmayaraq, komfortu həddin- dən artıq sevdiyindən Brejnevin hətta əsl kommunistliyinə də anası şübhə edirdi. Brejnev gözəl xanımlar, maşın və siqaret həvəskarı idi. O hər on dəqiqədən bir cibindən siqaret çıxarıb acgözlüklə çəkərdi. Çevrilişdən sonra SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri vəzifəsinə Aleksey Kosıgin təyin edildi. Тürkiyə ilə mehriбan qonşuluq müna- siбəтlərinin qurulmasının əleyhinə olan A.İ.Mikoyanın yerinə бir müddəт sonra SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri vəzifəsinə Nikolay Podqornını gətirməklə Brejnev ölkədə “üçlük-troyka” qur- du. Təkcə partiya deyil, bütün idarəetmə açarını öz əlinə alaraq nə- zarət etməyə başladı. Brejnev kollektiv idarəçiliyə üstünlük verirdi. Rəhbərlikdə ortaq məxrəci saxlayan yeganə şəxs Brejnev idi. Türkiyə rəsmi dairələri və mətbuatı SSRİ-də baş verən bu də- yişiklikləri diqqətlə izləyirdi. Rəsmi Ankaranı maraqlandıran başlıca məsələ sovetlərin Türkiyəyə yönəlik siyasətində dəyişikliyin olub-olmayacağı idi 155
. Brejnev hakimiyyətə gəldikdən sonra ölkə daxilində və bey- nəlxalq aləmdə yeridilən siyasətdə yeni keyfiyyət dəyişiklikləri baş verdi. Sovet rəhbərliyi Şərqlə Qərb arasında münasibətlərdə gər- ginliyin zəiflədilməsi xəttini seçdi. Sovetlər eyni zamanda qonşu Türkiyə ilə münasibətlərini nor- mallaşdırmaq və eтimad mühiтini yaraтmaq siyasəтini davam eтdirəcəyini бildirdi. Lakin münasibətlərdə yeni bir problem ortaya çıxdı. Bu da erməni dairələrinin uydurma, tarixdə heç bir zaman бaş verməmiş soyqırım iddiaları ilə çıxış etmələri oldu.
Sovet dövləti Eçmiadzindəki erməni kilsəsinin vasitəsilə xarici erməni təşkilatlarına təsir etməyə çalışırdı. Eyni zamanda SSRİ-də akkreditə olunmuş diplomatik korpusun nümayəndələrinin və səfirlərin Cənubi Qafqaza səfərləri zamanı kilsə rəhbərləri ilə görüşləri təşkil edilirdi. Belə bir səfər 1963-cü il martın 18-23-də
106 oldu. Heyəтin тərkiбində Türkiyənin SSRİ-dəki səfiri Fahri Koru- türk də vardı. Ermənistana səfər edən diplomatik korpusun nüma- yəndələri və səfirlər бir sıra görüşlər keçirdilər. Qədim əlyazmalar institutuna getdilər. Eçmiadzində erməni katolikosu ilə söhbət etdi- lər. Kilsəyə baxdılar. Katolikos I Vazgen erməni kilsəsinin bütün dünyada sülhə tərəfdar olduğunu bildirdi 156 .
Səfərdən sonra Türkiyə səfiri Koruтürk SSRİ XİN protokol şöbəsinin müdiri F. Moloçkova göndərdiyi məktubunda təşəkkü- rünü bildirdi. Ermənistanda baş nazirdən kolxoz sədrinə qədər keçirdikləri bütün görüşlərdə hamının dinc yanaşı yaşamağı bəyən- diyinin onda dərin iz buraxdığını yazdı 157
. Bu zaman Türkiyə Avropa Birliyinə üzv olmaq üçün müraciət etdi. Бundan sonra təkcə erməni dairələri deyil, sovetlər də hərəkətə keçdi. Erməni dairələri Türkiyənin Avropa Birliyinə üzv olmasının əleyhinə çıxdılar. Erməni kilsəsi uydurma “erməni soyqırımı”nı ortaya atdı. Erməni terror təşkilatlarına göstərişləri kilsə xadimləri verdi. 1964-cü il avqustun 16-da SSRİ DTK-nın nəzarətində olan Eçmiadzin kilsəsinin başçısı I Vazgen, üç gün sonra, avqustun 19- da isə ABŞ MKİ-nin nəzarətində olan Livandakı Antilyas patrikliyi, öz ifadəsi ilə Kilikya katоlikosu I Xoren bəyanat yaydı 158 . Bəya-
natların hər ikisində 1915-ci ildə törədilmiş uydurma “soyqırım”ın ildönümünün yaxınlaşdığı bildirilirdi. I Vazgenin müraciətində 1965-ci ilin bütün erməni xalqı və kilsəsi üçün matəm ilinin elan olunması tövsiyə edilirdi. Aprelin 24-də bütün erməni kilsələrində matəm tədbirləri, konfranslar keçirilməli, ədəbiyyatlar nəşr edilməli, ölülərin xatirəsi anılmalı idi. I Xorenin müraciəti də mahiyyətcə bununla eyni idi. Belə yanaşma təkcə 1915-ci ildə hərbi əməliy- yatların gedişində бaş vermiş hadisələrlə bağlı deyildi, Türkiyənin Avropa Birliyinə üzv olmaq istəyinə və Kipr məsələsində türklərin milli maraqlarına mane olmaq niyyətləri güdürdü. Bu hərəkətlər Türkiyəni ciddi narahat edirdi. Belə бir şəraitdə Türkiyənin xarici işlər naziri Feridun Cemal Erkinin SSRİ-yə səfərinə hazırlıq gedirdi.
107 Dönüş anı. Feridun Cemal Erkinin SSRİ-yə səfəri
Türkiyənin SSRİ-yə münasibətdə yeriтdiyi xarici siyasətin başlıca məqsədi əvvəlki illərdə mövcud olmuş sovet təhdidlərini aradan qaldırmaq və ölkənin iqtisadi inkişafını təmin etmək üçün xarici sərmayəni cəlb etmək idi. Sovet təhdidlərini qarşıdurma və təcridolma ilə ortadan qaldırmaq mümkün deyildi. Bu məqsədə çoxtərəfli siyasət yeritməklə çatmaq olardı. Şərq-Qərb münasibətlərində baş verən tədrici yumşalma SSRİ- Türkiyə münasibətlərində yaxşılığa doğru dönüşün səbəblərindən biri oldu. SSRİ-nin Türkiyəyə yönəlik siyasətində yeniliklər əmələ gəldi. Sovetlər uzun illər boyu mövcud olmuş soyuqluğa son qo- yulmasında maraqlı idi. İkitərəfli münasibətlərdə gərginlik tərəflərin heç birinə xeyir deyildi. Fəaliyyətində siyasi realizmin üstünlük təşkil etdiyi sovet rəhbərliyi Türkiyə ilə bir neçə il əvvəl normal- laşmağa başlamış münasibətləri yaxşılaşdırmaq xəttini seçdi. Hər iki tərəfdən müəyyən addımlar atıldı. Münasibətlərdə istiləşmənin ilk göstəricilərindən biri Moskvada Türkiyə səfirliyində Cümhu- riyyət günü münasibətilə keçirilən tədbirə SSRİ xarici işlər naziri A. A. Qromıkonun və başqa rəsmi şəxslərin qatılması oldu. Ümumiy- yətlə, Qromıko Türkiyə səfirliyində düzənlənən belə bir tədbirə ilk dəfə olaraq qatılırdı. Ziyafət zamanı Qromıko Türkiyənin Moskva- dakı səfiri Hasan Esat İşıkla uzun sürən səmimi söhbət etdi. Qro- mıko ölkəsinin Lenin və Atatürk zamanında qurulan siyasətə qayıt- maqda maraqlı olduğunu dedi. Türkiyə səfiri də ölkəsinin eyni istəyinin olduğunu bildirdi. Onların söhbətinə az sonra ABŞ-ın Moskvadakı səfiri, əvvəllər SSRİ-dəki amerikan səfirliyində müşa- vir işləmiş Fay Kohler də qatıldı. Söhbət zamanı sovet-Türkiyə münasibətlərinin mövcud vəziyyəti, perspektivləri və dünya işləri müzakirə edildi. Qromıkonun türk səfirliyinə gəlməsi, ziyafətdə iştirakı və səfirlə səmimi söhbəti iki ölkə arasında münasibətlərdə yeni ab-havanın yaranmasından xəbər verirdi. Bu zaman Türkiyə və sovet mətbuatında, ictimai-siyasi dai- rələrində xarici işlər naziri Feridun Cemal Erkinin SSRİ-yə qarşı- dakı səfəri geniş müzakirə edilirdi. Səfər ərəfəsində Erkin Anadolu agentliyinə verdiyi müsahibəsində danışıqlarda iki ölkə arasında
Yüklə 4,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|